• Һекайә
  • 12 Шілде, 2020

Абай йоли

(Давами. Беши өткән санда). Шундақ пәйттә өйдә олтарғанларниң сөзлишиватқан, нахшичиға алқиш ейтиватқан үнлири чиқиватқан екән. Нахша тохтилипту. Пәқәт Абайниңла хияли үзүләлмәй, аяқлишип келиватқан вақти екән. Униң оттәк йенип турған ойчан көзлири чаниғидин чиққидәк қилип, шаирниң үзигә тиклинип қарап қапту. Абайниң тән-тени худди көйүшүп қалғандәк еди, бу әһвални һәммидин авал сәзгән Әйгерим, ериниң тизиға таянғандәк қилип, қоли билән Абайни аста ноқуп, көзигә қарап күлүп, охитивәтти... Абай Әйгеримгә чөчүгәндәк қаридидә, дәрру һошини жиғип, өзиму күлүвәтти. Лекин өңи өчкән еди. Күлгән күлкисиму ғәлити чиқатти. Бу әһвалға шунчилик диққәт қилип сәп селип, билип олтарған зерәк Әйгеримгә рази болуп қарап турдидә, әнди Биржан тәрәпкә бурулуп: – Башқа тәрәплириңни немә қилай, Биржан ака! — дәп башлап, меһминиға йеңи бир хошал чирайи билән қарап қойди, — хәлиқ яқлиған бир шаир бар еди. Ширин тиллири билән җенини пида қилип, худди тиләмчидәк, байни махтап, сөзниң қәдрини кәткүзидиған. Униң намила нахшичи еди. Көрүнгән кишиниң сөзини сөзләп, учриған мәнсәпдарға хошамәт қилип, нахшиниң баһасини чүширип, бир чеким насивайдәкла әрзән қиливәткән еди. Сән нахшини босуғидин көтиривелип, төргә чиқардиң, шуниңғила хошалмән. Сениңдә қанчилик артуқ хусусийәтләрниң бар екәнлигигә мошуниң өзи купайә!.. — деди. Биржан қулақ селип турдидә, хошал болуп: – Бәлли! Нахша ейтиш мениңдин болғанда, уни чүшәндүргүчи һемишәм сән болсаң еди, Абай! – деди. Әйгеримму, әтрапта олтарғанларму иккисиниң гепигә убдан чүшәнгәндәк түгәл қувәтләп күлүшти. Әтигәндин бери йоған дәстиханниң йенида үч йәрдә сорулуп қуюлуватқан қимиз хелидин бери ичилмәй, тохтап қалған еди. Һазир Ербол, Мирзағул, Оспан үчи үч тәрәптин қимизни соруп, сирлиқ чөчәкләргә қуюп, меһманларға сунушқа башлиди. Нахша аяқлашқандин кейин, өй ичидикиләр һәр тәрәптин сөзлишип, күлүшкили башлиди. Абай байиқи өзиниң пикрини ахириға йәткүзмәкчи болуп: – Жигит дегән байлиғи билән қәдирлик болмайду! Һүнәргә егә болуп, шу һүнирини ишлитишни билгәндила қәдирлик болалайду. «Сәнъәткар болсаң — өзәңни тутушни бил» дәйду, Биржан ака! Ялғуз бол, кәмбәғәл бол, у әйип әмәс. Яхши шаир, яхши нахшичи болсаң, хәлиқниң көңлидики дәрдини ипадиләп, көз йешини тохтатсаң, сениңдин улуқ, сениңдин һөрмәтлик адәм болмайду! — дәп Абай, йенида олтарған Әйгерим билән иниси Әмиргә қарап қойди. – Бу мәҗлистики Тобиқти яшлириниң чоңи, мәҗлис чоңи болуп қалған Базарали күлүп туруп җавап бәрди. У төрдә, һөрмәтлик меһманларниң қатарида олтиратти. Абайға қарап чақчақ килип: Бу гәплириңниң һәммиси раст, Абай. Жигитниң қәдир-қиммити һүнири билән өлчәнсун! —дәп, әттәй қүлүп туруп чеқишип сөзлиди. — Һә-һә! Сениңчә болсун! Хош, әнди мән немини ейттим? Һә, мениң ейтқанлиримму, тутқан йолумму Тобиқтиниң