• Замандаш
• 02 Шілде, 2020

Биз билидиған Иминҗан ака

Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази» 1998-жил Қазақстанда «Хәлиқ бирлиги вә миллий тарих жили» дәп елан қилинип, елимиздә истиқамәт қиливатқан милләтләр мәдәнийитигә беғишланған нурғунлиған чарә-тәдбирләр өткән еди. Җүмлидин Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң мәркизи – Ишиктә шәһиридә Уйғур мәдәнийити күни уюштурулди. У чағларда пешқәдәм устаз, һели мәрһум Туғлуқ Илиев наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизигә рәһбәрлик қилатти. Илшат Һосманов наһийәлик һакимийәттә бөлүм башқуратти. Мән болсам, наһийәлик «Еңбекшіқазақ» гезитиниң хадими едим. Мәдәнийәт күнини жуқури дәриҗидә уюштуруш Туғлуқ Мәхпироғлиға тапшурулди. Илшат ака иккимиз униңға йеқиндин ярдәм қилдуқ. Мән хәлқимизниң тарихи, мәдәнийити, әдәбияти, сәнъити вә урпи-адәтлиригә бағлиқ мақалиларни гезит бетигә тәйярлисам, Туғлуқ ака билән Илшат ака уюштуруш ишлири билән бәнт болди. Мәдәнийәт күнини өткүзүшкә наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң йеза-йезилардики шөбилири вә җәмийәтлик ишларниң активистлири толуқ қатнашти. Нәтиҗидә Ишиктә шәһиридики наһийәлик Мәдәнийәт өйиниң мәйданида «Уйғур өйи» бәрпа болуп, бир күн бойи хәлқимизниң саз-нәғмиси яңрап, миллий уссуллири, таамлири, урпи-адәт вә әнъәнилири намайиш қилинди. Мәдәнийәт күнигә Алмута вилайитиниң барлиқ тәвәлиридин меһманлар қатнашти. Наһийәниң шу чағдики һакими, һели мәрһум Қудайберген Орымбетов тәбрик сөз билән мәйрәмни ечип, Қуддус Ғоҗамияров, Мәсим Яқупов, Һезмәт Абдуллин, Маһмут Абдурахманов, Әхмәтҗан Һашири кәби дөлитимиз мәдәнийитигә төһпә қошқан әмгәкчиқазақлиқ уйғур зиялилириниң исимлирини пәхирлиниш илкидә атап өткән еди. Чарә-тәдбирләр давамида йеза округлири тәрипидин тәйярланған көргәзмиләр конкурси елан қилинди. Шу конкурста Маливай йезисиниң «Қутадғу билик» өйиму адил қазиларниң жуқури баһасиға еришти. Шу вақитта ушбу өйниң муәллипи, униңдики экспонатларни тепип, безәш ишлириға рәһбәрлик қилған наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Маливай йезиси шөбисиниң рәиси Иминҗан Юнусов билән тонушқан едим. Мана шуниңдин бери 20 жилдин ошуқ вақит өтүпту. Бүгүн Иминҗан ака Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Пәхрий граждини. Йешиға яш қошулуп, чачлири күмүчтәк ақарди. Йеқиндила униң билән учрашқинимда, қулиғиниң сәл-пәл аңлимас болуп қалғанлиғиниму байқидим. Амма мошу күнләрдә һаятиниң 80-баһарини қарши алған акимизниң жүригидики вәтәнпәрвәрлик вә милләтпәрвәрлик һис-туйғулири техиму улғайғандәк. У һазир бурунқидинму ашқан паалийәтчанлиқ тонутуп, жутидики җәмийәтлик ишлириниң бешида турмақта. Йеза, наһийә, һәтта вилайәт даирисидики мәдәний чарә-тәдбирләргә бурунқидәкла арилишип келиду. Иминҗан Юнусов Маливай йезисида туғулуп, ушбу йезида яшап келиватиду. Уни аниси 50 яшқа кәлгәндә дунияға елип кәлгән. 