• Һекайә
• 30 Шілде, 2020

Натонуш аялниң сири

Бексултан НУРЖЕКЕУЛЫ, 1941-жили туғулған. «Күтүш билән өткән өмүр», «Һәй, дуния, дуния», «Мулаһизиләр», «Пәқәт тәнһа муһәббәт», «Дәриялар өркәшлигән өлкә», «Әр-аял», «Бир өкүнүш, бир үмүт», «Яв яқидин алғанда», «Аял йоли – инчикә» қатарлиқ китапларниң муәллипи. Язғучиниң, шундақла атақлиқ сәнъәт намайәндилири билән қазақ хәлқиниң қедимий тарихиға аит тәтқиқатлири кәң оқурмәнләргә яхши мәлум. Қазақстан Дөләт мукапитиниң лауреати, «Парасат», «Құрмет» орденлириниң саһиби, Қазақстан җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби, хәлиқара «Алаш» вә М.Мақатаев намидики мукапатларниң саһиби, Алмута вилайитиниң вә Панфилов наһийәсиниң Пәхрий граждини.

Бексултан НУРЖЕКЕУЛЫ

(Һекайә)

Оғлумиз өйлинип, яш аилигә лайиқ өй издидуқ. Бириниң баһаси, иккинчисиниң орунлашқан җайи көңлүмиздин чиқмай жүргән күнләрниң биридә, балиларниң өзлири ахири бир өйни яқтурупту. – Дадамға көрситимән дәп, бир ачқучини соравалдим, берип өйни көрүп бақамсән? – деди оғлум. Иштин бир саат әтигән чиқип, сетилидиған өйни асанла тепивалдим. Икки бөлмилик өй сәрәмҗан: тамларда миқларниң изи көрүнмәйду, сугақлири чүшкән, җиһазниң бүҗәклири тегип, сизивәткән бирму йәр йоқ. Тоқ-сериқ линолиум селинған едини пакиз сүпирилгән. “Өй егиси бәк чечән екән”, дәп ойлидим. Һаҗәтханиси билән жуйинидиған бөлмисиму тап-таза. Һаклапла, олтиришқа болидиған өй. Аял киши үчүн һашқинниң әһмийити алаһидә. Әң ахирида шу бөлмигә кирдим. Бир йеридин нуқсан тепилса, «Балиларғу мәйли, саңа немә көрүнди?» дәп аялимниң ғотулдиши турған гәп. Шуңа диққәт билән қарап чиқишқа тириштим. Бу бөлмидиму мәйнәттин әсәр йоқ. Қәлбим йоруп кәтти. Өй егиси ким, нәччә яшлардики адәм, буларни бая оғлумдин соравалмаптимән. «Өй тутушиға қариғанда, толиму пакиз аял екән», дәп пәрәз қилдим. Беҗирим. Һәммә нәрсә көңүлдикидәк. Аялларниң шәнигә дағ чүшәрмәй дәп, әттәй тиришқан охшайду. Қача жуйғуч конирақ екән. “Камчилиқ чиқса, конидин чиқиду”, дегән ойда авал су җүмәклирини тәкшүрдүм. Иссиқ вә соғ суни айрим-айрим аққузуп көрдүмдә, андин һәр иккисини аққузуп қоюп, иңишип, алиқиним билән трубиларни силидим. Һәммә йәр қуруқ. Бармақлирим туюқсиз қаттиғирақ бир нәрсигә тәккәндәк қилди. Қарисам, трубиларға оқуғучиниң икки қатланған адәттики дәптири қистурулупту. Тартип көрүведим, чиқмиди. Бирнәрсә қоюп бәрмәйватқандәк қилди. Силап көрүп, юмшақ сим билән бағлап қоюлғанлиғини байқидим. Дәрру дәптәрдә бир сир бар екәнлигини җәзимлидим. Тәхминим тоғра болуп чиқти: дәптәр аялниң мәхпий күндилиги екән. Өйгә берип, алдиримай оқуймән дәп, төш янчуққа салдим. Дәрһал калламда: «Шу қәдәр сәрәмҗан бу аял мәхпий күндилигини қандақ унтуп, ят адәмләргә ташлап кәтти?» дегән ой пәйда болди. Өйгә кирипла, күндиликни оқуп көрүшкә тәқәза болуп, кабинетимға алдиридим. Ай-күнини язмай, һәтта дәптәрниң баш тәрипидин бош қурму қалдурмай, аял өз язмилирини бирдин башлаветипту. «9-синиптин тартип язған күндилигим отта көйүп кәткәндин буян, йезиш һәққидә ойлапму бақмиғандим. Сиз билән тепишқандин кейин, күндилик язғум кәлди. Ичимгә сиғмайватқан сирлиримни һечким билән бөлүшәлмәй, илаҗисиз қәғәзгә чүширишкә бәл бағлидим». “Йезиш иқтидари барлиғиға қариғанда, бу аял йә муәллим, йә журналист, яки язғучи болса керәк”, дәп пәрәз қилдим. Әргә тегишниң алдида әқиллик қиз өткән күнлириниң – өтмүшиниң гуваһ-излирини йоқитиду, чүнки мәғрур жигитләр әркәк чивин қонмиған қизларни яқтуриду әмәсму? “Күндиликниң еһтиятсиз отқа чүшүп кәткәнлигигә ишәнмәй, қәстән көйдүрүвәткән болса керәк”, дәп ойлидим. «Сиз билән тепишқандин