һәммә адәмлиригә тонутимән дегинимму мошу әмәсмеди? Айлинип кетәй! “Кәмбәғәллигимгә қарима, адәмгәрчилигимгә қара” демәпмидим? Һәй, тәңрим, сени хелә чоңқур ойлайду десәм, сәнму мошундақ үзә ойлаттиңму, Абай? Мошу гәпни саңа чүшәндүрүш үчүн Көкшетавдин, Сари Арқидин Биржанниң келиши керәкмеди? — дәп, ялвурғандәк қилип, оюнға айландуруп, қақаһлап күлди... Базаралиниң очуқ чақчиғи, Биржан башлиқ бир топ меһманниму, өйдә олтарған башқа кишиләрниму күлдүрүвәтти. Абайму күлүп туруп, бирдин җавап бәрди: – У дегәнлириң тоғра, Базеке, һәммиси тоғра! «Кәмбәғәллигигә қаримай, адәмгәрчилигигә қара» дегәндә, пүткүл Тобиқтидин сени көрситишкә болиду. Лекин һазир гәп һүнәрниң үстидә кетип бариду. Бир тайпа Тобиқти қәбилисиниң яшлири екәнлигиңиз раст. У яшлар — сиз билән биз болимиз, лекин биз һүнәрвән жигитләрму? Әйнә шу һүнәрвәнликкә кәлсәк, сиз билән мән хәлиқниң хатиридә қалғидәк немә хизмәт қилдуқ? Үлгә боларлиқ иш қилдуқму? Көпчилик үчүн қандақ хизмәт көрсәттуқ?! — дәп, Абай қаттиқ аваз билән җиддий сөзләп мошу соални бәрдидә, бирдәм җим болуп, олтарғанларға бир қур қарап чиқти. Һечким: «Мән һүнәр көрсәттим», «Әмгәк қилдим» дәләлмәйдиғандәк көрүнәтти. Шуниңдин кейин Абай Базаралиға тикилип қарап туруп, салмақлиқ, тәсирлик аваз билән аста: – Базеке! Сиз билән биздин хәлиқ «Яш өсмүрлирим», «Йеңи әвлатлирим» дәп үмүт қилидиғанлиғи раст. Сиз билән мән бирәр һүнәр көрситидиған кишидәк көпни үмүтләндүрүп жүргинимизму раст. Қени әнди тоғрисини ейтип, һәқиқәткә келәйли!.. – дейиши биләнла, Базарали олтарған орнидин бир қозғилип қоюп, көңүллүк һалда күлүмсирәп, сөзни бөлүп кәтти. – Һә, бәрикалла, тоғрисини ейт, һәқиқәтни очуқ ейт, — дәп, йәниму сөз күтти. Абай техи сөзини түгәтмигән еди. Уму қимизни көтирип қоюп, техиму қизиған һалда: – Базеке! — дәп, тәләп қилғандәк, җиддий сөзлиди. Базарали синаш нәзәри билән тикилип қарап, сөзиниң ахирини күтти. – Сиз билән биз хәлиқни үмүтләндүрүп қойдуқ, лекин уларниң күткән нәрсисини бәргинимиз йоққу. Биз теши чирайлиқлардинму? Яки “гүлдүримиз бар, ямғуримиз йоқлардинму?” Һәммә гәп шуниңда әмәсму? — деди. Базарали таңлийини қеқип, бешини чайқиди: – Базарали мундақ мәхсәтни алдиға қоймиған еди. Мән ундақ ойда йоқ. Мениңдә йоқ нәрсиләрни издәпсән. Уни Базарали нәдин тапсун!? — дәп, бойнини толғап күлдидә, тәһийигә қиңғайди. Абайниң соалиға җавапниң йоқлуғини яшларниң һәммиси чүшәнгән еди. Базарали шаирму, нахшичиму әмәс еди. Олтарғанлар гәпниң тегигә чүшинип, күлүшүп қоюшти. Абайниң бу гәплири Биржанниң сәнъитини шунчә жуқури көтирип, өз елиниң барлиқ яшлириға «бу биздин артуқ!» дегән мәнани билдүрәтти. Буни, ялғандин өзичә номус қилип турмай, пак диллиқ, сәмимийәтлик билән ейтиши Биржанниң қәлбидә йеңи бир һис-туйғу пәйда қилди. Биржан йәнә домбрисини бираз челип кәлдидә, «Җанбота» нахшисини ейтип