• Һекайә
• 09 Қыркүйек, 2020

Қисқа этюдлар

 Қени, ким ейтиду?..
Мәктәп мудири той қиливатиду. Тойхана меһманларға толған. Тәлим-тәрбийә саһасиға мунасивити бар адәмләр – һәммиси шу йәрдә. Бәзмә җәмшид болғиниға хелә болған чеғи, жиғилғанларниң көпчилиги «мән сизгә ейтсам...» дәриҗисигә йетип қалған. Үстәлләрниң асасий қисмини муәллимләр егилигән.
Бир мәзгилдә Ана тили пәниниң муәллими ширкәйпә һаләттә йенида олтарған Физика пәниниң муәллимидин сорап қалди:
— Маңа қара, Үсүпҗан, әву нахшичи өзиниң нахшисини «латинда» ейтиватамду яки «кириллдиму?».
— Уму әмәс, буму әмәс, әйтәвир, нахша ейтиватиду. Ениғирағи, кәң диапозонда, узун толқунда «датлаватиду».
— Бекар ейтисиз, — деди Химия пәниниң муәллими сөһбәткә арилишип. – У өзиниң өпкисидики түрлүк газлар арилашмисини жуқури зичлиқта сиқип, яхшилап синтез қилип, кейин атмосфериға чиқириватиду.
— Аддий нәрсини мурәккәпләштүрмәңлардә әнди, — гәпкә арилашти Тәнтәрбийә пәниниң муәллими. – Бу адәм өзиниң тамақ мускуллириниң һавани қанчилик узақлиққа вә әвҗигә (егизликкә) йәткүзүш имканийитини синап көрмәкчи, халас.
— Нахшичи нахшини тамақтин яки өпкидин әмәс, жүрәктин чиқирип ейтиватиду, — талаш-тартишқа йәкүн ясиғандәк болди Зоология пәниниң муәллими.
— Яқ-қ-қ! — униңға етираз билдүрди Математика пәниниң муәллими. – Бу һапиз жүрәктин әмәс, квадрат томуридин чиқиришқа урунуватиду.
Тойму түгәп, меһманлар сиртқа чиқишқанда, Музыка пәниниң муәллими чоңқур «уһ» тартип, қол силкиди:
— Бу музыкиму, нахшиму әмәс, мундақла бир сахта фонограмма. Буни һечқайсиси билмәйду, — дәп қолини бир силкиндидә, дәрру кетип қалди.

Рази болуң...
Сот зали. Судья:
— Әйипләнгүчи Мәсим Асимов! Сиз өз шериклириңиз билән зәрдап чәккүчи Әмәт Семәтовниң ханисиға бастуруп кириштә вә униң шәхсий мал-мүлкини оғрилашта әйиплинисиз.
— Кәчүрисиз, җанабий судья, амма биз бу адәмниң өйигә киришкиму, өйидики у-бу нәрсиләрни елишқиму өзидин рухсәт алған едуқ.
Судья:
Зәрдап чәккүчи, болған вақиәни өзиңиз сөзләп бериңа?
Зәрдап чәккүчи:
— Мән дуниядин беғәм ухлавататтим. Бир чағда ишик тақилдап қалди. «Ким у?», дедим. Ташқиридин аваз кәлди: «Ака, мәлиңизгә кәлгән меһманмиз. Мәлидә адишип, қараңғуда қалдуқ. Тонаш үчүн җай издәп жүримиз. Әгәр, мүмкин болса, өйүңизгә киргүзсиңиз. Сизни аварә қилмаймиз, шундақ ятимиздә, сәһәрдә кетимиз. Биз көп әмәс, үч кишила, халас. Лекин үзүр, әгәр мүмкин болса, әлвәттә». Мән ишикни ечип: «Немишкә мүмкин болмайду, мәрһәмәт киривериңлар» дедим. Улар киришти. Чай ичишти, аш дәмлидим, йейишти. Кейин... таң атқанда ойғинип қарисам, өйүм ялиңачланған. Алдашмапту, һәқиқәтәнму, улар түнәш үчүн әмәс, мени тонаш үчүн кәлгән екән... Мән сөзниң мәнасиға етивар бәрмәптимән, судья...
Судья һөкүмни оқуди:
— Шундақ екән, сөзниң мәзмун-маһийитигә йәтмигиниңиз үчүн рази болуң, Әмәт Семәтов. Сөз тамам!

Терминал
Техника заманидин айлинай! Һәммә җайда йеңилиқ, һәр саһада қолайлиқ. Карханиларда роботлар, тәшкилатларда компъютер, автомобильларға орнитилған электрон үскүниләр машинини өзи башқуриду. Янфонда болса, сөзлишиватқан адимиңизниң өзини көрүп турисиз. Бу ейтиватқиним деңиздики суниң бир тамчиси, халас. Электрон карточкилар муамилигә чиқип, янчуқларму томпийиштин қутулди. Кичиккинә пластик бөлүги керәк болса, халта-халта пулниң орнини бесиватиду. Дуканғиму, базарғиму, бензин қуюш яки башқа бирәр хизмәт көрситиш орниға киргән адәм топлам-топлам пулни қайта-қайта санаштин қутулдидә, қалди. Автобуста жүридиғанларғу, айлиқ йол билетиниму «пластикқа» ишлитиду.
Түнүгүн хираҗәт қилиш үчүн базарға кирип кетип барсам, үч-төрт тиләмчи, бири қолумға, бири йеңәмгә япишип, «өз һәққини» дәһшәтлик тәләп қилишқа башлиди. Йелимдәк, яқ-яқ, сүлүктәк йепишивелип, өтүп кетишкә йол бәрмәйду: «Ака, Худа йолида!», «Ака, кесәл баламға!», «Бурадәр, биз накалар!», «Ери өлгәнгә сәдиқә қилиң!» вә йәнә шундақ «нахшиларниң» аз болғанда қириқ хилини ейтип турушупту. Қарисам, уларниң қолидин чиқип кетәлмәйдиған охшаймән. Бир мәзгилдә каллиниң «қутулдуруш хизмити» ишләп қалди:
— Һой, мени қоюветиңлар. Җеним билән сәдиқә берип кетәр едим, лекин йенимда бир тәңгиму пулум йоқ. Мән төләмләр үчүн пластик картидин пайдилинимән.
Амма чөшүрини хам саниған екәнмән. Бир пәйттә бир Отелло сүпәт қап-қара бәрзәңги йәлкәмдин тутуп, өзигә қараттидә: “Ука, әву бовайниң алдиға барисән, пластигиңни берисән, атиған пулуңни ейтисән, бовай елип қалиду. У бовайда терминал бар. Чәт әлниңки. Тез вә сүпәтлик ишләйду...
Я пирим! Шундақ айлинип қарисам, тиләмчиләрниң әң қериси ериқ четигә кәпә ясап олтиривапту. Йенида йеп-йеңи терминал, қол-қолиға тәгмәстин, новәттә турған адәмләрдин тәрләп-пишшип «сәдиқә» қобул қиливетипту.
Тез қутулай, қайтармисиниңму кериги йоқ...

Худавәди МӘҢСҮРОВ.