• Йеңилиқлар
• 15 Қазан, 2020

Данишмән вәсийити — келәчәккә мәшъәл

Шәмшидин АЮПОВ,
«Уйғур авази»

Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти — Елбасы Нурсултан Назарбаевниң «Абай аманити» сәрләвһилик мақалисида данишмән Абай Қунанбайулыниң улуқлуғини, униң мәнивий мирасиниң әвлат тәрбийиләштики қәдир-қиммитини йеңи қиридин тонутти. «Улуқ ақын, мутәпәккүр Абай XIX — XX әсирләр қийилишишидики Ақартқучилиқ яки Ойғиниш дәвриниң карван бешиға, әлниң келәчәк йолини ениқлап бәргән мәнивий мәшъәлгә айланди.
Чоңқур билимлик Қудайберген Жубанов Европа мәнавияти билән селиштуруп ейтқинидәк, Абай – «өз муһитиниң Данте охшаш адими», йәни хәлиқниң әнъәнивий сөз сәнъитини, дуния тонуш системисини, мүҗәз-хулқини тамамән йеңичә йүксәлдүргән шәхс. Руслар үчүн Александр Пушкин, инглизлар үчүн Иоганн Гете, америкилиқлар үчүн Уолт Уитмен қандақ болса, Абайму шундақ мәнивий улуқ шәхс». Елбасыниң бу сөзлири, һәқиқәтәнму, Абайниң даналиғини йәниму чоңқур тәрипләп, уни техиму көккә көтәргәндәк.
Бизниң замандашлиримиз - улуқ ақынниң шеирлири билән әқлийә сөзлирини ядлап өскән әвлаттур. Мустәқил Қазақстанниң Тунҗа Президенти — Елбасы Нурсултан Назарбаевму һаким Абайниң вәсийитигә ишинип, елиниң келәчигигә йеңичә көзқараш билән қариғанлиғини қәйт қилиду. У дана Абайниң «Интилған әргә нур яғиду» дегән қаидисигә риайә қилип, 1958-жили мәктәпни тамамлапла, тавәкәлчиликкә берип, Арқа қойниға —Пүткүлиттипақлиқ сүръәтлик қурулуш — Қазақстан магниткисиға атлиниду, у йәрдин Украининиң Днепродзержинск шәһири... Әмгәк паалийитини мошундақ аддий ишчидин башлиған Нурсултан Назарбаев Президент дәриҗисигичә көтирилсә, бу, биринчидин, өз әмгигиниң мевиси, иккинчидин, униң бойиға роһ берип, чоққиларға йетәклигән Абайниң қазақ яшлириға беғишлиған вәсийәт-аманити еди.
Улуқ ақын, мутәпәккүрниң шеирлири билән әқлийә сөзлиридә һакимийәт, дөләт қурулуши, әл бирлиги билән иттипақи тоғрилиқ дана ойлар йетип ашиду. Бирнәччә қетим болуслуқ хизмәт атқурған Абай һакимийәт системисиниң маһийити һәққидә «Көп шуылдақ не табар, Билмесе бір кемел», «Единица болмаса, Не болады өңкей нөл» дегән концептуаллиқ ойға келиду.
«Һәқиқәтән Абайниң интилип, тавап қилип баридиған пайтәхтиму йоқ еди. Дөләтликни арман қилған, бирликни кинигән данишмән үчүн буниңдин артуқ һәсрәт болмас. Бүгүнки күндә дунияни ағзиға қаратқан һашамәтлик пайтәхти бар мустәқил әлдә һаят кәчүрүватқан униң бәрпакар әвлади мошундақ миллий қәдрийәтниң қәдрини билип, әһмийитини чүшиниши лазим. Абайниң мошу армининиң орунланғанлиғиға, Есилниң қирғиғида кәң- таша шәһәр бәрпа болуп, қәд көтәргинигә миң шүкүр ейтимән», дәйду Елбасы.
Дана Абай туғулған хасийәтлик Шәмәй зиминини 40 жил бойи дәһшәтлик партлашлар арқилиқ вәйран қилип кәлсә, бу полигонни йепишқа ат селишқан өз әмгигигә миннәтдарлиғини билдүриду мақалә муәллипи.