кейин», – дәпту. «Тонушқандин кейин» демәйду. Мениңчә, әттәй демәйду. Чүнки, «Тепишиш» дегәндә, маһийәттә, аял билән әр кишиниң өзлиригила аян бир сир бар. “У, еһтимал, иккисиниң каравәттә тепишқиниду”, дәп хуласилидим. Бу пәрәзимни униңдин кейинки язғанлири дәлилләп турупту. Болупму «Җеним» дәп башлиғини. «Җеним! Һәр күнүм, һәр түнүм сизни, пәқәт сизнила ойлаш билән өтмәктә. Нәдә жүрмәй, немә қилмай, қәлбимдә – сиз. Көз алдимдин һеч кәтмәйсиз. Сиз мениң пүткүл вуҗудумни өзиңизгә әсир қиливалдиңиз. Ториңизға қачан, қандақ чүшүп қалғинимниму билмәймән. Шу қәдәр әс-һошумни жүтирип қойидиғанлиғимни тәсәввурму қилип бақмаптимән. Хусусән мениң шараитимда. Бирдин-бир үмүтүм – сизниң маңа болған көңлиңиз. Сиз мәндин совусиңиз, мундақ зәрбини һәргиз көтирәлмәймән. Өтүнимән, совумаңа». Гепиниң ураниға қариғанда, аялниң яш, әр кишиниң хелә чоңлуғи айдиңлашқандәк болдиғу. Униң үстигә, аялниң – ери, әр кишиниң хотуни бар болуши мүмкин. «Хусусән мениң шараитимда» дегини, еһтимал, шу баистин. «Җеним! «Бир татлиқниң бир аччиғи бар», дегән ой бәдинимни қуруттәк ғаҗилаватиду. Мени өзиңизгә рам қиливалдиңиз, әнди маңа шәпқәтсизлик қилмаң, әслимгә яналмай, һәсрәт-надамәт искәнҗисидә қелип, нативанлиқта тамамән набут болуп кетишим мүмкинғу. Дәл һазир, мошу қурларни йезиветип, өзиңизни қаттиқ сеғинип, кинәш илкидә олтиримән, җеним. Сизни ойлиғанда, җими томурлиримда татлиқ һәм иссиқ долқун өркәшләп, тән-теним ивип-бошап кетиду. Сизниң қучиғиңизни, ләвлириңизни, әркиләткән сөзлириңизни, мәйин авазиңизни сеғиндим. Немишкиму учрашқансиз, қандақларчә өзиңизгә чоқундурдиңиз мени? Қудритиңиздин өргиләй, җеним». Қаримаққа, һәқиқәтәнму, язғанлири худди шаирниң шеиридәкла. Һиссиятлири билән жүрәк сөзлирини чирайлиқ баян қилишни билидекән. Яқ. Йоғуси, бу аддий-саддә аял әмәс. Буниңға убдан көзүм йәтти. Шуңа техиму қизиқип оқушқа кириштим күндиликни. «Җеним! Ички һалитимизниң – қәлблиримизниң бир охшашлиғи барлиғини мәнму һис қилғандәк болдум, бирақ буни еғизимдин чиқиришқиму, тән елишқиму җүръитим йәтмәй жүргәндим, амма худди мошундақ пикирни сиздин аңлиғинимда, қин-қинимға патмай шатландим. Һәрбир атқан теңим, патқан күнүм һазирчә маңа раһәт-парағәт беғишлап келиватиду. Чүнки күнлирим билән түнлирим сизни ойлаш билән өтүватиду. Пости қаттиқ яңақтәк, хупия-сири өзәмгиму намәлум мүҗәзим билән күнләрниң биридә пахтидәк ақ көңлүңизгә азар берип қоюштин әнсирәймән. Сиз билән бәхитлик болуштин шу қәдәр қорқимән. Буни маңа адәмләрму, тәбиәтму қиймайдиғандәк билиниду. Сизниң алдиңизда ағзимға сөз кәлмәй, дудуқлап, мәңдәп қалимән, сиз йенимдин кетишиңиз биләнла, “көңүл баянлиримни, жүрәк сөзлиримни немишкә ейтмидим, немишкә ечилмидим” дәп әпсуслинимән. Халә қалғанда пичирлап: «Җеним! Җеним!» – дәп сөзләп кетидиғинимни өзәмму сәзмәй қалимән. Ейтидиған гәплирим көпу, лекин ейталмаймән, хәп, хәп. Гәрчә өйгиму, ишханамғиму телефон қилмаң, дәп ялвурсамму, һәр күни телефонға тәлмүрүп қараймән. Немә дегән қариму-қаршилиқ! Әшу қариму-қаршилиқниң ялғуз өзәмнила зәнҗирбәнд қиливалғиниму бир мөҗүзә әмәсму!». Күндиликни оқуғансири, аялниң қариму-қаршилиғи буниң биләнла чәкләнмигәнлигигә техиму көзүм йәтти. «Сиз мәндин совусиңиз, бу зәрбини һәргиз көтирәлмәймән», – дәйдию, арқидинла мундақ язиду: «Җеним, “хошлишайли, мунасивитимиз бәк чоңқурлап кәтмәй турғанда, һошимизни жиғайли” десәм, унимайсиз. «Сәнсиз қандақ өмүр сүримән?» – дәп қийнилисиз. Һазир тәс болса, кейин, бир-биримизгә убдан җигәр бесип кәткәндә, қалған һаятини сеғиниш-кинәш, аһузарда өткүзсун дәмсиз мени?! Җеним, бу ишимизниң һаман мәңгү әмәслигини ойлисам, пәқәтла яшиғум кәлмәй қалиду. Мән буниңсизму һаят кәчүрүши асан болмиған, әсәби аҗиз бир бәндиғу. Бирәвгә өлүп-өчүп ашиқ болуштин, андин униң азавини тартиштин қорқимән». Мошу қурлардин кейинла, аял күндилигигә сәнәни – ай-күнләрни йезипту. Буниңғичә язғанлири – обзор көрүнүшидики хатириләр. Күндиликни дәсләп тепишқан күндин башлимай, сеғиниш-кинәш һислири ичигә патмай, жүрәк-бағри лавулдап көйгән чағда қолға апту. “22. 