• 1-сентябрь — Билим күни
• 26 Тамыз, 2020

Миллий маарипимизниң бәзи муһим мәсилилири

Мәлумки, Қазақстанда уйғур маарипиниң шәкиллиниши Октябрь инқилавидин кейин башланди. Амма униңдин бурунму диний вә җәдитчилик еқимидики һәм диний, һәм пәнний мәктәпләр болған. Исмайил Тайиров «Уйғур хәлқиниң арисида ақартиш ишлири» намлиқ мақалисида йезишичә, «1895-жили уйғур мечитлири қешида 46 мәктәп болған». Булар асасән диний мәктәпләр болған болса, «1905-жилдин кейин җәдитчиликниң тәсири астида йеңи усул намида мәктәпләр ечилған» (М.Розибақиев. Исмайил Тайиров. Алмута, 1990-жил).
Нәзәрғоҗа Абдусемәтов 1910-жили «Шура» журналида (Бу журнал татар зиялилири тәрипидин 1908 — 1917-жиллири Оренбург шәһиридә нәшир қилинған. Түркийтиллиқ хәлиқләр арисида аммибап болған) йоруқ көргән «Ғалҗат йезисиниң ғәм-қайғудин кейинки хошаллиғи» намлиқ мақалисида 1909-жили Ғалҗат йезисида 4 мәктәп ечилғанлиғи тоғрисида йезип, пикрини төвәндикичә хуласиләйду: «Буниңдин бир жил илгири бирму мәктиви болмиған бир йезида бирдинла 4 мәктәп ечилиши наһайити чоң хошаллиқ әмәсму! Әй, улуқ тәңри, һәммимизниң қараңғулашқан көзлиримизни ечип, көңүллиримизни билим нурлири билән парлат! Барлиқ қериндашлиримизни бирлик, иттипақлиқ жипиға чаплаштурғин!» (Нәзәрғоҗа Абдусемәтов. Йоруқ саһиллар. Алмута, 1991-жил). Әлвәттә, у чағлардики мәктәпләрни һазирқи мәктәпләр билән селиштуруш мүмкин әмәс. Шу дәвирдики зиялилиримиз һазирқидәк мәктәп беналирини, дәрисликләрни көз алдиға кәлтүрүшиму тәс еди. Амма бу йәрдә мәсилә — даңлиқ әдипниң ана мәктәп һаяҗанида. Жутиниң маарип саһасидики хошаллиғини пүткүл түркий дуния билән бөлүшүватқанлиғида. Умумән, Нәзәрғоҗа Абдусемәтов Қазақстанда яшайдиған уйғурларниң ХХ әсирниң бешидики заманивий миллий маарип еңиниң шәкиллинишидә муһим роль ойниған. У 1911-жили «Шура» журналида нәшир қилинған «Уйғурларда муәллим вә мәктәп мәсилиси қандақ?» намлиқ мақалисида болса, маарипниң милләтниң тәрәққиятида тутқан орни вә әһмийити тоғрисида әтраплиқ мулаһизә жүргүзиду, миллий маарипни милләтниң тәғдири билән бағлаштуруп қарайду. Н.Адбусемәтовниң пикричә, «Қайси әл вә милләтниң истиқбали тәмин қилинип, дунияда яшашқа салаһийәтлик болса, у милләтниң иптидаий муәллими көп болиду вә яхши болиду. Франция-Пруссия урушида Францияни Пруссияниң әскәрлири әмәс, бәлки иптидаий муәллимлири йәңди, дейишиду. ...Демәк, бир милләтниң иптидаий муәллимлири болмиса, у милләт әсла тәрәққий әтмәйду».
