• Турмуш ләвһәлири
• 27 Қараша, 2020

Көңүл арами

Мәшүр САСИҚОВ,
«Уйғур авази»

Йеқинда тосаттин алий билим дәргаһида оқуп жүргән пәйтләрдә йеқин арилашқан ағиниләрдин бирини учритип қалдим. У шәһәргә йеқин мәлидин болғачқа, толирақ русчә сөзләйдиған.
– Һой, друг, не зря говорят, земля круглая, сколько лет, сколько зим, – дәп қучақлап көрүшти.
– Демә, хаталашмисам, жигирмә жилға тақап қалдиғу, – дедим мән униңға җававән.
– Давай, раз учраштуқму ағинә, бир йәргә берип, арамхуда муңдишайли. Мән мошу әтрапта яхши бир ләңмәнханини билимән. Җүр, машинаңни шу яққа тарт, – деди у унумиғимға қоймай.
«Адәм әткәнгә, тазим әт» демәкчи, «Монуниң өзичә болуп кәткини қара» демисун дәп, гөзәл яшлиқ дәвримиздә талай қизиқчилиқларни бешимиздин биллә өткүзгән ағинәм билән бираз муңдишип-сирдишай дегән нийәттә униңға әгәштим.
Һәқиқәтәнму, ләңмәнхана анчә жирақ йәрдә әмәс екән. Иккимиз тамаққа буйрутма берип қоюп, у яқ-бу яқни сүрүштә қилип олтардуқ. Гәпара бир нәрсә униңға арам бәрмәйватқанлиғини байқап қалдим. У буни мәндин қанчә йошурушқа тиришсиму, униң чирайидин бу әләм яки қайғу «мана мән» дәп туратти. Аңғичә тамақму кәлди. Ағинәм иштиһа билән тамақлинишқа башлиди.
– Растини ейтсам, сәһәр Яркәнткә тәрәпкә киракәшлик қилип кәткән едим. У яқтин адәм чиқип қалдидә, ғизалинишқа вақтимму тәгмиди, – деди у иссиқ ләңмәнниң чөпини алдираш чайнаветип. – Һәҗәп бир яхши заманлар өтүведи һә, адаш. Һечқандақ проблемиму йоқ дегинә. Шу яшлиқ қайтип кәлмәскә кәтти. Сени билмидим, амма мән нурғун хаталиқларни өткүзүп қойдумму немә, бая ейтқинимдәк, студентлиқ дәвирни, андин қалса, яшлиқни пат-пат сеғинимән. Һәтта, шу күнләрниң шундақ чапсан өтүп кәткинигә ишәнмәйму қалимән.
– Немә шунчә хаталиқ өткүздүң дәйсән? Бала-чақаң, өйүң барду? Саңа униңдин бөләк немә керәкти? Бу дунияда әң муһими, көңүл хатирҗәмлиги әмәсму?! Чоңлиримиз бекар «Қайнақ су ич – көңлүң теч» демәйдиғу.
Мана мошу сөзләрни ейтишим биләнла, кона достум паңңидә етип жиғлавәтсә болмамду.
– Һой, өзәңни басқин. Сәвир қил. Йенимизда олтарғанлар башқичә ойлап қалмисун, йәнә, – дәп уни аран дегәндә тохтитивалдим.
– Адаш, бу сөзлириң мениң нәқ бүгүн ечилип кәткән ярамға туз сәпкәндәк болди. Шуңа өзәмни басалмидим. Кәчүргин, – деди у көз яшлирини сүрткәч.
– Хапа болмиғинә, достум. Ундақ ишиң бар екәнлигини билмәптимән. Хәвирим болғинида, бу мавзуға бир еғизму сөз қилмиған болаттим, – дедим хиҗаләтчиликтә.