кәтти. Яшлар бу нахшиниң қандақ чиқирилғанлиғини, Биржанниң жүригидики қайси җараһитини ачидиғанлиғини билишәтти. Бу — Биржанниң бая Абай ейтқан «Бай, манапларниң» бири наһәқ уруп-савиғанлиғини очуқ ипадә қилидиған нахша еди. — Җанбота, өзәң болус, атаң Қарпик, Сәккиз болус ичидә чениң артуқ. Азнибайниң өзәң охшаш почтовойи Домбрамни алмақ болди мәндин тартип. Тартсиму домбрамни бәргиним йоқ. Почтовойдәк ахмақни көргиним йок. Қамча билән кеп ичидә уруведи, Номустин, вә дәриха, өлгиним йоқ. Җанбота, мошумеди өлгән йерим, Көкшетав чиләсигә көмгән йериң? “Бир болусниң кишисини бирси урсун” Дегәнни статьядә көргәнмедиң?... — дәп тохтиди. Бу дәрт-һәсрәтни ейтип, әләмләрни изһар қилғини еди. «Сән мени әлдин артуқ десәң, мениң көксүмни мана мошундақ әләм, номус дәрди басқан. Муштуми зор, һөкүмранларниң қамчиси тәккән» дегини еди. Бу — аңлиқ көңүлниң муңлуқ дәрди еди. «Нәзәриңдә мени камаләткә йәткән адәм дәп билисән, йетишип жүргән Биржан қайсекин?» дегәндәк қилди. Биржанға Абайниң ичи ағрип, униң көңлини көтәрмәкчи болди: – Һөкүмран, күчлүк дегини шу Җанбота, әшу Азнабайларму? Муштуми зор, һөкүмранлар дегәнлири шуларму? Улар тоңлуқ билән шу һайванлиқни қиливатқан болсиму, Биржан акамниң мошу «Җанбота» дегән нахшисини ейтқандин кейин «Бота» әмәс, «путақ» болалмай, йәр билән йәксән болуп, аяқ астида қелип чәйлинип кәтмидиму? — дәп йәнә қандақту чоңқур хиялларға чөккәндәк сөзлиди. – Азнабайлар бу йәрдә, бүгүнла гүкүрәйдиғанду. «Мән йәрниң тәңриси» дәйдиғанду. Лекин әтә улардин изму, чаң-тозиңиму қалмайду. Қалмаслиғи һәқ! Шу чағда Сари Арқа әтрапида Атиғай, Қаравул, Керей, Увақларниң тарихида пәқәт сениңла намиң қалиду. Йәнә шу явуз Азнабай, залим Җанботиниң үзигә урған тайиғиң қалиду. Уларниң пешанисидә кейинки әвладимизни жиргәндүридиған уятлиқ тамға, кәтмәс дағ қалиду. Немә қилаттиң, қалидиғини қалиду, Биржан ака!— деди. Бу гәпләрни олтарған яшларниң һәммиси чүшинәлмигән болсиму, һошиярлири қувәтлигәндәк болушти. Хусусән төрдә олтарған Базарали, Жиреншеләр мақуллашти. – Нами қалғини шу әмәсму! Мошу йәрдә олтарған, нахшичи болимән дәп жүргән, жүригидә оти бар яшларниң һәммиси икки айдин бери әгишип жүрүп, Биржанниң нахшисини үгәнди. Әнди бу үгинип алғанлирини өмридә һәргиз унтумайду. Шу нахшиларни унтумиғандин кейин, уни үгәткән, тәлим бәргән Биржанни унтармиди? — дәп Жиренше мошундақ пәйтләрдә билинидиған зерәклиги түпәйли, Абайниң һазирқи сөзини иливелип, давамлаштурди. Шуниң билән өз сөзигә дәлил кәлтүрмәкчи болғандәк қилип, Әмиргә қарап: – Мана мону Әмирниң Биржандин үстүн дегидәк һүнири бармекин? — деди. Олтарғанларниң һәммиси бирдин Әмиргә қарашти. У домбрисини дириңлитип, Биржан үгәткән «Жигирмә бәш» дегән нахшиға аста челип олтиратти. Биржан яш жигитниң үзидә илһам долқунлири ойнап турғанлиғини көргәндәк болуп: – Қени, шу нахшини