Октябрь инқилавиғичә мәктәпләрни ечиш, уларниң турақлиқ паалийитини тәминләш асасий җәһәттин, уйғур зиялилириниң вә байлириниң шәхсий тәшәббуси арқилиқ әмәлгә ашқан болса, Октябрь инқилавидин кейин бу ишлар дөләт тәрипидин уюштурулди. Абдулла Розибақиев рәһбәрлигидики уйғур зиялилири бу ишларға паал арилашти. Нәтиҗидә 1937-жилға кәлгәндә, йәни 20 жил ичидә маарип саһаси бойичә чоң утуқларға йәтти. Мәлумки, мошу жили Алмутида март ейида Оттура Азия вә Қазақстан уйғурлириниң җумһурийәтлик мәдәний қурулуш конференцияси өткүзүлди. Униңға Қазақстан Мәркизий иҗраий комитетиниң рәиси (һазирқи аталғу бойичә премьер-министр) Узақбай Қулумбетов қатнишип, «Қазақстандики уйғурларниң егилик вә мәдәнийәт мәйданидики утуқлири» дегән мавзуда доклад оқуйду. Докладта уйғур мәктәплири тоғрисида мундақ дейилгән: «Һазир Алмута облусида башланғуч уйғур мәктәплириниң сани — 57, улардики оқуғучилар сани — 5474, толуқ болмиған оттура мәктәпләр — 7, улардики оқуғучилар сани — 1867, оттура мәктәпләр сани — 3, улардики оқуғучилар сани 1517» (Яңливаштин туғулған уйғур хәлқи. Алмута, 1989-жил). Бу рәқәмләр бойичә пәқәт Алмута вилайитидила 67 мәктәптә 8858 оқуғучи билим алған. Мошу жиллири И.Тайиров Алмута вилайәтлик маарип бөлүминиң башлиғи болуп ишләвататти. Шуңлашқа у жуқурида аталған мақалиси билән конференциядә сөзгә чиққан. Униңда Алмута вилайитидики уйғур мәктәплириниң вә уларда оқуватқан оқуғучиларниң сани һәққидә жуқуридики мәлуматлардин сәл башқа мәлумат берилгән: «Алмута облусида барлиғи болуп, оқуғучиларниң сани 7447 кишидин ибарәт 65 уйғур мәктиви бар. Алмутиниң өзидә 1303 бала оқуватқан йәнә икки уйғур мәктиви бар (орта мәктәп, толуқ әмәс орта мәктәп)». Умумән алғанда, 1937-жили Алмута шәһири вә Алмута вилайитидә атмиштин ошуқ уйғур мәктивидә сәккиз миңдин ошуқ уйғур балилири оқуған. 1926-жилқи санақ бойичә Қазақстандики уйғурларниң сани 62 315 болған екән. 1937-жилға кәлгәндә уларниң сани 70 000дин ешип кәткән болуши мүмкин. Демәк, шу жиллири оттура һесап билән 70 000 уйғур аһалисиниң 8000 балиси уйғурчә оқуған.
1957-жили Қазақстандики уйғурларниң сани 1937-жилқи тәқипләш вә иккинчи жаһан уруши нәтиҗисидә азийип, 59 840 болуп қалған. Бу аһалиниң 15 596 уйғур оқуғучиси болуп, уларниң 7373и ана тилида оқуған. Демәк, уйғур аһалисиниң 26 пайизи мәктәп йешидики оқуғучилар болуп, уларниң тәхминән 50 пайизи ана тилида оқуған.
Уйғур тилида билим алидиған оқуғучилар сани 1960 — 1970-жиллири һәр он жилда он миңға көпийип турған. 1980-жилларниң бешида уларниң сани 30 миңға йәткән. 1979-жили уйғурлар сани — 148 000 болуп, уйғур тилида билим беридиған 70 мәктәптә 29 375 оқуғучи оқуған (Балтабаева А.М., Рахматулла Б.Ш. Вопросы народного образования среди уйгурского и дунганского населения Казахстана в советский период «Наука и современность» журнали, 2010-жил). Жуқуридики, йәни 1957-жилқи рәқәмләр нисбити бойичә һесаплайдиған болсақ, бу жиллири уйғур аһалисиниң мәктәп йешидики оқуғучиларниң сани 47 840 болуп, уларниң 61 пайизи ана тилида оқуған. Демәк, 20 жил ичидә ана тилида оқуйдиған оқуғучиларниң саниниң өсүш нисбити он пайизға ашқан. Йәнә жигирмә жилдин сәл артуқ вақит өткәндин кейин, йәни 1999-жилқи санақта Қазақстандики уйғурлар сани 210 365 болди. Жуқуридики һесап бойичә мәктәп йешидики оқуғучиларниң сани 55 миңға көпәйгән, амма уларниң 30 пайизи (16 500) ана тилида оқуған. 1980-жилғичә һәр он жилда он миңға көпийиватқан уйғур мәктәплириниң оқуғучилири, әксичә икки һәссигә азийип кәткән. Һазир Қазақстандики уйғурларниң сани 300 миңниң әтрапида, уйғурчә оқуватқан оқуғучиларниң сани болса — 16 000. Демәк 71 000 оқуғучиниң 22 пайизи ана тилда оқуватиду. Әгәр балилиримиз 1957-жиллардикигә охшаш ана тилимизда оқуған болса, у чағда уйғур тилида билим беридиған мәктәпләрдики оқуғучилар сани 43 000 болаттекән.