02. Әттигинәй, мән сизни ойлимиған йәрдә рәнҗитивалдим. Хошаллиғиңизни йошуралмай, алдимдин күлүп, яйрап чиқип кәлгиниңиздә, түзүгирәк сөзлишишкиму яримай, бурулуп кетип қалғинимға, сиздин хелә жирақлашқанда, бирақла пушайман йедим. Лекин, амал қанчә. “Өткән ишқа салават”, дәп өзәмгә тәсәлла бериштин өзгә амалим йоқ. Әнди мана икки күндин бери қулақни йопуруп, җим йетивалдиңиз. Хапа болмаңа! Әң болмиса, авазиңизни аңлитиңа! Бирәр учур бериңа!». “26. 02. Сән ядимға кәлгәндә, дилим йоруп, әҗайип һиссиятлар илкидә қалимән», дегәндиңиз, мәнму һазир дәл шундақ һаләттә. Бәзидә өзәмгиму бойсунмай, ойлинип үлгәрмәйла, ишни бузуп қойидиған адитим бар екәнлигини сиз һели билмәйсиз, бәлким. Сиз йолуқуп қалғанда: «Әнди бу иккиси немә қиларкин?» – дәп пүткүл хәлиқ топлишивелип, бизгә қараватқандәк билинип кетиду. Мундақ чағларда алдирап-тенәп, қойған-тутқинимни, немиләрни дегинимни билмәйла қалимән. Улуқ Аллаһ мени шундақ яритипту. Нә чарә? Сиз буни башқичә чүшинәмсизкин дәймән. Шүбһилинисиз. Әски ойларға берилисиз. Ишни бузувалғинимни өзәмму сезип, өкүнүп, күрмиң гуман ичидә хияллар деңизида үзүп жүргинимдә, тосаттин учур берип, булутлар астидин чиққан Қуяштәк ялт қилип көрүнүп қалидиғиниңизни биләмсиз? Һәй, таңәй, билмәмсизкин? Сизни чин жүрәктин сөйүп қалғанлиғимға ишиниң. Мениң йешимда бирәвни һалидин кәткичә сөйүп қалиду, дәп ким ойлиған? Илаһий күчму яки мениң наданлиғимму, буни өзәмму билмәймән. Бирақ өзәмни тохтитидиған ирадә йоқ мәндә». “29. 02. Әркиләткән йеқимлиқ сөзлириңизни әсләп олтиримән шу дәқиқиләрдә. Мени сеғинип соқуватқан жүригиңизгә бешимни қоюп, қоғушундәк ериғум келиду. Ейтиңа, жүригиңиз растинла мени дәп соқамду? Өзиңиз дегәндәк, вуҗудумни толуқ ишғал қиливалған екәнсиз. Мәнму сизниң вуҗудиңизни егиләвалсам, һә?». “01. 03. Сизни йенип қачан көримән? Бәк сеғиндим. Әнди хали җайда һеч уялмайла қучақлавалайдиғандәк қилимән. Күн санап, тақитим түгимәктә. Беғубар балилиқ муһәббәт туйғулирини бешимдин кәчүрүватқандәк һис қилимән өзәмни. Учришиштин өзәмни қачуридиғинимғиму яки башқа нәрсигә җоруп жүрәмсиз – бу тәрипи мениң үчүн қараңғу, немә үчүн йәнә хәвәрләшмәйватисиз? Отуңизда көйүп жүрсәмму, сиз көрүшәйли дегәндә, немишкә кейингә қалдурғинимни өзәмму билмәймән. Бәлки, өлүп-өчүп жүргинимни сизгә сәздүрүп қоюштин, әндишә қилғандимән? Немишкә әндишә қилимән, униңда турған немә бар – йәнила буниң тегигә йетәлмәймән. Миллий тәрбийиниң тәсириму яки мүҗәзим шундақму – буму мән үчүн қараңғу». “08. 03. Сизниң бетап болуп қалғиниңизни билмәптимән. Солишип қалған чирайиңиздин өргиләй! Сәллимаза болупла, мени издәпсиз. «Йоруқ нурум» дегиниңиз, боюн, мәңиз, ләвлиримни сөйгиниңиз, отлуқ қучиғиңизға алғиниңиз, бағриңизға басқиниңиз қандақ еритмисун мени?! “Аял үчүн бәхит дегән шунчиликла болар. Буниңдин артуқ болмас” дәпму қалимән. Сиз мени һәқиқәтәнму бәхиткә, һәқиқий бәхиткә ериштүрдиңиз. Аддийла бир аял едим, асман-пеләк көтәрдиңиз. Ичимниму, сиртимниму, һәтта җими тенимниму – һәммини башқидин ечип, өзәмни өзәмгә қайтидин хасийәтлик һәм һөрмәт-еһтирамлиқ қилдиңиз. Мениң үчүн сиз Худадин кейинки кичик