• 31-май — Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни
• 27 Мамыр, 2020

Қатиллар салған дағлар...

Мәлимизгә қәдәм тәшрип қилған һәрқандақ адәмниң көзигә бирдин челиқидиған ядикарлиқ мәктәп беғиға орунлашқан. Униңға сәясий тәқип қурванлири билән Улуқ Вәтән уруши ветеранлириниң исим-шәрипилири йезилған. Улар – өткән әсирниң 30 — 40-жиллири йүз бәргән тарихий вақиәләрниң шаһидлири. Жутдашлиримиз колхоз қурулушиниң актив иштракчилири болған һәм Вәтинимизгә тәҗавузлуқ билән немис фашистлири бесип киргәндә, қолиға қурал елип мәйданға атланған. Тарихтин мәлум болғинидәк, сабиқ Кеңәш Иттипақиниң йәтмиш жиллиқ тарихида бегуна адәмләрниң наһәқтин-наһәқ әйиплинип, тәқипкә учриши 1937 — 1950-жиллири йүз берип, көплигән зиялилар аммивий йосунда йоқитилған еди. Тәқипләшләр нәтиҗисидә Кеңәш һөкүмитигә җанпидалиқ билән хизмәт қилип, хәлиқ арисида аброй-һиммәткә егә болған улуқ пәрзәнтләр, дөләт вә җәмийәт әрбаплири Абдулла Розибақиев, Исмайил Тайиров, Махмут Ғоҗамияров, Муса Розиев, шундақла көрнәклик язғучи- шаирлар Летип Әнсәри, Һебиб Закирий, Абдулһәй Муһәммәдий, Нур Исрайилов, Турди Һәсән, Һезим Искәндәров вә башқилар «хәлиқ дүшмини» сүпитидә тутқунға елинип, сот-сорақсиз етилған.. Тарихчи алимларниң тәкитлишигә қариғанда, шу жиллири Қазақстанда 100 миңдин ошуқ адәмгә «хәлиқ дүшмини» қалпиғи кийгүзүлүп, сәясий, иҗтимаий һаяттин чәтнитилгән. «Хәлиқ дүшмәнлиригә» асасән өлүм җазаси бериләтти, чүнки улар ениқлиған «ят унсурлар» аддий дехан, ишчи, муәллим, хизмәтчи, язғучи яки шаирла әмәс, бәлки «Япония, Англия шпионлири» болуп чиқатти. Әйнә шундақ «хәлиқ дүшмәнлири» наһийә мәркизидин хелә жирақ орунлашқан Садир йезисидиму ениқлинип, улар жирақ яқа жутларға паланған яки етилған. Жутумизниң «хәлиқ дүшмәнлири» 20 — 90 яш арилиғидики һәрхил кәсип егилири еди. Абдусалам Әхмәтов, 1901-жили Яркәнт тәвәсиниң Садир йезисида туғулған. Йезидики «Қизил дехан» колхозиниң рәиси болуп ишлигән. 1937-жили 29-декабрь күни Алмута вилайәтлик УНКВД тәрипидин сотлинип, 1938-жили 26-январь күни етилған. 1960-жили 11-март күни Алмута вилайәтлик соти президуми тәрипидин ақланған. Абдусалам Әхмәтовниң чоң оғли Низам Әхмәтовму (1927 — 2018) Сталин лагерьлириниң азавини тартқан. Кейин адил әмгиги арқилиқ шөһрәт қазинип, ордень вә медальлар билән мукапатланған. Панфилов наһийәсиниң Пәхрий граждини намиға муйәссәр болған. Пәхрәм Тохтиқулиев, 1868-жили Яркәнт наһийәсидә туғулған. Садир йезисидики «Қизил дехан» колхозиниң әзаси. 1937-жили 25-ноябрьда Алмута вилайәтлик УНКВД тәрипидин сотланған. 1937-жили 19-декабрь күни етилған. 1957-жили 26-мартта Талдиқорған вилайәтлик соти тәрипидин ақланған. Пәхрәм Тохтиқулиевниң аяли Җанархан Улуқ Вәтән урушиға қатнашқан. 