10 пәрзәнтниң кәнҗиси болған әркә бала әркин өсти. Алтә яшқа кәлгәндә атисидин айрилди. Уни аниси билән қериндашлири чоң қилди. Иминҗан кичигидинла спортқа алаһидә иштияқ бағлиди. У мәктәптә оқуватқан чағлиридила тәнтәрбийә пәниниң муәллими болушни арман қилатти. Дәристин келип, ғизалинип, өйдики ишлирини тез тиндуруп, йеза стадиониға жүгрәтти. Маливай йәттә жиллиқ мәктивини тамамлап, Яркәнт педагогика училищеда тәһсил көрди. Бу йәрдиму спортни ташлимай, баскетбол, футбол, теннис, чаңғу вә йеник атлетика билән шуғулланди. Әмгәк паалийитини Байсейиттики «Қәдәм» мәктивидә башлиди. Өз вәзиписини чоң җавапкәрлик билән атқуруп, мәктәп коллективи вә жутдашлири ичидә һөрмәт-еһтирамға егә болди. Бирнәччә жилдин кейин киндик қени төкүлгән жути – Маливай йезисидики шу чағларда моҗут болған 96-оттура кәспий-техникилиқ училищесиға спорт инструктори болуп ишқа чақиртилди. Кейинирәк паалийитини Маливай оттура мәктивидә давамлаштуруп, Алмутидики Дөләт педагогика институтини сирттин оқуп пүтәрди. Арилиқта мәктәпниң илмий мудири, кәспий иттипақ комитетиниң кативи вә башқиму хизмәтләрни атқурди. Кеңәш дәвридә балиларниң язлиқ күнлириниң үнүмлүк өтүши, уларни әмгәккә үгитиш мәхситидә әмгәк вә дәм елиш лагерьлири болидиған. Иминҗан ака Маливайда шу дәвирдә қурулған «Шатлиқ» әмгәк вә дәм елиш лагериниң асасини салди вә униң дәсләпки рәһбири болди. Иминҗан Юнусов һаятиниң 50 жилдин ошуқ қисмини яш әвлат тәрбийисигә беғишлиди. Тәнтәрбийә пәнидин дәрис бәргән у балиларниң җисманий җәһәттин күчлүк болуп йетилиши, бойиға сағлам һаят тәризисини сиңдүрүши йолида бар күч-ғәйрити билән иш-тәҗрибисини сәрип қилди. Оқуғучилирини наһийәлик, вилайәтлик вә җумһурийәтлик спорт мусабиқилиригә қатнаштуруп, йүзлигән яш спортчиниң мукапатлиқ орунлардин көрүнүшигә қол йәткүзди. Униң ейтишичә, шагиртлиридин 600 оғул-қиз һәрхил спорт мусабиқилиригә қатнишип, 297си ГТО нормилирини утуқлуқ орунлиди. 97 бала алтун вә 214 бала күмүч медальға еришти. Әнди Сәйпул Рәхмидинов, Ерлан Оспанқулов, Асийәм Әбәйдуллаева, Рисаләт Закирова, Владимир Коспорян кәби шагиртлири устазиниң изини бесип, яш әвлатни сағлам һаят тәризигә тәрбийиләп кәлмәктә. Иминҗан ака спорт саһасини тәрәққий әткүзүш йоллири һәққидә нурғунлиған методикилиқ әмгәкләр язди. Улар наһийәлик, вилайәтлик вә җумһурийәтлик гезит-журналларда бесилип, устазниң иш-тәҗрибиси үлгә ретидә тарқитилди. Иминҗан Юнусов 1980-жили вилайәтлик спорт комитетиниң тәвсийәси билән Қазақстан делегацияси тәркивидә Москвада өткән Олимпиадиға ишқиваз ретидә иштрак қилди. 1986-жили маарип саһасидики үнүмлүк әмгиги үчүн «Чоң муәллим» унваниға сазавәр болди. 1987-жили Москвада өткән алий маарип илмий мәһкимиләр хадимлири кәспий иттипақиниң Х қурултийиға делегат болуп қатнашти. 