– Қойғинә, йоқ гәпни қилма. Иккимиз жигирмә жилниң бу йеқи көрүшмигән турсақ, бу ишларни сән нәдин билисән? – дәп сәл өзини түзигәндәк болди. – Бир яхшилиқ қилғинә, йәнә азирақ олтирайличу. Мән саңа ичимдики сиримни әң муһими, бүгүнки вақиәни ейтип берәй. Мүмкин йениклишип қалармән.
Саат тилиға қарисам, баридиған җайимға кечикиптимән. Әнди амал йоқ. “Мәйли, кона достқа яхшилиғим тәгсә, мәнму хошал, уму роһий йениклишивалсун” дегән ой кәлди маңа.
– Пул, мал-дуния дегән адәм балисини чапсанла бузиду десә, задила ишәнмәптимән дегинә адаш, – деди у апқурдики әткәнчайни бир-икки сүмиривелип. – Оқушни тамамлап, кәспим бойичә ишлигән мән йоқ. Әлгә қошулуп, базарға чиқип кәттим. У йәрдә тапқинимму чағлиқ, бирақ еғир заманда, әйтәвир, нан-чайсиз қалмидим. Вақит өтүп, муһәббәтлишип, ишқ отида көйгән қизға өйләндим. Балилиқму болдуқ дегәндәк. Арилиқта ата-анам ишлигән колхоздин уларниң һесавиға йәр бөлүнүшкә башлиди. Бизниң аилигиму хелә көп йәр тәгди. Шу-шу болдидә, шәһәр әтрапидики йеза-мәһәллиләрдә йәрниң баһаси асман-пеләк өсүшкә башлиди. Түнүгүнла қайсимиз көзгә илмиған йәр участкилири миллионлиған пулға сетилип, жутдашлиримиз четидин “миллионер” аталди. Уларниң қатарида бизму бар едуқ. Оттуз-қириқ жил әмгәк қилған ата-анимизға берилгән йәрләрни мишкап-мишкап пулға сетип, мингинимиз есил тулпар, турғинимиз һашамәтлик сарай болди.
«Худайим бәрсә, пәйғәмбирим ғиң қилмапту» демәкчи, ғайиптин кәлгән бу амәтни һәрким өзичә пайдиланди. Бәзиләрниң һойлисида төрт-бәштин машина дегән адәттики ишларға айлинип, икки-үчимизниң беши қошулса, қилидиған гепимиз йәнә шу пул, «Паланчи йерини паланға сетипту, паланчи мундақ машина сетиваптудәкла» болди. Вақит өтүп, пул яшлиримизни чәттин зиянлиқ чекимликкә вә қимарвазлиққа үгитип, уларниң дәрди ата-анилириға кәлди. Һә, мән болсам адаш, худаға шүкри, у йолға чүшмидим. Бирақ, көйүп-өчүп алған аялимни ташлап, аддий тил билән ейтсам, хотунниң үстигә хотун елип, һаят пәйзисини сүрүп яшидим. Ата-ана вә қериндашлиримниң бәргән мәслиһәтлиригә қулақ салмай, “бу дуниядин мошундақла өтүп кетимән” дәп чолта ойлаптимән.
Қарисаң, шу пуллардин маңа тәккинини бирәр пайдилиқ йәргә ишләтмәй, оюн-тамашиға берилип яшаптимән. Өйгә кәлсәм келимән, кәлмисәм мени хуш көргән йәрдә қонуп қаливеримән. Әлвәттә, янчуғида пули барни яхши көридиғанлар нурғунғу. Уни сән мениңдин яхши билисән. Бир машинини минсәм, бир ай һайдаймән. Андин униңдинму яхшисини елип, әл-жут алдида коза-коза қилимәндә, йәнә сетиветимән. Мәйли зийиниға болсиму, сатимән. Йәнә алимән. Чүнки пулум бардә. Тамақлинидиған җайим – ресторан, йәнә келип ундақ-мундақ әмәс есил вә қиммәтлиридин дегинә.