қудрәттәк көрүнисиз. Қучиғиңизниң, алиқанлириңизниң тәпти давамлиқ өзигә җәлип қилиду, сеғиндуриду. Я һәзрәт, җода қилинған аялдәк, содай болуп қалмисам болаттиғу?! Кишиләргә ейталмайдиған сиримни ақ қәғәзгә чүшәрмисәм, ичимгә сиғмай, партлап кетиши мүмкин. Ич-сириңни бирәвгә ейтсаң, хәлқи-аләмгә йейип ташлайду, қәлбиңгә дәхил-тәруз йәткүзиду, өзәң үчүн муқәддәс хупияриңни өзәңгә қарши дүшмәнгә айландуриду. Ақ қәғәз, иш қилип, ят көзләрдин нери болсила, қулупланған сандуқтәк, сириңни сақлалайду. Җеним! Әнди ойлисам, алдиримай, ихтияримға қоюп берип, амма әркимни аста-аста арқанлап, әр кишиләргә хас мүҗәзиңиз билән нәзәрбәнд қиливалған екәнсиз. Әшу күнгичә сиз билән хали җайда үч қетим учрашқан болсамму, һәр қетим өзәмни сөйгүзгинимни демисәм, униңдин нери өтүшкә йол қоймай, аман қайттим. Төртинчи мәртәм чақирғиниңизда, немишкә екәнлигини өзәмму билмәймән, һелиқи бир ички туйғуниң дәвәт қилиши билән чүшлүк ғиза вақтида өйгә келип, душқа чүштүм. Қулақлиримниң арқисиға, боюнлиримға хушпурақлиқ әтир чачтим. Шу күни шундақ болидиғанлиғиға өзәмму тәйярланған екәнмән. Һәммини унтуп, үз-көзүмни, бурнумниң учини, қаш-кирпиклиримни қандақту-бир назакәт билән сөйүп, пуридиңиз. Андинзә… Немишкә қаршилиқ қилмиғиним ядимда йоқ. Ишиниңки, пут-қолумни һәрикәтләндүрдимму, йоқму – буму есимдә қалмапту. Бешимни қуюн айландурдиму яки пүткүл вуҗудумни ялқун йәлпүп өттиму, әйтәвир, бир илаһий қудрәт түпәйли пәйдин-пәй тән-тенимниң бошап кетиватқанлиғини хирә сәзгәндәк болдум. Бойнумни, үз-көзүмни чокулдитип сөйгән иссиқ ләвләргә қошулған отлуқ алиқанлар җанға һөзүр беғишлап, арамбәхш дәқиқиләрни һис қилдуруп, җими бәдиним парағәткә баш әгди. Қоғдинип, қаршилиқ көрситишниң орниға, қоллирим шу мәһәл бойниңизға орилип, чирмишип кәтмигәнду, дәп тәшвишлинимән. Қоллириңиз нәқәдәр әлтәк вә сехирлиқ еди. Пүткүл бәдинимни өзәмгә бойсунмас қилип, қандақту-бир тилсим туйғулар номусни инидин қоғлап, сүрүп чиқти. «Җеним! Җеним!» – дәп бәһирлинип яттим. Худа сақлисун, ички һиссият, һаяҗинимни сиртимғиму чиқирип қойғандимән, ким билиду? Мән тоғрилиқ әски ойларға берилдиңизму, буниси маңа намәлум, амма шу қетим көңлүм тәсвирлигүсиз арам тапти, теним аламәт ләззәтләнди. Сизни мундақ дәп ким ойлиған? Дәсләп учратқинимда, сүрлүк, аччиғи яман адәмдәк көрүнгәндиңиз. Қадилип қариған көзлириңиз сиртимнила әмәс, ичимниму көрәләйдиғандәк оңайсизлинип, толиму қисилғандим. Қәдимкидәкла мәңдитип қойғандиңиз. Шу қәдәр сүрлүк адәмниң мунчилик туйғуларни әта қилалайдиғанлиғини көз алдимға кәлтүрүпму бақмиғандим. Қучиғимға қоғушун болуп қуюлуп, җими вуҗудумни қоғушундәк ериттиңиз. Шуниңдин бери җенимниму, тенимниму һаман ишғал қилип, һаман өзиңизгә тартип келиватисиз. Һәр қетим көрүшкинимиздә, бурунқидинму татлиқ, бурунқидинму сөйүмлүк болуватисиз. Бәк тәҗрибилик охшайду дәп, бәзидә сәскинипму кетимән. Алиқанлириңиз билән отлуқ қучиғиңиз бу ойлиримни бир дәмдила шамалға учуруветиду, амма. Сизниң мени шунчилик қаттиқ яхши көридиғиниңиздинму яки мениң сизни шу қәдәр сөйидиғинимдинму – бу тәрипини пәриқләп олтиришқа мадарим йоқ, иш қилип, сизни дайим сеғинимән, халас. Мениң үчүн әң қиммәт, тәнһа җәннәт – сизниң қешиңизда болуш. Мундақ туйғу билән қандақ яшаймән? Қанчилик өмүр сүримән? Сизниң атәшин алиқанлириңиз пүткүл һаятим давамида әр кишиниң қоли тегип бақмиған йәрлиримни ейтип түгәткүсиз һөзүр-һалавәт беғишлап силиғанда, татлиқ һиссиятлар илкидә һошумни йоқатқандәк болимән. Пәқәт әндила һәқиқий аял болушқа башлиғандәк сезимән өзәмни. Әркилитишлириңиз, сөйүшлириңиз, силашлириңиз – һәммиси башқичә. Мүмкин, мән