• Бизниң сөһбәт
• 27 Қараша, 2020

Билал ҺОШУРОВ: “Бүгүнки тапавитимниң мәнбәси – момамниң пенсияси”

Өткәндә бир гезиттин мухбирниң “Амәтлик адәм. У ким?” дегән соалиға сөһбәтдишиниң мундақ дәп җавап бәргәнлигини оқуп қалдим: “Заманниң беқишиға қарап оқәт қилишни билгән вә, ахирида, бармақ чишләп қалмиған адәм, у қайси саһа хадими болушидин қәтъий нәзәр, амәтлик болуп һесаплиниду”.
Һә, ундақ амәтликләр аримизда хелә нурғун. Болупму чоңқур йилтиз тартқан базар ихтисадиға толуқ маслишип, кичик вә оттура тиҗарәттә, чоң бизнеста еғиз толтуруп ейтқидәк утуқларни қолға кәлтүрүватқанлар аз әмәс. Шуларниң бири, сөз йоқ, бүгүн 50 яшлиқ тәвәллудини қарши еливатқан “ТехноGRAD” сода мәркизиниң баш мудири Билал ҺОШУРОВ. Уни жуқурида қәйт қилинған амәтликләр сепигә һеч иккиләнмәй қошушқа болиду. Яки ундақ әмәсму?
Бизниң Билал Тәлъәтоғли билән сөһбитимиз, немишкиду, нәқ мошу соал билән башланди.

Иврайим БАРАТОВ,
“Уйғур авази”

– Растимни ейтсам, бу соал әтрапида ойлинип көрмәптимән. Бирақ мәнму бир йәрдин “Инсанға һаятида үч қетим амәт келидекән. Шуларни өз пәйтидә пайдилинишни билгән адәм олҗилиқ болиду” дегәнни йә оқиғиним, йә аңлиғиним бар. Мүмкин, шундақту, лекин, ишәнчим камилки, шу амәтни күтүп жүрүвәрсәк, һечқачан йә амәтлик, йә олҗилиқ болалмаймиз. Муһими, Аллаһ таала бәргән шу амәтни пайдилинишни билишимиз керәк. Әгәр мән “Һорун адәм һечқачан амәтлик болмайду” дәп ейтсам, ишәнгинкин, велосипед кәшип қилған болмаймән. Демәк, амәтлик болуш үчүн пәқәт ишләш керәк, йәнә келип, тиним тапмай ишләш тәләп қилиниду.
– Сөзүңгә қариғанда, сән ишләмчан, демәк, амәтлик адәм?
– Өзәңгә өзәң баһа бериш қийинғу, бирақ әл-ағиниләр мениңда ишләмчанлиқ хислитиниң бар екәнлигини пат-пат тилға алиду.
– Бу хисләт саңа
кимдин дариди?
– Бовам Савутахунум билән дадам Тәлъәттин! Ейтишларға қариғанда, бовам наһайити ишләмчан адәм болған екән. Әнди рәмити дадамниң тиним тапмай әмгәк қилғанлиғини өз көзүм билән көрдүм. Бирла мисал кәлтүрүп өтәй. Дадам өмүрбойи жүк машинисини һайдиған адәм. У бәзидә машинисиға Челәктин көмүр бесип, Уйғур наһийәсидики Подгорное (һазирқи – Қирғизсай) йезисиға апирип чүширип, у йәрдики хиш заводидин хиш бесип Алмутиға әкелип, Байсеркедин йәнә көмүр бесип Челәккә келәтти. Ойлап көргин, бу бир күн ичидә бесип өткән йол, кам дегәндә, 500 — 600 чақирим мусапә. Дадам әйнә шундақ ишлигәчкә, сүрити автобазиниң “Һөрмәт тахтисидин” чүшмәтти. Бир жили дадам машиниси билән йүз миң чақирим йолни ремонтсиз маңғанлиғи үчүн “Социалистик әмгәк зәрбидари” аталғанлиғи ядимда. Шу вақитта дадамниң бир кәсипдиши “Қанчә тиришип ишлисәкму, бәрибир саңа йетәлмәймизкән” дәп ейтқинини задила унтумаймән. Рәмити әйнә шундақ ишләмчан, шуниң билән биллә, наһайити көйүмчан вә юмшақ адәм еди. Әгәр биз, оюн балилири, дадимизға яқмиғандәк бирәр иш қилип қойсақ, савақ үчүн қол көтириш бу яқта турсун, һәтта қаттиғирақ бирәр сөз ейтматти, пәқәт мийиғида күлүп қоюш биләнла чәклинәтти. Мундақ пәйтләрдә рәмити анам Айшәм “Сизгә охшаш юмшақ адәм бу дунияда болмиса керәк” дәп өзичила қайип кетидиған.
