• Замандаш
• 02 Шілде, 2020

«Меһри дәрия Меһринисәм»

Биз Или наһийәси һәққидә гәп қилғанда алди билән Меһринисәм Бақиеваниң исмини тилға алимиз. У миллиий мәдәнийитимизниң җанкөйәрлириниң бири. Меһринисәм һәдә арқилиқ биз мәзкүр наһийәдики уйғурлар билән тонуштуқ. Наһийәдә 12 йеза бар. Униң Өтеген батыр, Жетыген, Дмитриевка, 1-Май, Қоянқус йезилирида уйғурлар истиқамәт қилиду. Ахирқи икки йеза бир-биригә йеқин җайлашқан. Мошу икки йезида истиқамәт қиливатқан уйғурларниң өзара мунасивити хошниларниңкидинму артуқ. Бәхтишат СОПИЕВ, «Уйғур авази» – Алтә жил Или наһийәлик Ханим-қизлар кеңишини башқурдум, – дәйду Меһринисәм һәдә өтмүшни әсләп. – Бир күни мән ишләватқан дуканға шаир Абдукерим Ғәниевқа охшайдиған бир киши кирип кәлди. Униңға егилип салам берип: «Сиз уйғурниң бир атақлиқ шаириға охшайсизкән» дедим. У киши: «Мән шу яқ болимән» демәсму! Иккимиз қучақлишип көрүштуқ. У мениң йеқин қериндишим, шаир Махмут Абдрахмановниң ағиниси еди. Пат-пат бизниң өйләргә келип, ата-анам билән арилашқан. Буни уму унтумапту. Мени дәрһал тонуди. Мән акимизға қисқичә өзәмниң турмуш-тирикчилигим һәққидә сөзләп бәрдим. У бираз ойлинип: «Әтә мән наһийәдики уйғур җамаәтчилигиниң бешини қошимән» дедидә, мениң билән хошлашти. Бу жиғинға шу вақиттики Или наһийәлик ағриқханиниң баш врачи Абдурешит Әлқәмов вә бир топ жут активистлири қатнашти. Акимизниң мәхсити Или наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизини қуруш екән. Бу һәққидә шаир акимиз жиғин иштракчилириға қисқичә әхбарат бәрди. Һәммимиз бир еғиздин уни қоллап-қувәтлидуқ. Абдукерим акам, унимиғинимға қоймай, мени мәркәзниң рәиси қилип сайлаш тәкливини оттуриға қоюведи, жутдашлар бир еғиздин қоллиди. У: «Белини бағлап төрт балини қатарға қошқан адәм җәмийәтлик ишларниңму һөддисидин чиқалайду, бизгә сизгә охшаш милләтпәрвәр аял керәк», дәп гепини тамамлиди. Мана шуниңдин буян он жилдин ошуқ вақит өтти. Меһринисәм Бақиева өз паалийитини наһийәдики төрт йүздин ошуқ аилини тизимға елиштин башлиди. Бүгүнки күндә уларниң 80дин ошуғи бир-бири билән қоюқ арилишиду. Бирла мисал: дәсләп мәзкүр наһийәдә «Уйғур авазини» 4 аилә оқуған болса, һазир гезит оқуғучилиримизниң сани 80дин ашти. Буниңға Меһринисәм Бақиева көп тәр төкти. Миллитимиз җанкөйәриниң униңдин башқа наһийә дәриҗисидә уюштуруватқан ишлири йетип-ашиду. Әву бир жили миллий мәдәнийәт мәркәзлири жил беши – Норузни нишанлаватқанда қар арилаш ямғур йеғип кәтти. Шу вақитта көпчилик өйдин чиқалмай қалғанда Меһринисәм һәдимиз бәлни бағлап, ямғур-йешинға қаримай, көпчиликни уйғурниң миллий урпи-адәтлири билән тонуштурди. Меһринисәм БАҚИЕВА — аилидики тоққуз пәрзәнтниң иккинчиси. Балиларни яхши көридиған Абдурахман ата билән Зорабүви ана үч житим балини беқивалиду. Бир аилидә — 12 пәрзәнт! Адәттә, көпбалилиқ аилиләрдә өйниң тунҗилири әсқетип қалса, ата-аниға анчә қийинчилиқ чүшмәйду. Меһринисәм әйнә шундақ кичигидинла ата-анисиға қол-қанат болуп өсти. Өйдә аҗизниңму, әрниңму оқитини қилатти. Меһринисәм он яшқа толғанда