баштинла сиз үчүн ярилип, лекин тенәп қелип, башқиға буйриған аялдимән? Мениңдики илгиридин моҗут назук-нәпис туйғуларни сиз рәңдарлаштуруп, һәссиләп егизлитип, чоңқур һис қилдуруп, чәксиз көпәйтивәттиңиз, бәлки. Пүтүнләй тиз пүктүрүп, һәммигә һөкүмранлиқ қиливатисиз. Әнди сиз немә десиңиз, һечбир етиразсиз шу хаһишиңизға бойсунидиған дәриҗигә берип қалдимму, дәп қорқимән. Нурғун нәрсиләргә көзүмни ачтиңиз. Аял тоғрилиқ көзқаришиңиз, ойлисам, көңлүмни яйритиду. «Һаятта рәңга-рәң, ширин-шәрбәт, татлиқ дәқиқиләр болиду», дегиниңиз һели есимдә. – «Шу ширин-шәрбәт, татлиқниң һәммисини адәм бәрпа қилиду. Уларниң барлиғи қандақ бәрпа қилинса, шундақ, йәни шу дәриҗидила ширин, татлиқ. Униңдин артуқму, камму болалмайду. Аялниң ширин-шәрбити болсизә, тамамән өзгичә. Униң меһридин, муһәббитидин, йүксәк туйғулириниң тәсиридин мислисиз ширин боливериду. Аялға әр киши қанчилик хуштар болса, аялниң ширин-шәрбәтлиги, татлиқлиғи техиму ашиду. Аял – панийниң тәнһа җәннити. Мундақ ширин-шәрбәтни тетип көрүш купайә әмәс, униңға сиғиниш керәк». Бу сөзлириңиздин дилим сөйүнди. Шу гәпләрни ейтқузған туйғуңизға, әқлиңизгә апирин! Аялни шу қәдәр һөрмәтлигиниңиз үчүн, сизгиму алий еһтирам! Сизгә болған туйғумни бәзидә хәлиқниң: «Яманниң йенида ятқичә, яхшиниң аяқ астида ят», – дегән нәқили билән ахирилаштурғандәкму болимән. Берилип, чәксиз амрақлиқ билән қучақлап сөйүветип, қулиғимға пичирлиған талай йеқимлиқ сөзлириңиз қайтидин ядимға чүшкәндиму, һазир аңлаватқандәк бошишип кетимән. «Җеним! Күнүм! Күн җими аләмни йорутуватса, сән мениң пүткүл қәлбимни, вуҗудумни йорутиватисән. Маңа, пәқәт маңила тәәллуқ күнүмсән», – дәп тилимни суғиривалидиғандәк шорап сөйгәнлириңизни, тунҗуқтуруп, бағриңизға басқанлириңизни, мәйдәмни йерип, ичимгә киридиғандәк қаттиқ қучақлиғанлириңизни – буларни икки дуния унтумаймән. Сиз мени мана шундақ чапсанла беқиндурдиңиз: бирдә җәлипкар хусусийәтлириңиз билән, бирдә сөзиңиз билән, бирдә болсизә, әмәлиятиңиз билән мәһлия қилип, толуқ бойсундурдиңиз. Вай, Худа, мениң йешимда мошундақ ашиқ болуш тәбиийму яки әл-жутта йоқ бир нәрсиму бу?». “14. 03. Җеним! Түнүгүн өзиңиз һәққидә учур бәрмиведиңиз, һәс-һәс болуп, йәр-көккә сиғмай қалдим. Немишкә телефон қилмидиңиз? Мундақ әнсирәткичә, бирәтола йоқилип кәткиниңиз әвзәл әмәсму! Мениңму өзәмгә чушлуқ турмуш-тирикчилигим барғу, қачанғичә уларни бир чәткә сүрүп қоюп, сизниң тәшвиш-әндишиңиз билән жүримән? Бүгүн болмиса, әтә, әтә болмиса, өгүн, иш қилип, бир күни мону мунасивитимизни, ахири, тохтитишимиз керәкмекин? У чағда сизсиз қандақ яшаймән? Ойлашниң өзи бир дәһшәт. Һазирниң өзидики һалим мону: бир күн хәвириңизни алалмисам, тутқан-қойғинимни билмәй, бешим қатиду. Таңла-әтә – сизгә убдан үгинип, сизни көрүш, сиз билән болуш адәткә айланғанда, қандақ қилимән?». “16. 03. Бүгүн – шәнбә. Бәкму әтигән охинип кәттим. Көзүмни ача-ачмайла, сиз тоғрилиқ ойларға берилдим. Қолумни созуп, сизни қучақлиғум кәлди. Сеғиниш-кинәш һислири җими вуҗудумни егиләп, жүригим қепидин чиқип кетәй деди. Биз мошу дүшәнбидә көрүшкәндуқ. Униңдин кейин топ-тоғра бәш күн өтүпту. Илаҗисизлиқтин жиғлиғум кәлди. Дәл һазир йенимда болсиңиз, һечбир уялмай, қойниңизға кирип, қаттиқ қучақлавалаттим. Сиз билән учрашқандин кейин, хелә күнләргичә пүткүл теним, қәлбим сизни сеғиниду. Мениң буни сәзгинимгә икки йерим ай болди. Сиз билән тонушқандин бери сизни ойлимиған бирму күнүм йоқ. Жүригимни өртәватқан кинәшкә, дилхәстиликкә аранла чидап келиватимән. Кинәшму бир дәрт. Даваси бирла – чапсанирақ сизни көрүш яки телефонда сөзлишиш». “28. 