– Ейтмақчи, Айшәм аниниң қолидин бир чинә чай ичкән едим. Мәрһум алайтәнла меһриван аял еди...
– Һәрқандақ адәмгә өзиниң ата-аниси әзиз, бүйүк. Шундақ екән, әгәр мән анамни һәшләргә көтирип махтисам, һечким мени әйипләп кәтмәс дәп ойлаймән. Барлиқ уйғур анилирида бар меһриванлиқ хисләт анамғиму хас еди. Меһмандостлуғи билән сәмимийлиги ятниму өз қилидиған қудрәткә егә болидиған. Өзи пәпиләп өстүргән әлтәк нәврилириниң отидин кирип, сүйидин чиқиватқанлиғини һәр күни көрүп жүрсәмму, анамниң бирәр қетим налә қилғанлиғини аңлимаптимән. Раст, мәрһум алий билим алмиди, бирақ пәм-парасити билән әқил-идриги лавазимлиқ хизмәтләрни егилигән шәхсләрдәк тәсират қалдуратти. Өзиниң ейтишичә, билим елишиға шараит яр бәрмигән екән.
Анамниң тәғдириму қизиқ. У техи гөдәк вақтида ата-аниси аҗришип кетиду. Бир күни дадиси келип, “Қизимни Үрүмчигә апирип ойнитип келимән” дәп елип кетидудә, Қәшқәрдин Үрүмчигә әмәс, уттур Кеңәш Иттипақиға чиқип кетиду. Бу 1962-жили екән. Хулләс, шундақ қилип, анимиз бу яқлиқ болуп қалиду. Кейинирәк, тәғдир тәқәзаси билән челәклик болуп қалған дадам Тәлъәт билән он йәттә йешида турмуш қуриду.
Дадимиз көпҗанлиқ аилидин болғачқа, анимиз Саһипҗамал, Аминәм, Гүлҗамал исимлиқ қейинсиңиллириға ана болиду. Чүнки бовам өлүм алдида “Қизлирим саңа аманәт” дәп уларни дадамға тапшурған екән. Һәтта Зунун чоң дадамниң балиси Муһәмәтшапимни бизгә әс киргичә өзимизниң тунҗиси дәп жүрдуқ. Анам әйнә шундақ меһриван аял еди.
– Билал, бизниң билишимизчә, сән өйниң кәнҗиси, йәнә келип, ялғуз оғул. Демәк, сән әркә болуп өсүшүң керәктиғу?
– Шундақ, мән өйниң әркиси болуп өстүм. Он бәш-он алтә яшларда маңа әс киришкә башлиди. Униңғичә мениң ейтқиним ейтқан, дегиним дегән еди, һәтта һәдилиримму артуқ гәп қилматти. Кейин турмуш әмгәк қилишқа үгәтти. Буни қенимда бар хисләт дәп билдим. “Қан – су әмәс” дегини мошу болса керәк. Бирақ биринчи синиптин тартип пәқәт әла баһаларға оқудум. Чүнки һәдилирим Маһинур, Адаләт, Паизәм мәктивимизниң пәхри болидиған. Улардин қелишмаслиққа тириштим. Һәммимиз мәктәпни әла баһаларға пүтәрдуқ.
– Челәктики А.Розибақиев намидики оттура мәктәп мәмурийити силәргә беғишлап мәхсус плакат чиқарғанлиғини билимиз...
