• Әхбаратлар еқими
• 17 Ақпан, 2021

Панфилов наһийәсиниң һакими Талғат ӨМИРӘЛИЕВ: “Течлиқ вә достлуқ бар йәрдә бирлик билән утуқ болиду”

Алмута вилайитиниң Панфилов наһийәси өзиниң надир тарихий вә мәдәний җайлири биләнла әмәс, бәлки Хитай билән Улуқ далани бағлаштурған өлкә сүпитидә даңқи чиққан. Униң территорияси арқилиқ Улуқ Ипәк йоли өтиду. Һазирқи күндә наһийә тәбиий қезилмиларға, заманивий давалаш санаторийларға вә муқәддәс җайларға бай. Әнди униң әң асасий байлиғи – көпмилләтлик, инақ вә өз алаһидиликлиригә егә хәлқи. Гезитимизниң  штаттин ташқири мухбири Бәхтияр ТОХТАХУНОВниң Панфилов наһийәсиниң һакими Талғат ӨМИРӘЛИЕВ билән болған сөһбитидә мошу вә башқиму мәсилиләр һәққидә гәп болди.
 

– Талғат Әбеноғли, Сизниң наһийә һакими болуп тайинланғиниңизға бир жил болди. Мошу вақит ичидә қандақ қийинчилиқларға дучар кәлдиңиз вә Панфилов наһийәсини тәрәққий әткүзүш бойичә қандақ планларни әмәлгә ашуруп үлгәрдиңиз?
– Һә, көзни жумуп ачқичә бир жил өтти. Наһийәмиз Хитай Хәлиқ Җумһурийити билән чегаридаш. Проблемилар йетәрлик, әлвәттә. Һаким лавазимиға тайинлинип, дәсләпки күндин тартипла мән көплигән муһим мәсилиләрни, проблемилиқ пәйтләрни һәл қилиш йолини издәштүрүшкә кириштим. Умумән алғанда, регион маңа балилиқ дәвримдин яхши тонуш. Дадам наһийәниң билим бериш саһасида әмгәк қилған, рәһбирий лавазимларни егилигән. Бу өлкидә мениң бәхитлик балилиқ дәвримниң әң яхши күнлири өтти, шуниң үчүнму Яркәнт маңа алаһидә қиммәт.
Наһийә чегара йениға җайлашқанлиқтин, йәрлик аһали асасән сода-сетиқ билән шуғуллиниду. Һәр күни үч миңдин ошуқ адәм “Қорғас” хәлиқара чегара йенидики һәмкарлиқ мәркизиниң чоң сода-сетиқ объектлириға товар елиш үчүн келәтти. Көпчилик үчүн бу - асасий иш, бирдин-бир тапавәт мәнбәси. Әпсус, таҗсиман вируси пандемиясигә бағлиқ сода зониси йепилди, йүзлигән адәма ишсиз қалди.
Истиқбалда биз йеза егилигини тәрәққий әткүзүшни, теплицида өстүрүлгән көктат, мевә-йәл-йемиш мәһсулатлирини қайта ишләшни йолға селишни, йеңи ишләпчиқириш объектлирини ечишни нийәт қиливатимиз. Регионниң қувити наһайити жуқури. Қолайлиқ һава райи шараити жилниң һәрқандақ вақтида үнүмлүк әмгәк қилишқа имканийәт бериду. Йеңи иш орунлирини ечиш ишсиз қалған адәмләрни ишқа орунлаштурушқа ярдәм бериду.
— Панфилов наһийәсиниң экологиялик тәләпләр дәриҗисидә әмәс. Йәрлик аһали заводлардин чиқидиған әски пурақларға бағлиқ дайим шикайәт қилиду. Уни һазир бизму сезиватимиз. Бүгүнки күндә мәзкүр проблема қандақ һәл қилиниватиду?
— Мәзкүр проблема 2017-жилдин тартип моҗут. Шуниң үчүн мән биринчи болуп мошу мәсилини қолға алдим. Елип берилгән бирқатар ишлар нәтиҗисидә бу мәсилини һәл қилиш бойичә ениқ чариләр көрүлди. “Йол хәритиси - 2020” программисини әмәлгә ашуруш даирисидә Яркәнттин 13 километр жирақлиқта 71 гектар мәйданда заманивий фильтрация мәйданини селишқа 857 миллион 381 миң тәңгә аҗритилди. Буниңдин ташқири 13 кона фильтрация етизлиғида рекультивацияләшни әмәлгә ашурдуқ. Бу иш үчүн вилайәт бюджетидин 95 миллион тәңгә бөлүнди.