бир ейтивәткинә! — дәп, акилиқ буйруғини бәрди. Әмир тартинмиди. Пәқәт ақ үзи бираз сурланғандәк болдидә, нахшини ейтип кәтти. Үни инчикә, таза, йеқимлиқ екән. Аһаң долқунлирини Биржан үгәткән бойичә бузмасқа тиришип, барчә диққитини селип ейтиватиду. Сөзлириниму аһаңи билән биллә Биржандин үгәнгән еди. Йеңи заманда Зилқара чиқарған «Жигирмә бәшни» техи Тобиқти ели аңлимиған, адәмниң пүтүн бәдинини бошитиветидиған долқунлуқ, яхши нахша еди. Сөзлириму яшларниң жүригигә от яққандәк болди. Үзүгүңни берип кәт, мис болсиму, Ойнап-күлүп жүрәйли қиш болсиму. Өтүгүңни йешип ташлап, пайпақчан кәл, Өз шорумдин көрәй мән, тутуп алса... — дәп, көңүллүк долқунлитип кәткәндә, Базарали ястуқтин бешини көтәрди. Униң чирайлиқ үзигә қан жүгрәп: – Аһ! Шу қизниң бойидин өзәм өргүлүп кәтсәм, мөлдүрләп турған қара көз җеним. Мән тәләйсиз көрәрмәнму сени, яки көрәлмәй өтәрмәнму! — дәп, олтарғанларни бир күлдүрүвәтти. Биржан Базаралиниң үзигә тиләкдаш достларчә қарап: – Базеке, у немә дегиниң! Көрәрмәнму дегиниң немиси? Шу қара көз, Балбала болуп қешиңда олтиридиғу! — деди. Базаралиниң қешида Балбала дегән ресидә болған чирайлиқ қиз олтиратти. Биржан шундақ дейиши биләнла, Базарали дәрру қиз тәрәпкә қарап: – Әстәхпурулла, шундақмеди? — дәп әттәй ойниған болуп, Балбалиға қариди. Униң бу қариши йенидин өтүп кетип барған мөшүккә тумақниң астидин қариған қиран қушниң қаришиға охшатти... Олтарғанлар Базаралиниң бу килиғиғиму амрақлиғи келип йәнә күлүшүп кәткәндә, йеничә олтарған Балбалиму дәрру Базаралиға бир қарап қойди. Униң чирайлиқ қара көзлири мунайим көз ташлаш билән бир сир ташлиғаидәк болди. Йоған көзләргә алаһидә яришип туридиған қийпаширақ бир көз қараш бар. Үзигә қизғуч қан жүрүп, азирақ хиҗаләт болғанлиғини көрсәтти. У җәлип қилғуч күчи бар бир җандәк азирақ қошумисини түрүп, мийиғида үнсиз күлүп қойди. Аппақ үнчидәк чишлири бир көрүнүп, йәнә йошурунди. Базарали Балбалиниң көзи билән өзиниң көзи учрашқанда, өз гунайини бойниға елип товва қилғандәк болди. Лекин бу әһвални талантлиқ артисттәк устилиқ билән оюнға айландурди. – Товва! Товва! Күпүрлүк сөз қилған екәнмән... Туф, туф! — дәп, түкүргәнниң бәлгүсини қилип қойди. У Балбала тәрәпкә баш әккәндәк болдидә, олтарғанларға қарап: — Мошу йәрдә олтарған екән, бар екән, бурадәрләр! — дәп, қатарда олтарған қиз-җуганларға бир қур көз ташлап чиқти. Биржанму Балбала иза тартип қалмисун дәп, йәнә башқиларму көңүллиригә елип қалмисун дәп, Базаралини қоллап, бу сөзни өзи давам қилғили турди. – Нахшиниму билиду, ейтса ширин сөзи, ләззәтлик авази бар. Тәлим-тәрбийиси ипәктәк силиқ мунайим, яхши шагирт, яхши инилирим олтиришидиғу мана! — деди. Биржан «қизлар», «сиңиллар» дегән сөзләрни әттәй ейтмиди. У сөзләрни әдәпсизирәк, қопалирақ көрди. ІІІундақла акилиқ йоли билән, бағриға тартип сөзлиди. Мошу йәрдә