03. Җеним! Мән мошу тапта қиз вақтимдики муһәббәт туйғулирини бешимдин кәчүрүватимән. Яшлиқта талай жигит, талай һис-туйғу баштин өттиғу. Бирақ уларниң һечқайсиси мениң қәлбимни дәл сиздәк ойғиталмиған, җәзбидар қилалмиған еди». “11. 04. Мән сизгә йәнә хапа болдум. Сеғинип телефон қилсам, параңни бирдин: «Қачан көрүшимиз?» дегән сөзләрдин башлидиңиздә, мени азап илкидә қалдурдиңиз. Тилим гәпкә кәлмәй, немә үчүн телефон қилғиним ядимдин көтирилип кәтти. Растимни ейтсам, өзәмни хорлинипму қалғандәк сәздим. Сиз үчүн пәқәт көрүшүшла керәк адәмдәк һис қилдим өзәмни. «Кейин гәплишәйли», дәп телефон ногийини қоюветиштин башқа чарәм қалмиди». “18. 04. Бүгүн сизгә растла рәнҗидим. Мән сизгә хали йәрдила керәк болуп, хәқниң йенида сизгә йеқин йолимай жүрүшүм керәк екәнғу. Әшу жиғинда көзлирини бизгә қадап турған һечким йоқ еди, шундақ болғандин кейин, немишкә қешимға кәлмидиңиз? Жирақтин бешиңизни лиңшитип саламлаштиңиз, вәссалам. Бу қилиғиңиз маңа шунчилик әләм қилдики, әнди хелә вақит сиз билән сөзләшмисәм керәк». “19. 04. Қанчилик хапа болсамму, сиз көрүшүш тәкливини бәргәндә, қарши болалмай қалдим. Сиз болсиңиз мениң немә үчүн рәнҗигинимни техичила чүшәнмидиңиз. «Қуруқ банәңни қой. Мени көргүң кәлмәйватиду, тайлиқ», дәйсиз. Җеним, сизни көргүм кәлмәйдиғандин Тәңрим сақлисун! Мән адәмләрни асан яқтурмаймән, амма яқтуруп қалсам, уни унтушум натайин». “25. 04. Бүгүн чүшлүк ғизаға өйгә бармидим. Бир кәсипдишимизни һөрмәтлик дәм елишқа узаттуқ. Чүштин кейин сизгә телефон қилсам, бирдин: «Өйгә кәлмәйдиған болувапсән, нәдә жүрисән?» дәп какирапла кәттиңиз. Растла қизғинидиған охшайсизғу?! Маңа бу гәплириңиз хуш яқти: чин жүрәктин яхши көрүсизкән, демәк. “26. 04. Җеним, қандақ сеғинғинимни билсиңиз еди! Йерим кечигичә көзүм илинмай, һәсрәт ичидә сизни, пәқәт сизни ойлаймән. Һис-туйғумни ойғитидиған нахша тиңшисамму, туюқсизла сизни сеғинип кетимән. Сизни учратқинимға хурсән болимән. Мән һазир һечқачан, һечбир вәзийәттә ялғузсиримаймән: сиз дайим мениң мейәмдә, жүригимдә, сизни сеғинипла жүримән». “29. 04. Сиздин учур болмиғачқа, бүгүн йәнә муңға чөктүм». “06. 05. Бирәр хәвириңизни бәрмигиниңизгә икки һәптә болди. Немишкә ундақ қилисиз, җеним? Бир-биримиздин көңлүмиз мошундақ бирәтола совуп кәтсә, бәлки, яхши болар. Лекин унтушниң асан болмайдиғанлиғини билимән. Чүнки сиз жүригимгә сақаймас яра салдиңиз, қәлбимни вәйран қилдиңиз. Җараһәтлинидиғинини билип туруп, жүригимни алдиңизға ташлап бәргән, һимайисиз қалдурған, әлвәттә, өзәм. Шундақ, һәммигә өзәм әйиплик. “07. 05. Җеним мениң! Узақ сүкүткә чидалмай, һәммини қайрип қоюп, түнүгүн өзәм телефон қилип җаһан иш қилған екәнмән. Бүгүн җими зиминда мәндин артуқ бәхитлик адәм йоқ. Җеним, әнди рәнҗимәңа, тола сеғиндурмаңа. «Давалинишим керәк», дәп сизни мәйдиңиздин иштәргәндәк қопаллиқ қилғинимға һазир бәк хиҗил болуватимән. Пүткүл жүрәк-бағрим пәқәт сизни чиллап турсиму, ағзимға тамамән буниңға зит, қарши сөзләрниң чүшидиған яман адитимни иқрар қилимән. Товва, вуҗудумда давамлиқ бир-бири билән елишип, икки адәм яшаватқандәк. Сизниң рәнҗийдиған йолуңиз бар екән, җеним. Мениң әң асасий дүшминим өзәм екәнмән». “12. 05. Җеним! Келәчиги тутуқ, истиқбали ғува учришишларниң сани ашқансири, сизгә болған кинәш һислири әдәп кетиватиду. Сеғиниш туйғуси һазир бәәйни көләңгүчүмдәк, кәйнимдин қалмай, мени әгишипла жүриду. Бир-биримизгә шунчилик бағлинип кәттуқки, гаһи-гаһида униң һәсрәтлик яшлирини төкүватқанлиғиниму сезимән. «Қандақ чидап жүрисән? Сән тақабил турған билән, мән чидалмаймән, аҗизмән. Өзәң хәвәрләшкинә», – дәп ялвуриду көләңгүчүм маңа. Сизсиз өткән күнлирим көпәйгәнсири, униң налә-пәриядқа толған авази һалсирап, зариқип, аранла чиқиду. «Биллә болушқа имканийәт тепилса, дозақтинму қорқма», дәйду һазазулға айланған сеғинишим. Әтигәндин кәч киргичә, йотқан ичигә киргәндин таки көзүм илинғичә, бәзидә түн йеримда охинипла, сизни ойлаймән. Сиз тәвлүгигә жигирмә төрт саат мениң билән биллә». “21. 