Әнди Яркәнт крахмал-ширнә заводиниң рәһбәрлиги Түркиядә ишләп чиқирилған баһаси үч миллион долларлиқ тазилаш иншаитини селиш бойичә лайиһини әмәлгә ашурди. Заманивий әсвап-үскиниләр түпәйли заводта пайдилинилған су 95 пайизға тазилиниду. Йеңи суни тазилаш иншаәтлириниң толуқ ишқа қошулуши вә кониларни қайта җөндәш билән регионда орун алған мәзкүр муәмма үзүл-кесил һәл қилиниду.
— ХХҖ билән хошна болуш йәрлик аһалиға сода-сетиқ билән шуғуллиниш һесавиға өзиниң паравәнлигини ашурушқа имканийәт бериду дәп һесаплашқа боламду яки башқа сәвәпләр барму?
– Наһийәмизниң ХХҖ билән чегаридаш җайға орунлишиши бизгә сөзсиз бәзи әвзәлликләрни бериду. Бу, биринчи новәттә, Улуқ Ипәк йолиниң Қазақстанда Панфилов наһийәсиниң территорияси арқилиқ өтүшидур. У илгиридин Шәрқий Азияни Йәроттура деңизи билән бағлаштуруп кәлгән. Силәргә мәлумки, сода-сетиқ риваҗланған җайда турақлиқ мааш болиду, инфрақурулум, һәрхил хизмәтләрни көрситиш саһаси вә тиҗарәтчиликниң башқа түрлириму тәрәққий етиду.
Ички вә ташқи сода-сетиқниң өсүш дәриҗиси ихтисатниң тәрәққий етишиниң асасий көрсәткүчиниң бири болуп һесаплиниду. Бу өз новитидә һәм гражданларниң, һәм пүткүл мәмликәтниң паравәнлигиниң өсүшигә уттур тәсир қилиду.
Чегара әтрапидики сода-сетиқниң тәрәққий етиши билән наһийәмизниң көрсәткүчи һәр жили иҗабий сүръәтни көрсәтмәктә. Мәсилән, 2016-жилида парчилап сетиш көләми 8048,5 миллион тәңгә болған болса, 2019-жили  12476 миллион тәңгини тәшкил қилди. Буниңдин ташқири дөлитимизниң Тунҗа Президенти Н.Ә. Назарбаевниң жирақни көзлигән сәясити вә тәшәббуси билән наһийәмизниң чегаридаш территориясидә “Қорғас” хәлиқара чегаридашлиқ һәмкарлиқ мәркизи вә “Қорғас – Шәрқий дәрваза” мәхсус ихтисадий зонилири ишләватиду. Униң даирисидә дунияда тәңдиши йоқ қурғақ порти паалийәт елип бариду. Стратегиялик җәһәттин муһим болған мәзкүр объект Хитайдин Европиғичә болған дуния базирини өз ичигә елишқа мүмкинчилик бериду. Шундақ қилип, у Мәркизий Азия әллири, Түркия вә Парс қолтуғи әллири арқилиқ өтиду.
Бу истиқбаллиқ лайиһиләр йеңи Ипәк йоли ихтисадий бәлбеғини шәкилләндүрүшкә толуқ көләмдә ярдәмлишиш имканийитини яритиду вә Хитайниң Европа Иттипақи әллири, Мәркизий Азия вә Җәнубий Кавказ оттурисида регионаллиқ транспорт-логистикилиқ хабқа айлинишқа мүмкинчилик бериду. “Қорғас – Шәриқ дәрвазиси” әркин ихтисадий зониси Яркәнт – Қорғас агломерациясиниң тәрәққий етиши үчүн чоң түрткә болиду. Шу җүмлидин бу йеңи 212 миң иш орнини ечишқа, 100 миң аһалиси бар “Нуркент” шәһирини селишқа, 2030-жилға қәдәр жүк тошушни жилиға бәш миллион тонниға йәткүзүшкә имканийәт яритиду.