1988-жили Челәктә спортниң сәккиз түридин кичик олимпиада болуп өтти. Мусабиқиләргә Иминҗан ака өзиниң шагиртлирини қатнаштурди. Чоң тәйярлиқ билән кәлгән улар спортниң барлиқ түридин мукапатлиқ орунлардин көрүнгән еди. 1993-жили муәллимләрниң билимини мукәммәлләштүрүш институтида мәхсус курстин өткәндә институтниң инспектор-методисти Һебибуллам Қаһаровниң тәкливи билән Иминҗан Юнусов Маливай оттура мәктивидики «Қутадғу билик» уйғур өйидә Қазақстан вә чәт әлдин тәҗрибә алмаштуруш үчүн кәлгән муәллимләр үчүн вилайәтлик семинар өткүзди. Семинар даирисидә башқиму устазлар докладлар тәйярлап, институт тәрипидин брошюра болуп чиқти. Шу жили Алмута шәһиридә сәясий тәқип қурванлирини әскә елиш мәрасими уюштурулди. Иминҗан ака бу чарә-тәдбиргә өзиниң «Қутадғу билик» уйғур өйи билән қатнашти. Әстә қалғини, рәссам Һашимҗан Қурбанов Иминҗан акини мәрасимниң америкилиқ бир меһмини билән тонуштуриду. Меһман көргәзмидин бир қапақ чөмүчини әсләтмигә беришни өтүниду. Бирнәччә айдин кейин Һашимҗан ака Маливайға келип, америкилиқ достиниң уйғурниң қапақ чөмүчини чоң бир мирасгаһқа тапшурғанлиғини хәвәрләйду. – Һөрмәтлик дәм елишқа чиққандин кейин бир күнму өйдә олтиралмидим. Тенимдә күч-қувәт һәм илһам болғандин кейин миллитимниң тәрәққий етиши йолида меңишни тоғра көрдүм. Йезилиқ мәдәнийәт мәркизи шөбисини башқурдум. Һазир ақсақаллар кеңишиниң рәиси хизмитини атқуруватимән, – дәйду Иминҗан ака өз һаяти һәққидә ейтип. Җәмийәтлик ишларниң турақлиқ активистиға айланған Иминҗан ака он жилдин ошуқ наһийәлик Уйғур мәдәнийәт мәркизи Маливай йезилиқ шөбисигә рәислик қилди. Өз жутида вә наһийә даирисидә өткән барлиқ мәдәний чарә-тәдбирләргә йеқиндин арилашти. Миллий маарип, мәтбуат, сәнъәт вә мәдәнийитимизниң тәрәққитиға аит мәсилиләрни һәл қилишта көплигән ишларни атқурди. – У чағларда Маливай Бартоғай йеза округиниң тәркивигә кирәтти. Округниң шу вақиттики һакими Еркин Дауытқулов бир күни мениң һакимийәткә келип кетишимни илтимас қилди. Һаким шу чағда өзини һәм мениму ойландуруватқан мәсилини оттуриға қойди. Йезидики нурғунлиған ата-аниларниң балиларини хошна йезидики рус синипида оқутуватқанлиғини ейтип, уларни йезидики қазақ вә уйғур синиплириға қайтуруп келишкә ярдәм беришни өтүнди, – дәйду Иминҗан ака өтмүшни әсләп. Шу чағда И.Юнусов мәктәп йешидики балилири бар барлиқ жутдашлириниң бешини қошуп, әгәр анатиллиқ мәктәпләр қоллап-қувәтләшкә егә болмиса, ақивитиниң яхшилиққа елип кәлмәйдиғанлиғини чүшәндүрүп, дәрһал чарә қоллиниш керәклигини йәткүзди. Шуниңдин кейин ата-анилар ойлинип, уларниң нурғуни хаталиқлирини бойниға алған еди. Амма, анатиллиқ синипларға балиларни топлаш мәсилисиниң һазир йәнә кәскинлишип кетиши уни бәкму қийнайдиғанлиғини йошурмиди милләтпәрвәр акимиз. Иминҗан ака рәпиқиси, әмгәк ветерани Төрихан һәдә билән бәш пәрзәнт тепип, қатарға қошти. Уларниң барлиғи уйғур синиплирини тамамлап, алий мәлуматлиқ болди. Әмгәкчиқазақ наһийәси.