Селиштуруш үчүн тили, дини һәм сани җәһәттинму уйғурларға йеқин Қазақстандики өзбәкләрни алидиған болсақ, мәктәп йешидики өзбәк балилириниң 70 пайизи ана тилида оқуйду. Шуңлашқа Қазақстандики өзбәк тилида билим беридиған 82 мәктәптә 100 000дин артуқ оқуғучи оқуйду. Өзбәк тилиниң сақлинишиға капаләт бериватқан, кам дегәндә, бәш миллион оқуғучиси билән ана тилида билим еливатқан Өзбәкстандики мәктәпләр бар турсиму, Қазақстандики өзбәкләрниң өз тилида оқуш иштияқи хелә жуқури. Биздики әһвал болса, тамамән әксичә. Тарихий Вәтинимиздики миллий маарипимиз миллий болуштин қеливатиду. Пүткүл дуниядики уйғурниң көзи, үмүти биздә, йәни қазақстанлиқ уйғурларда. Сәвәви, һазир дунияниң һечбир йеридә дәл Қазақстандикигә охшаш барлиқ чиқимлири дөләт тәрипидин тәминлинидиған, билим бериш вә тәрбийә ишлири толуқ миллий мәзмундики уйғур мәктәплири йоқ. Европа вә Америкидики «уйғур мәктәплири» дейиливатқан мәктәпләр шу йәрдики уйғурларниң тиришчанлиғи түпәйли өзлириниң хираҗитигә бағлиқ ечилған. Улар йәкшәнбилик мәктәп охшаш пәқәт ана тилни, мәдәнийәтни үгитиду. Бу балиларниң асасий оқуш мәктиви башқа мәктәпләр. Мошундақ әһвалда биз бар күчимизни селип, ана мәктәплиримизниң риваҗлинишиға ярдәмлишишимиз керәк еди. Қазақстандики уйғур мәктәплириниң келәчиги пәқәт қазақстанлиқ уйғурларниң келәчиги әмәс екәнлиги һәммимизгә чүшинишлик болса керәк.
Һазир маарип саһасида әң көп сөз болуватқан мәсилигә, йәни бәзи жутларда ата-аниларниң балилирини уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә аз бериш мәсилисигә келидиған болсақ, униң төвәндикичә сәвәплирини көрситиш мүмкин: Биринчи — тил мәсилиси. Һәрқандақ ата-ана һазирқи заманда рус вә инглиз тиллирини билсә, балилириниң оқушта көпирәк мәнбәләрни пайдилиниш имканийитигә егә болиду һәм яхши нәтиҗиләргә еришәләйду, шундақла иш тепиш имканийити жуқури болиду, дәп һесаплайду. 1980-жиллардин кейин ана тилида билим алған оқуғучилиримизниң саниниң икки һәссигә азийип кетишиму мәлум дәриҗидә мошу мәсилигә бағлиқ. Уйғур җәмийитидә шәһәрлишиш күчәйгәнсири, рус тилиниң тәсириму күчийишкә башлиди. Йезилардин Алмутиға келип, һәрхил оқуш орунлирида оқуған яки ишлигән яшлар болсун, Кеңәшләр Иттипақиниң түрлүк йәрлиридә һәрбий вәзиписини өтигән яшлар болсун рус тилини билишниң қанчилик муһим екәнлигигә көз йәткүзди. Нәтиҗидә рус тилида билим беридиған мәктәпләр бар йезиларда ата-анилар балилирини русчә оқутушқа тиришти. Бу пәқәт бизгила хас җәриян әмәс, у дәвирдә көплигән милләтләрниң миллий маарипи мошундақ мәсилигә дучар болған еди. Елимиз мустәқиллик алғандин кейинму рус тилиниң тәсир күчидин чиқалмайватқан ата-анилар көп. Бу тәбиий җәриян талашсиз һәқиқәт болуп қалди. Бу пикирләр әтрапида музакирә қилишқа болиду, амма уни толуқ инкар қилиш тәс. Ана тилида оқуп чоң утуқлар қазанған дөләт әрбаплири, алимлар вә тиҗарәтчиләр болғинидәк, рус тилида оқупму шундақ нәтиҗиләргә йәткән уйғурларму йетәрлик.
