• Әхбаратлар еқими
• 15 Қазан, 2020

Маһи аниниң қоли маһир

Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Уйғур авази»

Әмгәкчиқазақ наһийәси Азат йезисиниң турғуни Маһи Самушева өзиниң тәңтушлири охшаш Улуқ Вәтән уруши, униңдин кейинки еғир жиллар қийинчилиқлириниң барлиғини дегидәк бешидин өткүзсиму, қәддиниң пүкүлүшигә, роһиниң чүшкүнлүккә берилишигә йол бәрмәй келиватиду. Әсли, бу «уруш балилириниң» барлиғиға тән алаһидиликләр, әлвәттә.
Бир күни Азат йезиси Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Гүлбәһрәм Тайипова телефон қилип: “Йезимизда 85 яшлиқ бир ана тонур селип, көпчиликни қайил қилди. Келип, көрүп кәтмәмсиз?”, деди. Дәрһал келишип, қолум бошиған бир күни Азатқа йәттим.
Маһи ана Азатта туғулған. У алтә яшқа кәлгәндә уруш башлинип, атиси Илахун һәрбий хизмәткә чақиртилиду. Аниси Айшәм оғли Мәрупҗан билән қизлири Гүлҗамал вә Маһини бағриға бесип қалиду. Илахун шиддәтлик җәңләрниң биридә яридар болуп, өйигә қайтурулди. Давалинип, фронтқа қайта атлинипту. Шу жиллири вә уруштин кейин аилидә Гүлстан, Аюпҗан, Айвахун вә Үсәнҗан исимлиқ балилар туғулиду. Айшәм ана башта сеғинчи, кейин йезидики балилар бағчисида ашпәз болуп ишләйду.
– Һели ядимда, у жиллири тоюп тамақ йемидуқ. Ата-анимизға яр-йөләк болуп, биз, өйниң чоң балилири, етиз-ериқта ишлидуқ. Апамниң дадиси «балиларниң қосиғи тоқ болсун» дәп ини-сиңиллиримни балилар өйигә өткүзүвәтмәкчи болди. У аччиғи чос адәм еди. Шуңлашқиму апам дадисиға еғиз ечип, сөз қилмиди. Амма биз униңға йол қоймидуқ. Комиссия әзалири өйгә кәлгәндә, ини-сиңиллиримизни әгәштүрүп, өйдин қечип кәттуқ. Шундақ қилип, улардин айрилип қелишимизниң алдини алдуқ, – дәйду Маһи ана өтмүшни әсләп.
Маһи вә униң алтә қериндиши бөлүнмәй, һаятниң еғирчилиғи билән йеникчилигини тәң көрүп, җапа-мәшәқитини тәң тартип өсти. Улар йезидики балилар бағчисиға барди.
Маһи 22 йешида Көктөбә йезисиниң Алимҗан исимлиқ жигитигә турмушқа чиқти. Яш аилә ата-аниси билән бираз биллә туруп, андин Азатқа көчүп кәлди. Чүнки мәзкүр йеза Талғир шәһиригә йеқин җайлашқан болуп, бу йәрдә спирт заводи, униң йенида тоқумичилиқ фабрикиси бар еди. Алимҗан – спирт заводида, Маһи тоқума фабрикисида ишлиди. Иккиси йәттә пәрзәнт сөйди.
– Тоқума фабрикисидин кейин фермида сеғинчи болдум. 20 жил сийир, андин 20 жил төгә сағдим. Төлебай Шарипов, Ерлан Жаманақов дегән ферма башлиқлири болидиған. Әҗайип яхши кишиләр еди. Ата-анимизниң вапатидин кейин ини-сиңиллиримизға биз егә болдуқ. Шу чағда ферма башлиқлири қолидин кәлгән ярдимини айимиди. Шуларниң қоллап-қувәтлиши билән уларниң тойлириниму чирайлиқ өткүзүвалдуқ.
Маһи кичигидинла ишләмчан еди. Қәйәрдила ишлимисун, у өзиниң ишини интайин пухта қилатти. Шуңлашқиму у «Әмгиги сиңгән йеза егилиги хадими» вә «Әмгәк ветерани» медальлириға еришти.