– Һә, шундақ болған. Уни өткән әсирниң 80-жиллири басмиханиға буйрутма берип чиқарған екән. Плакат “Аилә – дәсләпки тәрбийә мәктиви” дәп атилиду. Униңда “Бу плакат әлачи оқуғучилар Маһинур, Адаләт, Паизәм вә Билал Һошуровларға беғишлинип, наһийә мәктәплиригә үлгә сүпитидә тарқитилди” дәп йезилған. Бу плакатни биз һеликәм аилимизниң рәмзи сүпитидә сақлаватимиз.

– Шундақ қилип, “Өйдә – әркә, мәктәптә әлачи Билал” базардин бирла чиқтиму?
– Яқ. Мән оттура мәктәпни тамамлиған 1988-жили “базар ихтисади” дегәнни анчә яхши уқматтуқ. Һәтта, униң немә екәнлигиниму билмәттуқ. Мәнму, худди һәдилирим охшаш, алий билим елиш истигидә болдум вә 1992-жили, һәрбий хизмитимни өтәп келип, һәдәм Паизәм оқуған Алмута технология институтиға чүштүм. Шу жиллири биз техи унтумиған еғир заманлар башланди. Студентму, профессорму, әйтәвир, төрт мүчиси сақ адәмләрниң һәммиси хитайниң ала сумкилирини көтирип базарға чиқип кәтти. Мәнму шуларниң бири болдум. Саңа ялған, маңа раст, немә сатмидимкинтаң? Һәтта бир таға мални һапашлап, Шәрқий Қазақстан вилайитидики Зыряновск (һазирқи – Алтай) шәһиригә апирип саттим. Шундақ қилип жүрүп, тиҗарәткә майил екәнлигимни сәздим, әтималим, базарға баш шуңғуп кирип кәттим.
Униң йәнә бир сәвәвиму бар. Туздыбаставлиқ Рәхмәтҗан һаҗим дегән чоң дадимизниң пәрзәнтлири билән биллә тирикчилик қилдим. Шу чағда Рәхмәтҗан һаҗимниң бизгә бәргән мәслиһитиниң толиму әсқатқанлиғини һеликәм мәмнунийәт билән әсләймән.
– Сир болмиса, у мәслиһәт немиләрдин ибарәт болди?
– Мәслиһәт әмәс, “йол көрсәтти” дәп ейтқиним тоғра болидекән. Чүнки, өзәң билисән, биз, сәра балилири, шәликләр охшаш базарниң мәлум вә намәлум қир-сирлирини толуқ билип вә чүшинип кәтмәттуқ. Рәхмәтҗан һаҗимниң сәккиз балисиниң һәммиси базарда сода қилатти. Мән базарниң қир-сирини әйнә шулардин үгәндим дәп ейтсам тоғра болидекән.
– Билал, дәсләпки тапавитиңни немигә хәшлидиң?
– Дадамға йеник машина елип бәрдим. Нәқ мошундақ қилиш мениң арминим еди. Чүнки дадамниң 03 маркилиқ “Жигулиси” болидиған. Машиниға 20 жил болсиму, йеңидәк көрүнәтти. Бир күни дадам “Балам, базарда сода қилимән дәп қийнилип кәттиң, машинини һайда” дәп ачқучини тутқузуп қойди. Өзи Челәкниң ичидә һайдашқа қиймайдиған машинисини мән бир жилға йетәр-йәтмәйла кардин чиқиривәттим. Шуңлашқа өзәмгә өзәм пушман йәп “хәпни” алидиған қача тапалмай қалған едим. Униң үстигә пүткүл өмри рульда өткән адәмгә машинисиз қелиш, һәр икки путини кесивәткәнлик билән охшаш әмәсму?! Ахири, арминим орунлинип, 1995-жили дадамға 06 маркилиқ “Жигули” машинисини соға қилдим. У заманларда бу машина наһайити әтивалиқ болидиған.
– Бүгүн сән Алмутидәк мегополиста әң чоң һесаплинидиған “ТехноGRAD” ширкитиниң баш мудири, көрнәклик бизнесмен, тонулған меценат. Әшу 90-жиллири, өзәң ейтқандәк, “хитайниң ала сумкилирини көтирип базарға чиқип кәткәндә”, мошундақ дәриҗигә йетидиғанлиғиңни пәрәз қилаттиңму?