Һазирқи аләмшумуллишиш җәриянида болса, инглиз тилиниң тәсир даирисиму тез сүръәт билән өсмәктә. Бәзи дөләтләрдә инглиз тили дөләт тили билән тәң, һәтта бәзидә үстүн дәриҗидә ишлитилиду. Елимизму аләмшумуллишиш җәрияниниң ичидә. Қазақстан Җумһурийитидики тил сәяситини әмәлгә ашурушниң 2020 — 2025-жилларға беғишланған мәмликәтлик программа бойичә үч тилни (қазақ, рус, инглиз) егилигән Қазақстан хәлқиниң сани алдимиздики жиллири төвәндикичә болуши керәк: 2020-жили – 26%, 2021-жили – 27%, 2022-жили – 28%, 2023-жили – 29%, 2024-жили – 30%, 2025-жили –31%. Демәк, һәр үчиничи адәмниң үч тилни билиши мәхсәт қилинған. Бу рәқәмләрниң кейинки жиллири техиму өсидиғанлиғи сөзсиз. Мундақ нәтиҗигә йетиш үчүн барлиқ мәктәпләр Назарбаев Интеллектуал мәктәплири вә Билим вә инновация лицейлири (бурунқи Қазақ-түрк лицейлири) охшаш үч тилда билим беришкә өтүши керәк болиду. Бу — заман тәливи. Униңдин ваз кечиш — тәрәққияттин ваз кечиш билән баравәр. Үчтиллиқ мәктәпләрдә униң асасий оқутуш тилидин қәтъий нәзәр «химия», «биология», «физика», «информатика» пәнлири — инглиз тилида, «дуния тарихи» рус тилида оқутулиду. Уйғур тилида билим беридиған мәктәпләрдә «Уйғур тили», «Уйғур әдәбияти» музыка, тәнтәрбийә охшаш пәнләр һәм тәрбийә вә уюштуруш ишлири уйғур тилида елип берилгәнликтин, уларни төрттиллиқ мәктәп ретидә һесаплашқа тоғра келиду. Мошундақ оқутуш системисиға өткән чағда, бизниң ата-анилиримиз балилирини қайси мәктәпкә бәрсиму, асаслиқ пәнләрни охшашла тилларда оқуйдиған болиду. Амма, уйғур мәктивигә бәрсә, ана тилиниму, әдәбиятиниму, мәдәнийитиниму, урпи-адитиниму үгинип чиқиду. Һәм һазир бәзи ата-аниларни ойландуридиған чәт тилларни билиш мәсилисиму өзлүгидин йешилиду. Шундақла уйғур тилида оқуса, дөләт тили — қазақ тилиниму пухта егиләп чиқиду. Елимиз үчтиллиқ билим беришқа 2019 — 2020-оқуш жилида өтүшни планлиған еди. Тәйярлиқ ишлиридики көрүлмигән бәзи проблемиларниң пәйда болуши нәтиҗисидә, уни әмәлгә ашуруш сәл кейингә қалдурулди. Бирақ үчтиллиқ мәктәпләр, уйғур, өзбәк, таҗик тиллирида билим беридиған мәктәпләр үчүн төрттиллиқ мәктәпләр дәвриниң йеқинлишип қалғанлиғи ениқ.