Һазир Маһи ана бәш пәрзәнди, 12 нәврә вә бәш чәврисиниң яхшилиғини көрүп яшаватиду. Йолдиши Алимҗан ата буниңдин йәттә жил бурун қайтиш болди.
Алимҗан вә Маһи Самушевлар немис аилиси Иван вә Дуся Поминлар билән талай жил хошна олтарди. Самушевлар пәрзәнтлириниң чоңлири шуларниң балилири билән бир һойлида чоң болди. Асасән Алимҗан вә Маһи ишта, Дуся болса «сениңки» яки «мениңки» демәй, икки өйниң балилириға тәң қариди. Иван вә Дуся Кеңәш Иттипақи ғулиғандин кейин тарихий вәтинигә кәткән еди. 2004-жили бир туққан қериндишидәк болуп кәткән кона хошниси Маһи анини Германиягә меһманға тәклип қилди. Маһи ана уларниң илтимасини рәт қилмай, Европиға берип қайтти.
Маһи Самушеваниң аниси бари-йоқи 54 йешида вапат болди. Кәнҗә инилири ата-анисидин тамамән кичик житим қалғанлиқтин, һәдиси уларға ғәмхорлуқ қилди. Маһи өзи яш, пәрзәнтлири кичик-кичик болсиму, 3-4 тонур нан йеқип, қазан-қазан аш етип, шулар билән бөлүшти. Шүкри, қериндашлири һәдисиниң яхшилиғини дурус баһалап, униңға чоң һөрмәт қилип, яхши инсанлардин болуп йетилди.
Һөрмәтлик дәм елишқа чиққандин кейин Маһи ана жутдашлириниң илтимаси билән тонур селишни қолға алди. Раст, кейинки 5-6 жилда у бу иштин қолини үзгән еди. Амма бийил әтиязда хошнисиниң илтимаси билән Маһи ана сөйүмлүк ишини қайта қолға алди. Башта «күчүм йетәрму?» дәп вайим қиливеди, бирақ қолидин кәлди. У башта хошнисиға мәслиһәт қилип, ярдәм бәрди. Кейин лай қилип, уни ешип, тизип, киришипла кәтти. Шуниң билән бийил бәш айниң ичидә у бәш тонур салди.
Маһи ана тонурни әҗдатлиримиздин мирас қалған усул билән салидекән. Алди билән отқа чидамлиқ сеғиз топини ғәлвүрдин өткүзиду вә униңға жуңни арилаштуруп лай қилиду. Андин зогула тутуп, уни ешип, алдин-ала сизилған қелип әтрапида тизип чиқиду. Тонур тәйяр болғандин кейин қурутулған кала тезиги билән ислап пишириду.
Тарихий мәлуматларға асаслансақ, уйғурларниң навайчилиқ билән шуғуллинип келиватқанлиғиға 2000 жилдин ошуқ бопту. Һазир хәлқимиз арисида мәдәний тәрәққиятимизниң бу түрини билидиғанлар күндин-күнгә азийиватиду. Шуңлашқиму Азат йезиси җәмийәтлик ишлириниң активистлири барлиқ ишлирини Маһи Самушева, Оғләм Йүсүпова, Һурийәт Тохниязова, Нурҗан Һаҗиева кәби миллий урпи-адәт вә рәсим-қаидилиримизни билидиған анилардин үгинишни адәткә айландурди.
– Буниңдин он жил илгири апам үч тонурдин кам нан яқматти. Һәрбиригә 25 нандин сиғиду. Бир тонур нанни қериндишиға, йәнә бирини балилириға бөлүп бериду. Хошниларниму унтумайду. Бизгиму шундақ очуқ қоллуқ болушни җекийду апам, – дәйду келини Шерингүл сөзүмизгә арилишип.
Һә, анилиримиз әзәлдинла нан яқса, холум-хошна, өткән-кәчкәнгә «Иссиқ нандин еғиз тегиңлар!» дәп кәлгән. Бу болсиму, миллитимиздики өзгичә алаһидилик. Шундақ екән, қоли чевәр, һә көңли дәрия анилиримиз аман болсун!

Әмгәкчиқазақ наһийәси.