аилиси билән Алмутиға көчүп келиду. Дәсләп шәһәрдә, андин — йезиға, кейинирәк йәнә шәһәргә көчүп, бу аилиниң турмиған йери қалмиди. Балиларму хелә мәктәп йөткәп үлгәрди. Меһринисәм 8-синипни пүтирип, дадисиниң тәкливи билән мехкомбинатқа ишқа кириду. Дадисиниң ишәнчисини ақлашқа тиришидиған қиз ишләп жүрүп, сода техникумини пүтиривалди. Бу қетим Абдрахман ата шәһәрниң Түрксиб мәһәллисигә көчүп кәлди. Қизиқ йери, бир кочиға Ғулҗидики хошнилар жиғилди. Уларниң арисида ян хошниниң оғли Имәрҗанму бар. – Имәрҗан — акамниң йеқин ағиниси еди, – деди Меһринисәм һәдә. – Биз кичигимиздә қоғлашмақ, ағчайлам ойнап, бир кочида чоң болдуқ. Мәктәпкиму биллә бараттуқ. Һелиму ядимда, бир күни ямғур йеғип кетип, у мени мәктәптин һапаш қилип әкәлгән еди. Сәл чоң болғандин кейин мән уни яқтуруп, униңға башқичә мунасивәт қилидиған болдум. Мениң он сәккиз яшлиғимни хошнилар шәһәр мәркизидики ресторанларниң биридә қарши алдуқ. Олтиришимиз раса әвҗигә чиққанда Имәрҗан мени вальсқа тәклип қилди. У маңа бир қизни яхши көридиғанлиғини, униңға бу гәпни уюлуп ейталмайватқанлиғини сөзләп бәрди. Мән болсам, «бу башқисини яхши көридекәндә» дәп, униңға хапа болуп, өзәмниң туғулған күнүмдин «яманлап» кетип қалған едим. Кейин у мени кәйнимдин қоғлап келип, өзиниң маңа ашиқ екәнлигини изһар қилди. Шундақ қилип, он тоққуз йешимда мән униңға турмушқа чиқтим. Улар икки қиз, икки оғул тепип, бәхитлик һаят кәчүрди. Амма бу хошаллиқ күнләр узаққа созулғини йоқ. Имәрҗан ака туюқсиз жүрәк ағриғиға муптила болуп қалиду. Дохтурлар бу аилигә шәһәрдин сиртқа көчүп кетиш мәслиһитини бериду. «Йолдишиңизниң алтә айлиқ өмри қалди» дәйду дохтур бир күни Меһринисәм һәдигә. Улар Или наһийәсиниң илгәрки ГРЭС, һазирқи Өтеген батыр йезисиға көчүп кетиду. – ГРЭСқа келип бир сазлиққа орунлаштуқ, – дәп гепини давамлаштурди у. – Қишниң күни қара соққа, язниң күни пашиға «йәм» болдуқ. Мән һәммигә чидидим. Турмушқа чиққандин кейин Москва сода институтиниң Алмутидики шөбисини сирттин тамамлиған едим. Шуңлашқа иш издәп аварә болмидим. ГРЭСтики чоң дуканларниң биридә авал сетиқчи болуп ишқа орунлаштим. Кейинирәк әшу дуканға рәһбәрлик қилдим. Имәрҗан ака ГРЭСқа көчүп кәлгәндин кейин йәнә жигирмә жил һаят кәчүрди. Ағриқ бәрибир йәңди. Балиларниң чоңи 22гә, кичиги 7 яшқа кәлгәндә Имәрҗан ака һаяттин өтти. – Имәрҗан дутар челип нахша ейтатти, – дәйду ана йолдишини әскә елип. – Бир күни у бүглүктә олтирип, өзи ялғуз ғиңшип нахша ейтиватиду. «Мән өләрмән җүмә күни, чиқсун җиназим шу күни…». Һә, җүмә күни өмүрлүк җүптүмниң жүриги мәңгүгә тохтиди. Уни шу күни йәрлидуқ. Имәрҗан акиниң вапатидин кейин тохсининчи жилларниң ихтисадий боһрини башланди. Шуниңға қаримай һәдимиз өзи ялғуз балилирини путиға турғузуп, алди билән уларниң алий билим елишиға зәмин яратти. Шуниң билән биллә җәмийәтлик ишлардинму қол үзгини йоқ. У пәқәт Или наһийәсидила әмәс, җумһурийәт миқиясида өтүватқан җәмийәтлик ишларғиму йеқиндин арилишиду. Тәңтушлириниң «Бизниң Меһринисәмниң меһри дәрия» дейишиму бекар әмәс...