Иккинчи — билим сүпити. Бәзи ата-аниларда “уйғур тилида оқутидиған мәктәпләрдә билим сүпити рус тилида билим беридиған мәктәпләргә нисбәтән төвән”, дегән чүшәнчә моҗут. Бу йәрдә шуни ейтип өтүш керәкки, уйғур тилида билим беридиған мәктәпләрдә оқутулуватқан пәнләр башқа тиллиқ мәктәпләрдә оқутулуватқан пәнләрдин пәқәт тили җәһәттинла пәриқлиниду. Программа бир болғанлиқтин, мәзмунлири охшаш. «Уйғур тили», «Уйғур әдәбияти» пәнлири дәрисликлиридин башқа пәнләр дәрисликлири — тәрҗимә дәрисликләр. Шундақ болсиму уйғур тилида билим беридиған мәктәпләрдә сүпәт мәсилиси йоқ дәп ейтишқа болмайду. Униң объектив сәвәплири моҗут. Мәсилән, қазақ вә рус тиллирида түрлүк пәнләргә мунасивәтлик көплигән қошумчә илмий вә методикилиқ материаллар бар. Уйғур тилида болса, наһайити аз, йоқниң орнида. Шуңлашқа уйғур тилида билим беридиған мәктәпләрдики муәллимлиримизгә көпирәк издинишкә, башқа тиллардики материалларни оқуп, үгинишкә, тәрҗимә қилип, дәристә пайдилинишқа тоғра келиду. Мундақ иҗадий издиништики муәллимлиримиз йоқ әмәс, бар. Амма иҗадий издиништики мәктәп коллективлири аз. Билим сүпитини яхшилаш бойичә җиддий издиниватқан мәктәп коллективлириниң бири — Алмута шәһиридики А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназия. Өзәм мәзкүр мәктәп орунлашқан мәһәллидә турғанлиқтин, бу җәриян маңа яхши тонуш. Бир жиллири оқуғучилар сани 1200дин 600гә чүшүп қалди. Мәктәпкә бала топлаш мәсилини йешиш бойичә мәһәллидики Әнвәр Һаҗиев башлиқ зиялилар, Инәмҗан ака башлиқ жигитбашлири (гезитханлар ядида болса, бәш нәврисини йетиләп, ана мәктивигә елип кәлгән еди) көплигән чарә- тәдбирләрни уюштурди. Һәтта Әнвәр Һаҗиев Ақбулақ, Алғабас мәһәллилиридин балиларни тошуп оқутушниму қолға алди. Автобусқа ахчини мәһәллидики тиҗарәтчиләрдин жиғишқа тоғра кәлди. Оқуғучилар сани сәл өсти, амма у наһайити тәсликтә әмәлгә ашти. Автобусниң бәзи айлардики чиқимини Әнвәр Һаҗиев өзи төләшкә тоғра келип қалған вақитларму болди. Шу чағда мәктәп мудирлиғиға қайтип кәлгән Шавкәт Өмәров бир жиғинда жут активистлириға «Силәр 2-3 жил бала топлашқа ярдәм бериңлар. Кейин ата-анилар балилирини өзлири әкилидиған болиду. Биз, мәктәп коллективи, бар күчимизни селип, мошундақ нәтиҗигә йетишкә тиришимиз» дегән еди. Жиғинға қатнашқан көп адәмләр шу чағда бу гәпләргә анчә ишинип кәтмигән едуқ. Бирақ әмәлиятта Шавкәт Өмәров рәһбәрлигидики коллектив һәқиқәтәнму вәдисидә турди. Қисқа вақит ичидә оқуғучилар сани һәм муәллимләр сани икки һәссигә өсти. Мәзкүр мәктәпниң утуқлиридин гезитханлар яхши хәвәрдар болғанлиқтин, бу йәрдә мәктәп коллективиниң утуқлириға тәпсилий тохталмидуқ. Демәк, рус тилида билим беридиған мәктәпләр қоршавидики мәктәпниң риқабәткә чүшүп, билим сүпитини көтириш арқилиқ, өз оқуғучилирини ана мәктивигә җәлип қилиш мүмкинчиликлири бар.
Мошундақ иҗабий нәтиҗигә Хуршидәм Ниязова рәһбәрлик қиливатқан Алмута шәһиридики М.Яқупов намидики 101-мәктәп-гимназия коллективиму еришти. Әндики мәсилә бизниң өзара тәҗрибә алмаштурушимизда. Бәзиләр «У мәктәпләрниң һамийлири бар. Шулар көп ярдәм бериду», дейиши мүмкин. Раст, уларда бир-икки интерактив тахтилар артуқ болуши мүмкин. Бирақ ата-анилар балилирини мәктәпниң бенасиға, униң ичидики техникилиқ васитиләрниң саниға қарап бәрмәйдиғанлиғи һәммимизгә мәлум. Демәк, иккинчи мәсилиниң йешилиши өзимизниң тиришчанлиғи вә пидакарлиғиға бағлиқ һәм буниңға мисаллар йетәрлик.
Биринчи мәсилиниң йешилиши объектив сәвәпләргә вә вақитқа бағлиқ. Иккинчи мәсилә субъектив сәвәпләргә бағлиқ болсиму, униң йеқин арида һәл қилиниши тәс. Бу икки асаслиқ мәсилиниң йешилишини күтидиған болсақ, жуқуридики рәқәмләрдин көрүнүп турғинидәк, ана тилида оқуйдиған оқуғучилиримизниң сани жилдин-жилға азийип маңивериду. Бу җәриянни тохтитишниң йоллириниң бири — милләт вәкиллириниң өз мәнпәәт вә қәдрийәтлирини сақлаш йолидики пидакарлиғи.