«Инсанийәтниң һәммисини сөй бағрим дәп...» Абайниң мәңгү яшайдиған ушбу қаидисини жүригидә сақлиған Нурсултан Назарбаев Қазақстанни 30 жил башқуруш җәриянида мошу бепаян Улуқ далани паналиған йүздин ошуқ милләт вәкиллирини бөлмәй, алилимай, һәммисигә бирдәк қариди. Униң тәшәббуси билән қурулған Қазақстан хәлқи Ассамблеяси бүгүнки күнгә қәдәр хәлиқләр достлуғини, милләтләрара разимәнликни мустәһкәмләшкә хизмәт қиливатиду. Нурсултан Назарбаев өз мақалисида Абайниң 150 жиллиқ тәвәллудини тилға алиду. Шу тәнтәнилик жиғинда сөзлигән сөзидә у: «Бизму бүгүн милләтчи өмлүккиму, милләтләрара өмлүккиму, дуниядики барлиқ әл, барлиқ милләтләр билән иттипақлиққиму, мәдәнийәтләр арисидики уйғунлуққиму Абай охшаш қарап, Абай охшаш әзизләшкә алаһидә әһмийәт беримиз», дегән екән. Мошу қаидиниң, әлвәттә, Елбасыниң һечқачан ваз кәчмәйдиған һаятий мәвқәсигә айланғанлиғи һәқиқәт.
Мақалида тәкитләнгинидәк, Абай қанчилик еғир заманда һаят кәчүрсиму, келәчәккә үмүт билән қариди. У яш әвлатни билим егиләшкә, илим-пән билән шуғуллинишқа дәвәт қилди. Чүнки қайси заманда болмисун, дуния ачқучиниң илим-пәндә екәнлигини яхши чүшәнди. Абай аманитини, Абай арминини орунлашқа елимиз мустәқилликкә еришкәндин кейин қол йәткүздуқ. Һазир елимиздә 8 миңға йеқин умумий билим беридиған мәктәп, 140тин ошуқ алий оқуш орни, 5 миңдин ошуқ балилар мәһкимилири, йүзлигән кәспий мәктәпләр яш әвлатқа билим бериватиду. Нурсултан Назарбаевниң тәшәббуси билән вуҗутқа кәлгән хәлиқара стандартларға мувапиқ, билими вә илими жуқури мутәхәссисләрни тәйярлаш үчүн «Болашақ» президентлиқ стипендияси тайинланди. Шуниң арқисида Абайниң әвлатлири бүгүнки күндә дунияниң әң илғар университетлирида билим елиш имканийитигә егә болди.
Нурсултан Назарбаев мақалисида йәнә Абай вәсийитигә тайиниду: «Жамандықты кім көрмейді? Үміт үзбек-қайратсыздық. Дүниеде ешнәрсенің баяны жоқ екені рас, жамандық та қайдан баяндап қалады дейсің?! Қары қалың, қатты қыстың артынан көгі қалың, көлі мол, жақсы жаз келмеуші ме еді!?» дегән Абай сөзи дәрткә дәрман, «яхши сөз — җан озуғи». Мошундақ ой қозғиған Тунҗа Президент — Елбасы Абай мирасиниң күндилик тирикчилигимизгә, парлақ һаятимизға хиш болуп селинип, бүгүнки тәрәққият билән келәчәк тәливигә лайиқ интилишлиримизға, изгү паалийәтлиримизгә йөнилиш беридиғанлиғини ядимизға салиду.
Җәмләп ейтқанда, Елбасыниң «Абай аманити» мақалисини жүрәккә йеқин, тәрбийәвий әһмийити зор әмгәк дейишкә әрзийду. Умумән, Абай иҗадийити — қанчә заман өтсиму, әһмийитини йоқатмайдиған, қайси саһада болсиму тәтқиқ қилишқа лайиқ бебаһа ғәзнә. Алтундин қиммәт Абай мираси тоғрилиқ йезилған ушбу мақалини һәрбир қазақстанлиқ чүшинип оқушқа тегиш.