05. Җеним! Түнүгүн әтигән саат сәккиздә телефонда: «Әтә кәлгин, күтимән», дегәндиңиз. Мениңдә бирнемә дәп қарши гәп қилишқа мағдир қалмапту. Сизгә қанчилик бағлинип кәткинимни билисизғу. Бәхитниң ширин тәми ағзимдин бир дәқиқиму кәткини йоқ, әксичә, қанатлинип, һеликәм сәмада пәрваз қиливатимән». Һәқиқәтни йезиватқанлиғиға көзүм йәткәнсири, натонуш аялға болған һөрмитим ашти. Сәбиниң қәлбидәк пак һәм сап, сәмимий, көңли ақ. Кишини ихтиярсиз өзигә җәлип қилиду. Бу аялда шу қәдәр меһир-муһәббәтниң моҗутлуғи қазақ қизлириға хас гөзәл Баянниң (сулуниң) қени техи сақлинип келиватқанлиғидин далаләт бериду. Шундақ екәнлигигә қилчилик шүбһиләнмидим. “27. 05. Бүгүн ишни банә қилип, сизни көрүп қайттим. Бирақ мән кетәй дәватқанда, домсийип, шүк туруп қалдиңиз. «Һазир учришишқа имканийитим йоқ, бир айчә мени издимәң», – девидим, хапа болуп, қапиғиңиз түрүлди, көзлириңиздин үмүт учқунлири өчкәндәк болди. Қолумдин кәлсә, пүткүл қалған һаятимни сизгә тәсәддуқ қилған болаттим, амал қанчә? Һазир мениң бешим башқа муәммалар билән қетип жүриду. Бир көрмәй, қандақму чадармән?». “30. 05. Бүгүн сиртқи ишикниң алдида тәсадипи йолуқуп қалдиңиз. Салам бәргәч, йениңиздин өттүм. «Тохтиғинә!» дедиңиз, авазиңизни сәл көтирип. Әтраптики адәмләр, худди бизгә қараватқандәк, хиҗил болуп, тохтимидим. Сиз болсиңиз қаққан қозуқтәк, орниңизда туруп қалдиңиз. Әндиликтә мана әшу алдираш көрүшүш кинәшни күчәйтип, сизни қаттиқ сеғинип олтиримән». Натонуш аялниң бу язмилири күндиликкә әмәс, бәлки хәткә, йәнә келип һечқачан йолланмайдиған хәткә охшайду. Мәзлум һәр күнини қәғәзгә чүшәргән вә қәлбини чүмкәвалған қайғу-һәсрәт искәнҗисидин қутулуш үчүн, өзигә өзи язған. “Бәк һиссиятчан, һаяҗанға илдам берилидиған, тез муңлинип, тез хошал болидиған аял екән”, дәп хуласә чиқиришқа болиду. Кәйпияти чапсан чүшүп, чеһрисигә күлкә асан жүгрәйдиғандәк көрүниду. Калламға дәрру: «Шунчә яхши көргән жигиттин немишкә бирдин ваз кәчкәнду бу қиз?» – дегән ой кәлди. Лавулдап көйгән отниң қизиғи қанчилик күчлүк болмисун, көйүп, һаман күлгә айлиниду. Һәтта очақтики чоғму чала қалмай, түгәл көйүп кетиду. Һис-туйғу отиму бәзидә аста-секин, гайида ялқунҗап, һәр дәқиқиниң әһвал-шараитиға қарап көйүп, йениши лазим. Пәқәт шу чағдила өмүр узақ болиду. Лекин, ким билиду... “02. 06. Җеним! Мени ахир-ақивәт җими вуҗудум билән сизнила халайдиған дәриҗигә чүширип қойдиңиз». “03. 06. Әву бир күни ойлинип олтирип: «Сени буниңдин он жил бурун учратқинимда еди, хәп», – дедиңиз. «У чағда немә болатти?» – дегән соалимға: «Мунчилик қерип кәтмәс едим», – дәп икки бислиқ җавап бәрдиңиз. Әгәр сиз мени әйни вақитта учратқан болсиңиз, у чағда мән дәл һазирқидәк қәдриңизгә йәтмәттиммекин дәймән. Он жил бурун учратмиғиниңизға хурсән болуң». “06. 