— Наһийә өтмүштин тартип бай тарихи, достлуқта яшаватқан көпмилләтлик аһалиси вә өзигә хас мәдәнийити билән даңлиқ болуп кәлгән. Сизниң көзқаришиңизчә, йәрлик аһали шәһәрликләрдин немиси билән пәриқлиниду?
— Наһийәмиздә 40тин ошуқ милләт вәкили течлиқта вә разимәнликтә яшап келиватиду. Сиз тәкитлигәндәк, улар иҗил-инақ. Әнди уларниң оттурисидики пәриққә келидиған болсақ, бир нәрсини ишәшлик ейталаймән, йәрлик аһали наһайити әмгәксөйгүч, қийинчилиқлардин қорқмайду. Улар һәрқандақ ишниң һөддисидин чиқалайду. Бу мәйли деханчилиқ, мәйли чарвичилиқ, сода-сетиқ яки башқа саһа болсун, барлиқ җайда муваппәқийәт қазанғанлар бар, уларниң миллитиму һәрхил.
Наһийә аһалиси етизларда вә фермиларда биллә ишләйду, миллий мәйрәмләрни биллә нишанлайду. Бу хилдики мәйрәмләрниң тәшәббускари көпинчә наһийәдә актив җәмийәтлик паалийәт елип бериватқан этномәдәнийәт мәркәзлиридур. Течлиқ вә достлуқ һөкүм сүргән җайда дайим бирлик һәм муваппәқийәт болиду. Бизниң регион мошуниң ярқин испатидур.
— Наһийәниң туристик җәлипкарлиғи һәққидә немә ейтқан болар едиңиз? Чүнки даңлиқ Җоңғар Алитеғиниң, Уйтас, Ой-җайлавниң әң гөзәл җайлири мошу йәрдиғу. Униңдин ташқири иссиқ су, патқақ билән давалаш санаторийлири, һәтта нефть запасиму бар?
— Наһийәниң туристик қувити чәксиз. Биз мәмликитимизниң шәрқий дәрвазисиға вакаләтлик қилимиз. Нәқ мошу йәрдин Улуқ Ипәк йолиниң Қазақстандики қисми башлиниду. “Қорғас” әркин ихтисадий зонисини вә “Қорғас – Шәрқий дәрвазиси” ихтисадий зонисини җәриянини , шундақла жүк һәм йолувчиларни тошуш терминаллириға егә “Нұр жолы” хәлиқара жүк һәм йолувчилар өткилини тәрәққий әткүзүш “Тарихий маршрутни тәрәққий әткүзүшниң йеңи дәври” дәп аташқа болиду. Тәкитләш керәкки, мәзкүр өткүлниң баш планиниң структуриси бир иш күнидә 2,5 миң транспорт васитисиниң вә 15 җисманий шәхсниң икки тәрәпкә әркин қатнишини көздә тутиду.
Туристик объектлар ичидә дунияда тәңдиши йоқ үч санаторий паалийәт елип бериватиду. Улар —  “Жаркент-Арасан” сағламлаштуруш комплекси, “Керимағаш” вә “Көктал-Арасан” давалаш һәм дәм елиш орунлири.
Яркәнт шәһиридики “Яркәнт мечити” — мирасгаһи әң диққәткә сазавәр вә надир җайларниң бири. Хон Пик исимлиқ хитай мемарчисиниң лайиһиси бойичә мечит 1895-жили селинған. 1982-жилдин тартип ХІХ әсирниң мемарчилиқ ядикарлиғи сүпитидә дөләт тәрипидин һимайә қилиниду. Буниңдин ташқири надир православ чиркоси, Ә.Қастеев намидики бәдиий галерея, “Җәңгиварлар шөһрити”    мирасгаһи, “Орбулақ җеңи” мемориал комплекси бар. Шуни тәкитләш керәкки, тәбиәт ядикарлиғи – 700 жиллиқ “Әвлия дәриғи” моҗут. Қарияғаш муқәддәс дәп һесаплиниду, шуниң үчүн уни зиярәт қилғучилар тиләклириниң орунлинишини арман қилип, униңға яғлиқ һәм лентиларни бағлап қайтиду.