1943-жили Украинини азат қилиш үчүн болған шиддәтлик җәңләрниң биридә қаза болған. Пәрзәнтлири Зәйнәпхан (1900 — 1983), Мәшрәп уруштин аман қелип, өз жутида вапат болди. Айшәм, Имәрҗан (Москва йеридә, уруш жиллири вапат болди), Турсунхан, Җәннәт (1933 — 2018), Абдинәби (1931-жили туғулған) Ташкәнт шәһиридики әдлийә институтини тамамлап, Таҗикстанда әдлийә саһасида хизмәт қилди. Йүсүп Мәмәтқули, 1855-жили Яркәнт шәһиридә туғулған. Молла. 1937-жили 18-декабрь күни Алмута вилайәтлик УНКВД тәрипидин сотлинип, 1937-жили 23-декабрьда етилған. 1989-жили 16-январь күни СССР Алий соти президуминиң пәрмани билән ақланған. Мирғияс Ваҗитов, 1921-жили Садир йезисида туғулған. Колхозчи. 1937-жили 18-декабрь күни Алмута вилайәтлик УНКВД тәрипидин сотланған. Саватсизлиғи (йәнә яшлиғи) инавәткә елинип, кесилгән өлүм җазаси он жиллиқ түрмә билән алмаштурулған. Ана-жутиға 13 жилдин кейин қайтқан. Мирғияс Ваҗитов һаятниң қийинчилиқлирини, җапалирини көп тартип, 2001-жили 90 йешида дуниядин өтти. Жуқурида қәйт қилинған «хәлиқ дүшмәнлири» арисида бизниң бовимиз Кевир Һәмраевму бар. У 1893-жили Яркәнт наһийәсиниң Надәк йезисида туғулған. 1937-жили «хәлиқ дүшмини» қалпиғи кийгүзүлүп, 1938-жили 15-февраль күни Алмута вилайәтлик УНКВД тәрипидин сотланған вә шу жили 18-февраль күни етилған. 1989-жили 12-майда Талдиқорған вилайәтлик прокуратуриси тәрипидин ақланған. Кевир бовимизниң чоң оғли Қурван Кевиров 1935-жили туғулған. У узун жил колхозда пидакаранә әмгәк қилип, орден вә бирқанчә медальлар билән тәғдирләнгән. Кәнҗә оғли Мәрван Һәмраев 1937-жили туғулған. Атимиз өмүрбойи колхозда ишләп, «хәлиқ дүшмининиң» балиси сүпитидә һаят қийинчилиқлириға учрап, алий оқуш орунлирида оқушқа қоли йәтмәй, момимиз – «хәлиқ дүшмининиң» аяли Зәйнәпхан Пәхрәмова билән тағ-идирларда мал баққан. Шу мудһиш жиллири «хәлиқ дүшмининиң» аилилирини өз жутида хатирҗәм яшишиға рухсәт қилинмиғанлиғини бүгүн атимиз әпсуслиниш илкидә хатириләйду. Лекин Мәрван Һәмраев роһини чүшәрмәй, еғирчилиқларға бәрдашлиқ берип, 40 жилдин ошуқ егиликтә механизатор болуп ишлигән. 1977-жили 40 йешида партия сепигә қобул қилинған. Пидакаранә әмгиги түпәйли, көплигән Пәхрий ярлиқ вә медальлар билән тәғдирләнгән. 1976-жили «Октябрьниң 40 жилллиғи» колхозиниң илғарлири қатарида Чехославакияни зиярәт қилип кәлди. Бу күнләрдә ака-ука икки қериндаш – Мәрван вә Қурван Кевироғли бир-биригә яр-йөләк болуп, бешидин өткән-кәчкәнни әсләп, атилири хатирисигә орнитилған ядикарлиқ алдида (сүрәттә) узақ сүкүт сақлишиду. 1937 — 1947-жиллиридики тәқипләшләрниң, униң җапасини тартқан атилар билән анилар жүригидә сақаймас яра болуп қалғанлиғи һәммигә мәлум. Кейинки әвлатлар уларниң роһиға тазим қилип, ядида сақлап кәлмәктә. Жутдашлиримизниң күч чиқириши билән Садир оттура мәктивиниң беғиға сәясий тәқип қурванлириниң хатирисигә ядикарлиқ бәрпа қилинди. Һәр жили 31-май күни жут чоңлири, мәктәп оқуғучилири, жутдашлар ядикарлиққа гүлдәстилирини қоюп, сүкүт сақлап, улуқ әҗдатлирини әсләйду... Һакимҗан ҺӘМРАЕВ, филология пәнлириниң намзити.