06. Көздин яш чиқармай жиғлаш” дегән ибариниң башқа хәлиқләрдә бар, йоқлуғини билмәймән. Амма мән бүгүн өйгә көзүмдин яш чиқармай жиғлап кәлдим. «Тохтаңа! Бир бурулуп қараңа! Өтүнүп қалай!» дәп кәйниңиздин келиветип ялвурдум. Қарапму қоймай, кетип қалдиңиз. Немә дегән рәһимсиз едиңиз! Сизниң дәл мошу саат, мошу дәқиқиләрдә азаплинип, әң йеқин достуңизниң сетивәткәнлигигә аран бәрдашлиқ берип жүргиниңизни чүшинимән. Учришишқа тәклип қилғиниңизда, шуларни ойлап, сизниң мәйлиңизчә болғандим. Чүнки өзәмниңму әһвалим нахуш еди. Бекар бериптимән. Лекин сиздин кәчүрүм соримаймән. Мән сизни чүшәнмәй қалсам, сиз мени чүшинишиңиз керәкти. «Әски ойларға берилип, мәндин жиркиниватсиңиз, каравәттин туруп кәтмәй, немә қилишим лазимди сизчә болғанда?». Иккисиниң аразилишип қалғинини мошу сөзләр айдиңлаштурғини билән, рәнҗишиниң сәвәвини ачмайду. Бирақ «жиркиниватсиңиз» дегән сөзиниң ейтиливатқиниға қариғанда, арисида бир күндәшлик садир болған охшайду. «Мениң билән вақтиңизни беһөддә өткүзүшни халимиғанда, йоқилаң банә-сәвәпләрни ейтидиғиниңизниму алдин-ала молҗалиғандим. “Шундақ қилип жүрүп, һис-туйғумни бирәтола бәрбат қиливетәмдекин?” дәп тәшвишләнгәндим. Шу гуманим һәқиқәткә айлиниватамду немә? Җеним! Сизни қиймисамму, мошундақ демәскә илаҗим йоқ. Маңа, еһтимал, әнди хатирҗәм вә пәқәт балилирим үчүнла яшаш керәкмекин?! Мән сизни һәргизму әйиплимәймән. «Гуман иманни қачуриду» дәп, күтмигән йәрдә көңлүм ғәш болди. Гумандин сизниңму қәлбиңиз җараһәтләнди. Униңдин пүтүнләй яки азирақ болсиму сақийидиғанлиғимизни һазирчә сизму, мәнму билмәймиз. Лекин мән һаман бәхитлик, чүнки чин сөйгүниң немә екәнлигини, қисқа вақит болсиму, бешимдин кәчүрдүм: раһәт-парағәткә бөләндим, азавиниму тетидим. Шуңа сизгә миннәтдармән. Қалғинини келәчәк көрситәр». Униңдин кейин йәнә икки қур йезип, уни оқалмайдиған қилип өчириветипту. Күндилик башқа давамлашмапту. «Балилирим үчүн» дегинигә қариғанда, һазир йолдиши билән биллә турмиса керәк. Кабинетимдин чиқип: – Өй егиси нәччә яшлардики адәм екән? – дәп соридим оғлумдин. – Чоң адәм. Хаталашмисам, “әллик бәшкә кәлдим” дегәндәк қилди. – Аяли яшмекән? – Аялини көрмидим, ағриқханида екән. Бирақ биллә оқупту. – Мәктәптима? – Уни соримаптимән. “Оқуватқинимизда” дәп аяли тоғрилиқ бир нәрсиләрни дегәндәк қиливеди. Унчуқмай, қайтидин күндиликни қолумға алдим. Бир тәхминни йәнә бир тәхмин йоққа чиқириду: күндилик зади кимниң – мошу өйдики аялниңму яки ят мәзлумниңму? Мениңчә, мәзкүр күндиликни бир аял ушбу өйниң әр кишисигә беғишлиған. Лекин ундақ дәй десәң, ери қорқмай, жуйғучниң астиға – аяли әң көп қарайдиған йәргә – қандақ йошуруп қойған? Мәйли, йошурупму қойсун дәйли, амма көчкәндә немишкә өзи билән биллә елип кәтмигән? Елип кәткүси кәлмисә, мундақ гуваһ-дәлилләрни немишкә уҗуқтуривәтмигән? Демәк, ундақ әмәс. Бир тәрәптин, бу йәргә күндиликни мошу өйниң аяли йошуруп қойғанмекин дәймән. Йолдиши өзигә ят аял бәргән күндиликни оқуп болғандин кейин, уни жиртивәтмәй, тиқивәткән. Күндиликни аяли тепивелип оқуп чиққандә, ериға билдүрмәй, һейлә ишлитип, “жуйғучниң астидин издәмдекин” дәп, трубиға бағлап қойған. Әйни чағда йолдиши «нәдә?» дәп вақирап-какирап, күндиликни издимигән. «Бу немә?» дәп аяли уни очуқ әйипләлмигән. Чүнки һеч йәрдә һечкимниң исми аталмиған, шуңа тән алғузушму мүмкин болмиған. Һәтта уни мошу өйдики аялниң өзи йезип, өзи тиқип қойған болушиму еһтимал. Һәммә нәрсә мүмкин. Мәзкүр тәхминләрниң қайсиси тоғра болмисун, буни язған – алаһидә аял. Күндиликни язғач, у өз қәлбини тазилиса, оқуветип, сиз өзиңизниң ичиңизни тазилиғандәк болисиз. Шуңа натонуш аялға тәшәккүр! 1997. ИЛАВӘ: мәзкүр күндиликтин кәлтүрүлгән парчилар етиқат үчүн қоллинилған әдәбий усул әмәс, униңдики сөзләр әмәлиятта башқа аялниң. Растини ейтқанда, ушбу һекайигә асас болған вақиә – әшу аялниң кәчмишлири. Һәқиқәт алдида һар-вижданимни таза, сап сақлап қелиш үчүн, буларни ейтишни өзәмниң борчум һесаплидим. Бексултан, 2001. Қазақ тилидин тәрҗимә қилған Малик МӘҺӘМДИНОВ.