– “Яқ” дәп ейтсам, ялған сөз болуп қалар. Бирақ тартқан җапа-мәшәқәтләрниң, сөзсиз, бир күни һалавити болидиғанлиғиға ишәндим. Көрүп турумизки, ақивәт яман болғини йоқ.
– “ТехноGRAD” – шу һалавәтниң бир көрүнүшиму?
– Шундақ. Бирақ, бу, биринчи новәттә, заман билән тәң тәрәққий етишқа интилишниң бир көрүнүши. Ундақ қилмай мүмкин әмәс. Чүнки заманивий технологияләр, болупму һәммә нәрсини рәқәмләштүрүш илгири-кейин болмиған дәриҗидә овҗ еливатқанда, бу җәриянларға маслишип үлгирәлмисәң, утуққа йетиш әсла мүмкин әмәс.
Мән пат-патла өткән әсирниң 90-жиллирини әсләймән. Озуқ-түлүк дуканлириниң покәйлири қуруқ, завод-фабрикилар бәс-бәстә биридин кейин бири йепилип, ишсизлиқ овҗ алған, айлиқ мааш йоқ, пенсия пуллири айлап берилмәйватқан бир еғир заман. Шәхсән мән мана шу заман еғирчилиқлириниң гувачиси болдум. Дәсләп бәзиләргә охшаш базарда сода қилай десәм, янчуғимда көк тийин йоқ. Өйдә барниң һәммисини жиғиштуруп, тиҗарәткә тутуш қилғанда, зади унтумаймән, момам рәмити “Мә, ал, саңа бираз болсиму ямақ болсун” дәп қоляғлиғиға орап, нери қилип қойған пенсиясини бәргән еди. Шу күнләрни әсләп, бәзидә мундақ қарарға келип қалимән: “Бүгүнки тапавитим момамниң әшу пенсия пулидин нәп алған”.
– Билал, тәрәққият билән тәң қәдәм бесиш һаҗәтлигини ейтиватисән. Буниңға интилиш әтики күнгә қурған план билән өлчиниду. Шундақ екән, келәчәк планлириң қандақ?
– Жирақ келәчәктин сөз қилсақ, көңүлгә пүкүп қойған ишлар нурғун. Мошу пат-йеқинда болса, Алмутидики атақлиқ яйма базирида, йәни “Рахат” базирида заманивий үлгидә селинған көпқәвәтлик сода мәркизини пайдилинишқа беримиз. Униң мәйдани 22 000 квадрат-метр, 700 йеңи иш орни ечилиду. Сетиқчилар вә херидарлар үчүн барлиқ шараит яритилған. Келәр жили болса, ондин ошуқ “ТехноGRAD” дукинини ечишни мәхсәт қиливатимиз.
– Билал, сән бүгүн немигә пушайман қилисән?
– Растимни ейтсам, пушайман қилғидәк һечнемә йоқ. Бирақ бәзидә пушайман ичрә әриксиз көзүмни яш әгийду: ата-анам әтигән кәтти, дадам 2004-жили – 64 йешида, анам 2009-жили 63 йешида вапат болди. Улар бүгүнки утуқлиримни көргән болса, башлири көккә йетәр еди. Әпсус, ундақ болмиди. Мана мошуларни ойлап, бәзидә пушайман илкидә қалимән.
– Сән әву бир жиллири җәмийәтлик ишлар қайнимида жүрдүң. Шу жилларни әсләмсән?
– Яқ. Бирақ, һазир ойлисам, у чағларда мән техи җәмийәтлик иш билән шуғуллинишқа тәйяр әмәс екәнмән. Һәммә нәрсини яшлиқниң шавқуни билән һәл қилишқа болмайдиғанлиғини кейин чүшәндим.
– “Әнди бүгүн җәмийәтлик ишқа тәйярмән” демәкчимусән?
– Мән өзәмни җәмийәтлик иштин нери жүримән дәп һис қилмаймән, кәң хәйрихаһлиқ паалийитим бар, у һәрқандақ җәмийәтлик иштин кам әмәс.
– Мәсилән?
