• Китап – билим булиғи
• 09 Қыркүйек, 2020

Йеңи оқуш жили: йәнә шу дәрислик мәсилиси

Анатиллиқ мәктәплиримизниң заман тәләплиригә мунасип әтраплиқ билим вә қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрликни көзлигән аңлиқ тәрбийә беридиған дөләтлик мәһкимә сүпитидики паалийитини әтраплиқ қоллаш, Һөкүмәт яритип бериватқан шараитлардин толуқ пайдилинишқа интилиш —һәрбиримизниң һәм гражданлиқ, һәм миллий борчимиз екәнлиги талашсиз һәқиқәт.

Бу мәсилә тоғрилиқ «Уйғур авази» гезитида турақлиқ йезилип кәлмәктә. Улар асасән, миллий маарипимиз, униң өтмүши вә келәчиги, һазирқи проблемилири тоғрилиқ һәрқандақ аңлиқ адәмни бепәрва қалдурмайдиған, ойландуридиған, миллий номус вә һар-вижданини қамчилайдиған, қуруқ сөздин әмәлий ишларни қилишқа үндәйдиған мақалилардур. Мана шу хил анатиллиқ мәктәплиримизгә болған чәксиз көйүнүш вә сөйүнүшкә асасланған есил пикирләргә болған қоллап-қувәтлишимизниң әмәлий тәдбирлиримизгә беваситә бағлиқ екәнлигиму чүшинишлик. Бу йәрдә мән пәқәт оқуш қураллириға тираж топлаш, йәни уларға мувапиқ буйрутма бериш мәсилилиригила тохталмақчимән.
Бу тоғрилиқ илгири көп йезилсиму тәкрар қәйт қилимизки, оқуш қураллириниң тиражи — мәктәплиримиздики оқуғучилар контингентиниң саниға, техиму очуқ ейтсақ, шуниңға мувапиқ (китапхана фондини һесапқа алған һалда: китап житилиду, бийил бала сани аз синипқа кәлгүси жили көп бала келиду вә һаказа) буйрутма беришкә беваситә бағлиқ. Бу хил тәйярлиқ ишлири әслидә өткән оқуш жилиниң ахириғичә ениқ рәтлинип болушқа тегиш еди.
Мәлумки, Қазақстанда оқуш қураллирини нәшир қилиш бойичә уйғур тәһриратлири пәқәт “Мектеп” вә “Атамұра” нәшриятлиридила моҗут. Әнди һәрхил атилимлар бойичә һәрбир синипларға оқуш қураллирини тендер-конкурс асасида тәхсимләштә көплигән атилимлар уйғур тәһриратлири йоқ нәшриятларға бөлүнүп, китап нәшир қилиштики көплигән муһим мәсилиләр, җүмлидин тәрҗимә, тәһрир қилиш, безәш охшаш сүпәт мәсилилирини ейтмиғанниң өзидә, қайси атилимларниң қайси нәшрияттин йоруқ көрүватқанлиғини билишниң өзи бир муһим мәсилигә айланмақта. Раст, униң альтернатив риқабәтчилик охшаш мәлум сәвәплириму йоқ әмәс. Бирақ мәктәп мәмурийәтлири вә ата-аниларға чүшинишлик болуш үчүн тәкрар қәйт қилимизки, оқутуш уйғур тилида жүргүзүлидиған мәктәпләр үчүн оқуш қураллирини нәшир қилишни уйғур тәһриратлири моҗут икки нәшриятқа беришни тәләп қилиш әқилгә мувапиқ иш болар еди. Чүнки бу, биринчидин, мәсъулийәт вә сүпәт мәсилиси болса, иккинчидин, моҗут миллий нәшриятчилиқ вә мәтбәәчилик ишлирини қоғдаш һәм қоллаш мәсилиси. Пешқәдәм нәшриятчи вә мәтбәәчиләр, дәрисликләр муәллиплири, тәрҗиманлар, пешқәдәм устазлар бу тоғрилиқ пикир-тәклип бәрсә, нур үстигә нур болар еди. Бирақ, немишкиду, улар мошу күнгичә мәсилә маһийитигә чоңқур чөкмәй үнсиз, җим ятмақта.