Өткән әсир тарихидин мундақ бир мисал бар. Миллий роһниң, моҗутлуқниң мәзмут һули вә тириги болған ана тил екәнлигини яхши билгән француз мустәмликичилири алҗирлиқларни французчә мәктәпләрдә оқушқа қизиқтуруш үчүн бу мәктәпләрниң беналирни наһайити һашамәтлик қилип ясап, оқуш вә оқутуш үчүн керәк болған барлиқ нәрсә билән тәминлигән. Әксичә, алҗирлиқларниң ана мәктәплиригә мәбләғ көп бөлмигән. У мәктәпләр кона беналарға орунлашқан болуп, униң үстигә дәрислиги вә башқиси йетишмәйдиған болған. Мана мошундақ әһвалда алҗирлиқлар балилирини алтун билән қаплап қойған вә парлақ келәчәкни вәдә қилған француз мәктәплиригә бәрмәй, ана мәктәплиригә берип, ана тилини вә миллий роһини сақлап қалған. Аммибап бир нахшимизда «Пеқир дадам байдин есил» дейилгинидәк, өзлириниң ана тилини әвзәл көргән. Һәм нәтиҗидә французлардин азат болған. Бүгүнки күнләрдә биздинму мәлум әвзәлликләрдин, истиқбаллардин ваз кечип, шәхсий пидакарлиқ асасида ана мәктәплиримизни таллаш тәләп қилиниватиду.
ҖУЭМ йенидики Алмута шәһәрлик мәдәнийәт мәркизиниң муавин рәиси Сабит һаҗим Йүсүповниң исми көпчиликкә яхши тонуш. Амма униң нәврилирини Горный Гигант мәһәллисидин Достық (илгәрки «Дружба») мәһәллисидики А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназиягә өзи әкилидиғанлиғини билмәслиги мүмкин. Шундақла Сабит һаҗим балилири 70 яшлиғини дағдуғилиқ өткүзүп берәйли дәп жиққан ахчиға улуқ алимимиз Махмут Қәшқәрийниң «Дивану луғәтит түрк» әмгигини нәшир қилип (китапни нәширгә пешқәдәм зиялимиз Садиқжан ака Юнусов тәйярлиған), барлиқ уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә вә ана тилиниң тарихиға қизиқидиған барлиқ китапханларға һәқсиз тарқатти. Мавзу үчүн муһими, шәһәрниң һәрқандақ даңлиқ мәктивидә нәврилирини оқутуш имканийити болуп турсиму, ана мәктивини һәммидин артуқ көрди. Бу шәхсий пидакарлиқниң ярқин бир үлгиси. Жуқурида қәйт қилинған Қазақстандики өзбәкләрниң ана тилида оқуш нисбитиниң көплүги дәл мошу шәхсий пидакарлиқниң нәтиҗиси, дәп ойлаймән.
Аталған мәсилиләрни йешишниң иккинчи бир йоли тәшкилий мәсилә болуп, у ана мәктәпкә бала топлаш проблемиси бар жутлардики милләтпәрвәр шәхсләрниң топлишип, мәсилини йешиш үчүн жуттики бар имканийәтни толуқ сәпәрвәр қилишидин ибарәт. Әгәр бу паалийәтләр йәткүлүксиз болса, шу жуттин чиққан, амма башқа жутларда туридиған тонулған, көпчиликкә сөзи өтидиған шәхсләрни җәлип қилиш лазим болиду. Мениңчә, көплигән жутларниң тонулған, инавәтлик шәхслири бар. Уларниң өз жутдашлириға тәсириму башқичә болуши сөзсиз.
Мақаләмни атақлиқ америкилиқ философ вә педагог Джон Дьюиниң «Әгәр биз бүгүн түнүгүнки охшаш дәрис өтсәк, у чағда балилиримизниң әтисини (келәчигини) оғрилаймиз» дегән дана сөзлирини өзгәртип аяқлаштурушни тоғра көрдүм: «Миллий маарипимизни сақлаш үчүн биз бүгүн түнүгүнкигә охшашла тиришчанлиқ көрсәтсәк, у чағда миллитимизниң келәчигигә палта чапқан болимиз».

Руслан АРЗИЕВ,
филология пәнлириниң намзити.