– Һәммини бир-бирләп тизип чиқсам, өзәмни-өзәм махтиғанлиқ болуп қалар. Уни мән әмәс, башқилар тилға алса, шу әқилгә мувапиқ болар еди. Чүнки мән кимду-биригә махтинай дәп ярдәм қолумни созмаймән.
– Ундақ болса, мән ейтай, сән тиңша: мәлумки, жил бешида елимиздә елан қилинған пәвқуладдә әһвал вә карантин түпәйли тапавитидин айрилған шәхсләрни қоллап-қувәтләш чарә-тәдбирлири қолға елинғанда, сән өзәң туғулуп өскән Челәк регионидики тәминати начар көпбалилиқ аилиләргә, накалар билән житим-йесирларға, баққучисидин айрилған қериларға, җәми бәш йүз аилигә (!) озуқ-түлүк севитини ианә қилдиң. Челәк регионлуқ ағриқханиға кислород қачилайдиған мәхсус компрессор елип бәрдиң, Байсейит йезисидики И.Тайиров намидики оттура мәктәпниң тәминати начар бирнәччә оқуғучисини арилиқта оқуши үчүн Интернет-модем билән тәминлидиң вә һаказилар. Буларниң һәммиси техи мошу йеқиндила әмәлгә ашурулған ишлар. Шундақ әмәсму? Сени мундақ хәйрихаһлиқ паалийәткә немә мәҗбурлайду?
– Мениң тәбиитимдин ички һиссиятим күчлүк, көңлүмни пәришан қилидиған бир нәрсә аңлисам болди, униңға арилашмай өзәмни йеник һис қилалмаймән, азирақ болсиму ярдимимни беришкә, қол-учумни созушқа тиришимән.
– Чоң бизнеста кимниң мәктивидин өттүм дәп ойлайсән?
– Мәлум дәриҗидә Дилмурат ака Кузиевниң. У яқ билән хелә заман қоюқ арилаштим. Тәҗрибиси мол, иш уюштуруш қабилийити жуқури инсан. Шундақла униң кәң хәйрихаһлиқ паалийитигә қарап зоқум келәтти. Умумән, у яқтин көп нәрсиләрни үгәндим.
– Бүгүн мәктәп партисида олтарған оқуғучи Билалдин “Ким болисән?” дәп сориса, қандақ җавап бәргән болар едиң?
– “Учқуч болимән!” дәп әмәс. Бу һаятта учқучтин бөләкму адәмни қизиқтуридиған, өзигә җәлип қилидиған мутәхәссисликләр хелә нурғун екән.
– Сән өзәңни “бүгүн мән өз орнумни таптим” дәп һесапламсән?
– Һә,ә шундақ. Бу соалиңға елип-қошарим йоқ.
– Сән тоғрилиқ “Билал рәнҗишни билмәйду” дегәнни аңлидуқ. Бу раст пикирму?
– У тәрипини ойлимаптимән, мүмкин, кимгиду рәнҗийдиғандимән, бирақ оңайла унтуп қалимән, йәни кәк сақлашни билмәймән.
– Кимгә вә немигә ишинисән?
– Аллаһ тааладин башқа һечкимгә вә һечнемигә ишәнмәймән.
– Өзәңниң һаятий шиариң барму?
– Адиллиқ, садақәтлик, меһриванлиқ, сәмимийлик... Инсанға сөләт берип туридиған алий хисләтләрниң мениң үчүн дайим муқәддәс болуп қаливеришини халиған болар едим.
– Бүгүн кимдин еһтият қилисән?
– Пәрзәнтлиримдин. Улар мениң үчүн йәргә қарап қалмисекән дәп әндишә қилимән.
– Ейтмақчи, пәрзәнтлириң чәт әлдә оқувататти...
– Худаға шүкри, оқушини утуқлуқ тамамлап қайтип кәлди. Қизим – Маһинур, алий оқуш орнини Англиядә тамамлиди, оғлум – Зияидин, Улуқ Британиядә билим алди. Һазир һәр иккилиси егилигән кәсиплири бойичә ишләватиду. Кәнҗиси – Шерингүл, 7-синип оқуғучиси.