олтарған бирнәччә сәнъәткар чирайлиқ яш аялларға тәкши қарап чиқти. Атлири аталмисиму, чоң һөрмәт билән нәзәрдә тутқанлири, Базаралиларниң әтрапида олтарған Балбала, Керимбала, Үмитей, Әйгеримләр еди. Биржан мәналиқ сөз қилип, униңдинму мәналиғирақ көз ташлиғанда, һелиқи барлиқ яш аялларниң һәққанә, сәзгүр үзидә чирайлиқ бир долқун үзә қизил нур көрүнди. Гояки сәһәрдә түңлүкни ечивәткәндә, чаңғирақтин күн нури чүшкәндәк болди. Бу чағда шайи пәрдә, дурдун көрпә, рошән гиләмләр һәрхил рәңдә көрүнүп, чирайлиқ мәнзирә һасил қилғандәк болди. Яш аялларға Биржандәк кам учрайдиған акидин, маһир сәнъәткардин аңлиған махташларму шу қатарлиқ тәсир қилди. Өй ичидә чақчақ гәпләрму, хошаллиқ вә йекимлиқ күлкиләрму нурғун аңланди. Бир-бирсигә һөрмәт көрситип олтиришқан яшларниң арисиға йәнә бир шатлиқ киргәндәк болди. Абай билән Әйгеримниң бу қетимқи меһманлири һәқиқәтәнму Тобиқти яшлириниң ичидики даңлиқ сәнъәткарлири вә алдинқи яшлири еди. Буниңдин икки күн илгири Қунанбайниң авули олтарған Барлибай сүйиниң бойиға Ирғизбайлардин, Торғай-Көтибақ вә Жигитек вә улардинму жирақ Бәкеншедин қиз-чоканлар, яш жигитләр әттәй зияпәткә тәклип қилинип, меһманға келишкән еди. Абайниң йенида жигит болуп қалған иниси — Қудайбердиниң оғли Әмир олтириду. У һәмралири билән кәлгәндә, Үмитей исимлиқ чирайлиқ қизни әгәштүрүп кәлгән еди. Базаралиниң йенида олтарған Балбала — Әнетниң қизи. Уму бир топ қизлар билән биллә чақирилған. Бөкенше елидин Сүгирниң Әкимғоҗа дегән оғли чақирилған. У өзиниң сиңлиси Қеримбалини әгәштүрүп, Жигитектин Базаралиниң нахшичи шаир иниси Оралбайни башлап кәлгән. Бу яшларниң һәммисила сәнъәткә ишқиваз, нахшичилардин еди. Буларниң Биржанни биринчи көрүши әмәс. Буниндин икки айчә илгири, Абай Биржанниң Тобиқти четигә кәлгинини аңлап, алдиға Әмирни әвәткән еди. Абайниң яхши көридиған акиси, Қудайберди яш вапат болғанда, униңдин житим қалған бәш балиниң оттуранчиси Әмир еди. Кудайберди өләр вақтида, Абай униңға: «Балилириңға атилиқ қилиш – мениң вәзипәм, житимлиғини билиндүрмәсмән» дәп вәдә бәргән еди. Һәқиқәттиму, шуниңдин бери Абай Қудайбердиниң балилирини өзи билән бир ата-анидин туғулған Оспандинму, өзиниң балилиридинму артуқ көрәтти. Әмир болса, шу балиларниң ичидики нахшичи, сәнъәткар болуп өсүватиду. Шаирлиқ тәрипиму бар. Өзи дайим хушхой жүридиған, қолидин иш келидиған үмүт қилғидәк бала еди. Абай униң сөйүмлүк акиси, шуңлашқа Абайниң йенидин кәтмәйду, Абайму һечкимгә Әмирни рәнҗитишкә йол қоймайду. Абай Әмирни Биржанға әвәткәндә, қуруқла “қичқирип кәл”, дәп әвәтмәстин: «Барғин, көргин. Һәқиқий сәнъәткар болса, әлгә кәлтүрүп, меһман қил, оюн-тамашә қилиңлар. Яшлар сәнъәт үгәнсун, үлгә алсун. Мәнму ярдәмлишәрмән» дәп әвәткән еди. Әмир әлниң четидики авулларниң биридә Биржан билән учришип, икки-үч күн биллә болуп, уни өз елигә