Шундақ қилип, айлар өтти, униңға қошулуп жиллар артта қалди. Мошу вақит ичидә төрт хотунлуқ болуптимән. Әң ахирқиси пулумниң түгәватқанлиғини сәздиму яки мениң билән турушни халимидиму, әйтәвир, мени өйдин қоғлап чиққандин кейинла әс-һошумни сәл жиққандәк болдум. Бирақ мән кәч қалған едим. Биринчидин, у хотун мени өйдин шундақ һайдавәттики, мениң әр кишилик номусумни йәр билән йәксән қиливәтти десәм, хаталашмаймән. У кийим-кечигимни кочиниң оттурисиға ташлап, холум-хошнилар алдида дунияда бар әпсанә сөзләр билән тиллиған һалда, мени, худди иштни һайдап салғандәк, иш қилди.
Сөрүлүп ата-анамниң өйигә йенип кәлдим. Дунияда ата-анидәк меһриван инсан болмайдекән. Мән шунчә ишларни қилип, йәнә уларниң алдиға барғинимда, мени «нери тур, чиқ өйдин» демиди. Көзүмгә яш келип, тизлинип туруп, улардин кәчүрүм соридим. Һелиму өйниң кәнҗиси болуп қаптимән. Болмиса талада қалаттиммекин дәп ойлаймән. Мана һазир ашқан-ташқан пулларға алған әски машинам билән қиракәшлик қиливатимән. У мәйли. Мән саңа бүгүн дилимға яра салған бир вақиәни ейтай.
Бая дедимғу “Яркәнттин келиватимән дәп”. Алмутилиқларни у яқта ташлаветишимгә, шәһәргә адәм чиқип қалди. Машининиң алдинқи орундуғиға яш бир бала олтарди. Йолға чиқишимиз билән мән униңға «бираз узақ йолни қисқартип, сөзлишип маңайли» дегән тәклип бәргәч, «Нәдин болисән, нәгә маңдиң?» дәп соридим. У Алмутида медицина университетида оқуйдиғанлиғини вә Яркәнткә анисиниң ағрип қалғанлиғини аңлап, йоқлап кәлгәнлигини ейтти. Еғизимдин қандақ чиқип кәтти, билмәймән «дадаң йоқму?» дәвәттим. У болса, «Дадам бизни мән кичик чеғимда ташлап кетиптекән. Мән уни көрмидим, аңлисам әшу Алмутиниң әтрапидики йезиларниң биридә яшайдекән» демәсму! «Фамилияң ким сениң? Мүмкин, мән тонуйдиғандимән?» дейишимгә у мениң фамилиямни атимасму! Бири бешимдин бир қапақ соғ су қуювәткәндәк болди. Бара-бара, немишкиду, титирәшкә башлидим. Өзәмни сәл оңшавалғандин кейин «Саңа дадаңниң фамилиясини бәргәнмекән?» дәп соридим. «Апам атаң болғандин кейин шуниң фамилиясини алисән, дәп шундақ яздурди» девиди, немә қиларимни билмәй қалдим.
Мән йол бойи униңға убдан сәп селип кәлдим. «Жүрәк сезиду» дәп қойидиғу, һәқиқәтәнму сезидекәнсән. У чоқум мениң оғлум. У бир убдан өсүп йетилипту. Бирақ мән униң шу дәриҗигә йетишигә қилчә үлүш қошқиним йоқ. Мән бир көңүлниң кәйнигә киргән бечарә. Ата вәзиписини атқуралмиған намәрт. «Ата-анам мени кәчүрди» дәп бираз хатирҗәм болуведим, әнди мана саңа! Бу һаятта һәммә нәрсә үчүн җавап беридекәнсән җуму. Көңлүмниң арами йоқлуғи мана шуниңдин адаш. Мән әнди қандақ яшисам болиду? Мән көңлигә азар бәргәнләр мени кәчүрәрму?
Кона достумға “бу соалларниң җававини тепиш пәқәт өзәңгә бағлиқ” дедимдә, униң билән кейин йәнә учришидиғанлиғимизни ейтип хошлаштим...