Аччиқ болсиму, етирап қилишимиз керәкки, миллий маарип тәрәққиятиға, җүмлидин ана тилида оқуватқан оқуғучиларни оқуш қураллири билән тәминләш, техиму ениқ ейтқанда, уларға тираж топлаш — буйрутма бериш ишлирини диққәт нәзәримиздин сирт қалдуруп келиватимиз. Нәтиҗидә — йеңи оқуш жилиниң бешида бир-икки һәптә «у китап йоқ, бу китап йетишмәйду», дәп чуқан салимиздә, бесилимиз. Әмәлиятта, һәр наһийә мәктәплиридә онлиған балилар оқуш қураллирисиз қалмақта.
Бийил 2020–2021-йеңи оқуш жилиға «Мектеп» нәшрияти билән «Атамұра» нәшриятидин йеңиланған программа асасидики оқуш қураллири йоруқ көрди. Мәсилән, «Мектеп» нәшриятидин 11-синиплар үчүн икки йөнилиштә җәми 17 атилим, «Атамұрадин» 9 атилим нәширдин чиқти. Әнди башқа нәшриятлар тәрипидин йоруқ көрүватқан дәрисликләрниң қандақ чиқиватқанлиғи биз үчүн намәлум петичә қалмақта.
Шуларға вә башқа синиплар үчүн кам китапларға оқуғучилар сани вә китапхана фондини һесапқа алған һалда толуқ вә асаслиқ қошумчә буйрутма бериш мәсилисигә алаһидә диққәт бөлүш керәклигини йәнә бир қетим тәкитләп өтмәкчимиз. Шуңлашқа буйрутмилар тизимини тез арида ениқлап, 1—10-синиплар үчүн йетишмәйдиған китапларға қошумчә буйрутма (доп.тираж) вә бийил 11-синиплар үчүн икки йөнилиштә нәширдин чиқиватқан йеңи оқуш қураллириға йеңи буйрутма бериш, йәни тираж топлашқа пүткүл күч вә диққитимизни бөләйли. Еқимдики малийә жилидин қалса, кәлгүси нәширгичә балилар китапсиз қалиду дегән сөз. Бу интайин муһим мәсилидә барлиқ дәриҗидики җәмийәтлик тәшкилатлиримиз билән сахавәтлик инсанлиримиз мәктәплиримиз мәмурийити билән кәң җамаәтчиликниң тәләп-хаһишлириға һәмдәм болуп, ана тилимизда нәширдин чиқиватқан оқуш қураллириға тираж топлаш вә нәширдин чиққан һәм нәшриятларниң китап дуканлирида херидарини күтүп, чаң бесип ятқан оқуш қураллирини сетивелиш ишлирини тәшкилләш мәсилисини толуқ вә утуқлуқ һәл қилиду дәп үмүт қилимиз. Бу бүгүнки күндики әң муһим, кечиктүрүшкә болмайдиған мәсилә.
Әң асаслиқ муддиа — пәрзәнтлиримиз билән нәврә-чәврилиримизни ана зуванидин мәһрум қалдурмай, уларни өз ана тилида оқутушқа дәвәт қилиш өзимиз үчүн әң тоғра йол екәнлиги ениқ. Бирақ башланғучниң 1-синипи, болупму мәктәпалди тәйярлиқ топиға (0-синип) барған сәбилиримиз үчүн оқуш қураллириниң йоқлиғи, журналист Шәмшидин Аюповниң «Мәктивим — миллий ғурурум» мақалисида («Уйғур авази», 27-август) тәкитләнгәндәк, арисалда болуватқан ата-аниларға балилирини рустиллиқ мәктәпләргә апиришиға тепилғусиз банә-сәвәп болмақта. Мақалә муәллипи тәклип қилғандәк, мәктәп мәмурийәтлири вә муәллимләр бу мәсилә һәққидә өз пикирлирини оттуриға қойса, көпчилик ата-анилар намидин Билим вә пән министриға мураҗиәт қилған әқилгә мувапиқ болар еди. Чүнки мәктәпалди тәйярлиқ топлирида оқулидиған рәңлик оқуш қураллири атилимлириниң узун сани 20гә (!) йетидекән. Әйнә шу қазақ вә рус тиллирида нәшир қилинған дәрисликләрни (0-синиплар үчүн) Билим вә пән министрлигиниң қоллап-қувәтлиши билән уйғур тилиғиму тәрҗимә қилишқа еришсәк, үстимиздики жилниң ахириғичә, йәни йеңи жилғичә (3-чарәккичә) бу вә башланғуч синипқа бала топлаштәк муһим мәсилиму иҗабий һәл болатти. Демәк, бу сәл қарайдиған мәсилә әмәс.

Рәхмәтҗан ҒОҖАМБӘРДИЕВ,
«Мектеп» нәшрияти Уйғур редакциясиниң башлиғи.