тәклип қилдидә, өзи өй тиктүрмәкчи вә уларни чирайлиқ ясап, яхши қарши алмақчи болуп, алдида йенип кәлгән. Һәйәл қилмастинла Абайниң алдиға келип, алған өзгичә бир қизғин тәсиратини өзидә әкис әткүзгән һалда, тонуштурған. Абай шуниңдин кейинла Биржанни Әмирниң меһмини қилип, әттәй Қунанбайниң мошу чоң авулиға кәлтүргән еди. Шуниңдин бери икки ай өтти. Биржан Әмиргила әмәс, Абайғиму наһайити йеқип кәтти. Иккиси кона сирдаш достлардәк учришип, чапсанла ичәкишип кәтти. Абай худди бүгүнкидәк өз өйигә Тобиқтиниң қатарға қошулуп қалған балилирини, нахшичи, сазәндилирини, қиз-җуганлирини бирнәччә қетим жиққан еди. Уларни Биржан билән тонуштуруп, уларға шаир-нахшичиниң қәдир-қиммитини билдүрүп, нурғун көңүллүк мәҗлисләрни қурди. Өзлири нахшилирини үгинип, иззәт-һөрмәт көргәндин кейин, нурғун авулниң яшлири Биржан билән Абайни өз авуллириға тәклип қилип, талай күндүз, талай кечиләрни үзлүксиз оюн-күлкиләр билән өткүзүшкән еди. Биржанлар Әмирниңму, Үмитейниңму меһмини болған. Сүгирниң нахшичи қизи, бойиға йәткән чирайлиқ Керимбала билән Әкимхожиниң зияпитидә болушуп, бу меһмандост авулдиму нурғун иззәт-һөрмәтләр көргән. У йәрдин йенип келишиватқанда, Базарали билән Оралбай буларни Жигитек авуллирида бирнәччә күн меһман қилған. Жигитек, Бөкенше яшлириму һемишәм биллә жүрүп, күтүшкән еди. Шуңдақ қилип, Биржанлар янидиған вақти кәлгәчкә, Абайму шу төрт өйни, меһманлар билән хошлишишқа беғишланған мәҗлискә атап тиккүзгән еди. Бүгүн чүшлүк ғизадин кейин нурғун меһман атланмақчи болуп олтириду. Чүнки әтә Биржанларму өз елигә қайтмақчи. Шуни әскә елип, Базарали, Ербол, Жиреншеләр Абайға: «Қәдирлик меһманлар бир кечә халирақ йәрдә дәм алсун» дейишти. Абайму буни мақул көрди. Шундақ қилип, бу мәҗлис пүтүн яз бойи қәдирлик ака, чоң устаз болған Биржан билән Тобиқти яшлириниң хошлишиш мәҗлиси еди. Шуниң үчүн һелиқи Әмиргә «Жигирмә бәш» дегән нахшисини ейтқузуп, синаш териқисидә аңлиғандин кейин, башқа яшларму бир-бирдин йеңи нахшисини ейтип, өз һүнәрлирини көрситишлири керәк. Әмир ейтип болуп, күлкә-чақчақлар бесилғандин кейин, Оралбай домбрини бираз челип, Керимбалиниң нахшисиға йетәкчи болди. Керимбала Абайниң көзигә наһайити иллиқ, кона достәк көрүнәтти. Яш чеғида Абай билән Тоғжанниң арисидики ялқунлуқ туйғуларниң азду-тола гувачиси болған. Мана һазир уму чоң болуп, бойиға йәтти. Өзи бай авулниң әркә вә әркин өсүватқан қизи. Бөкенше Жигетәк авуллириниң оттуридики ялғуз арзулуқ қиз болуп, хелидин бери турмушқа чиқалмай келиватиду. Авулниң оюн-тамашисини, яшлиғини сақлап турған сипайи, гөзәл қизни қом-қериндаш, уруқ-туққанларниң һәммиси әтивалап туридиған болғанлиқтин, Сүгирниң өзиму, хусусән мону Әкимғожидәк оюн-тамашиға җан дили билән берилгән акилириму Қара кесектики қуда чүшүп қойған җайиға техи бәрмәй, сақлап келивататти. Керимбала һазир бу