Дәсләп мениңда “Балилирим шу әлләрдә турақлишип қаламдекин” дегән әндишә болған. Әпсус, хаталашқан екәнмән. Һәр иккилиси қолиға диплом елиши биләнла қайтип кәлди. Мениңчә, “ишләймән, утуққа йетимән” дегән адәмгә Қазақстанда барлиқ шараит бар, пәқәт ишләш керәк, жуқурида ейтқинимдәк, тиним тапмай ишләш керәк. Бәзиләр ойлайдиғандәк, бу мениң шиарим әмәс, бүгүн һәм аң-сәвийәмизни, һәм турмушимизни егиләвалған базар ихтисадиниң шиари.
– Һазир янчуғида кичиккинә дәсмийиси бар қериндашлиримиз чәт әлләргә кетишни модиға айландурувалғандәк тәсират моҗут. Сениңда ундақ ой йоқму?
– Ундақ ой ухлисам чүшүмгә кирмәйду, һәм чәт әлләргә кетиш тоғрилиқ һечкимгә мәслиһәт бәрмигән болар едим. Чүнки “ишләймән, утуққа йетимән” дегән адәмгә елимиздә барлиқ шәрт-шараит моҗут, пәқәт шуларни пайдилинишни билиш керәк. Бу адәмниң өзигә, униң пәм-параситигә бағлиқ. Шундақла “Яқа жутта султан болғичә, өз жутуңда ултан бол” дәп бекар ейтилмиса керәк.
– Өткәндә сениң яшлиқ чеғиңни һекайә қилидиған бир һөҗҗәтлик фильмни көрдүм, наһайити тәсирлик вә мәзмун-маһийити чоңқур фильм. Униң һәм режиссери, һәм сценарий муәллипи өзәң екәнсән, бу шәхсән маңа бирқисмидәкла билинди...
(Күлүп) – Һә, шундақ. Әгәр растла тәсирлик вә мәзмунлуқ болған болса, өзәмдин өзәм рази болуп олтиримән. Фильмда өмүрлүк җүптүм Гүлинур иккимизниң яшлиқ чағлиримиз, йәнә қандақ тонушқанлиғимиз, Байсейитта өткән унтулмас күнләр, умумән, бүгүнки аилимизниң шәкиллиниш җәриянлири тоғрилиқ сөз болиду. Фильмни өзәм ишлигинимниң сәвәви, Гүлинур Қурванҗанқизи иккимизни, бизниң аилимизни, бизниң пәрзәнтлиримизни һечким мениңдин яхши билмәйду, әлвәттә. Шуңлашқа өзәм режиссерлуқ қилдим, өзәм сценарийини йезип чиқтим.
– Билал, төвәндики мону соалларға “яқ” яки “һә-ә” дәп җавап берип, шу җававиңни қисқичә тәстиқләп көргинә: барға қанаәт һасил қиламсән?
– Һәм яқ, һәм һә-ә. Чүнки турмуш-тирикчиликтә барға қанаәт һасил қилиш һәрқандақ адәмниң инсаний хислитиниң бир көрүнүши. Әнди бизнеста барға қанаәт һасил қилишқа болмайду. Бу артқа даҗишниң ениқ бәлгүси.
– Палға ишинәмсән?
– Яқ. Лекин “Палға ишәнмә, бирақ палсиз жүрмә” дегән мақалға әмәл қилимән.
– Дәсләпки муһәббитиңни әсләмсән?
– Яқ. Биринчи муһәббити йоқ инсан болмиса керәк.
– Әң йеқин адимиңгә өз наразилиғиңни очуқ изһар қилаламсән?
– Һә-ә. Чүнки мән һәммә нәрсини үзигә очуқ ейтишни яқтуримән.
– Өзәң тәп тартидиған адәмләр барму?
– Һә-ә. Қаритип қоюп, өзәңни үзүңгә махтиған адәмләрдин тәп тартимән.
– Пулниң көзигә қарамсән?
– Яқ. Пул – қолниң кири. Бүгүн бар, әтә йоқ. Мениң үчүн адәмгәрчилик һәммидин үстүн туриду.
– Очуқ вә сәмимий сөһбитиңгә рәхмәт. Пурсәттин пайдилинип, 50 яшлиқ тәвәллудиң билән қизғин вә сәмимий тәбрикләймиз.