йәрдики Тобиқти қизлириниң ичидә әң узақ олтирип қалған қиз еди. Лекии авулниң, ата-анисиниң вә өзиниң шәнигә дағ кәлтүргән әмәс. Сүгирниң уни талалиқ қилмай олтиришиғиму, униң шу алаһидә мүҗәзлик болушиму сәвәп болған. Йоған қой көзлүк, қизил үзлүк, қоюқ узун чачлиқ Керимбалида аңлиқ ғәйрәт, тутамлиқ, сирлиқ сәвирлик бар. Шуниң үчүн у һәм чирайлиқ, бөләкчә бир яралған гөзәл. Керимбала Биржандин өзи яхши көрүп үгәнгән нахшини ейтти. Тобиқтиға бу нахшиниму досләп Биржан йәткүзгән нахша еди. Биржанға охшаш бирнәччә шаир, нахшичиниң еғизидин-еғизға өтүп сирлинип кәткән, бәлгүсиз бир нахшичи чиқарған «Қарға» дегән нахша. Һәй, қарғам, һалиң нечүк мени көрсәң, — дәп башлинидиған бу нахша шу йәрдә олтарған яш сәнъәткарниң бир-биригә көрситиватқан иззәт-һөрмәт, ширин сөһбәтлириниң назук, иллик нәписидәк туюлатти. Биржан билән Абай нахшини наһайити чоң илтипат вә диққәт билән тиңшиди. Керимбалиниң мошу нахшисиға бағлаштуруп Оралбайму «Гөһәрташ», дегән көңүллүк нахшисини башлап кәтти. — Маңисиз қәдәм ташлап астағина, Шилдирлайду чачтәңгә һәм күмүч һалқа... Авази җараңлиқ, ақ үзлүк, чирайлиқ жигит ейтқанда, бу нахша йеңи бир сир тапқандәк болди. Хусусән, Оралбайниң ейтишида әшу тәсвирләватқан «чаштәңгә салған» чирайиға чин қәлбидин муптила болғанлиғи сезиләтти. Адәмни җәлип қилип, нәпәс вә ләвлирини сезип турған иссиқ ялқун билиниду. Олтарғанлар Оралбайниң нахшисиға зоқ әйләп, униңға тиклинип, нахшиға тоймай қарапла қалған еди. Биржандин бурун Керимбала бир қаридидә, мийиғида күлди. Ушшақ қоллириға нурғун үзүкләр салған, билигигә том биләйүзүк салған Керимбала аппақ қолини бираз көтирип, сипайилиқ билән: – Йәнә бир җүп! — дәп илтимас қилди. – Йәнә бир җүп болсун! Йәнә бир җүп болсун! — дәп Биржанму пүтүн ихласи билән тилигини ейтти... Нахшичи, авалқи нахшисиниң айиғини үзмәйла, шу йеқимлиқ авазини техиму өрлитип, илһам билән долқунлинип кәтти: Есилниң нерисида көрдүм сени, Һалқаңни қейиқ қилип өткүз мени. Һалқаңни қейиқ қилип өткүзмисәң, Қаримаймән болсаңму сән һурниң қизи. Жигит ишәшлик һалда тиләк ейтиватиду. Достиниң жүригигә ишиниду... Чин қәлби билән әркиләйду. Күн нурида керилип ойнақлиған яш қулундәк, өз қәлбидики отқа вә яриниң қәлбидики отқа җәзмән ишиниду. Униңсиз яш жигитниң шатлиғи — шатлиқ боламду? Әркиләт һәм әркилә. Ялқун билән ялқун тәң өрләп берип қошулсун. Көпчилик, хусусән Базарали, Жиренше, Абайға охшаш чоң-чоңлар нахшиниң тәсиридин бир өңүп, бир татиратти. Бу әһвал Керимбалиниң үзидинму байқилатти. Әйгеримму чирайлиқ, инчикә үнини аста чиқирип, күлүп, қизиратти. Аппақ үнчидәк чишлирини чирайлиқ қизил ләвлири бир көрситип, йәнә йошуруп, Балбала күлүмсириди. Үмитей өзиниң қешида олтарған нахшичи, чирайлиқ жигит Әмиргә көз үзмәй қарап олтириду. (Давами бар).

233 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы