• Бизниң сөһбәт
• 25 Ақпан, 2021

Гүллиништин – баяшәтчиликкә

Алмута вилайитиниң Әмгәкчиқазақ наһийәси Қазақстанниң назу-немәтләргә бай, бәрикәтликла әмәс, бәлки ихтисадий җәһәттинму истиқбаллиқ өлкиләрниң бири болуп һесаплиниду. 350 миң аһалиси бар наһийәдә агросанаәт комплексини тәрәққий әткүзүш үчүн барлиқ шараит моҗут. Наһийәниң йеңи рәһбәрлиги пат-йеқинқи жиллар ичидә өлкини тониғусиз дәриҗидә өзгәртишни планлимақта. Йеқинда наһийә һакими Қуанышбек ҚАШҚИМБАЕВ гезитимизниң штаттин ташқири мухбири Бәхтияр ТОХТАХУНОВқа наһийәдә қандақ өзгиришләр йүз беридиғанлиғи һәққидә ейтип бәрди.
 

– Қуанышбек Қалиоғли, Сизниң Әмгәкчиқазақ наһийәсидә һаким болуп кәлгиниңизгә анчә көп вақит болмиди, шундиму амма арисида “Наһийәни бир жил ичидә түп-асасидин өзгәртишкә қабилиийити йетиду” дегән параң бар... 
– Әгәр наһийәниң Қазақстанниң әң чоң мегополисиниң йениға җайлашқанлиғини, аһали саниниң көп болушини, мошуниңға бағлиқ ишчилар күчиниң вә үнүмлүк йеза егилиги йәрлириниң көп болушини һесапқа алидиған болсақ, у яхши тәрәққият истиқбалиға егә. Хәлиқ тили билән ейтқанда, бу бизниң асасий утуғимиз. Жуқурида ейтилғанларниң барлиғи бизгә регионимизни гүлләндүрүшкә вә өзини өзи даяшқа ярдәм бериду. Шуниң билән бир вақитта 79 йезидики аһали саниниң кәскин өсүши турақлиқ түрдә иҗтимаий һәм коммуналлиқ инфрақурулумни заманивийлаштурушни тәләп қилиду. Буниң үчүн көп миқдарда бюджет мәблиғи тәләп қилиниду.
— Регион аһалисиниң көпчилиги йолларниң әһвалиға вә уларниң йорутулмиғанлиғиға нарази. Мәзкүр муәммани һәл қилиш үчүн һазир қандақ ишлар әмәлгә ашурулуватиду?
– Наһийәгә қарайдиған һәрбир йезиниң аһалиси қолайлиқ шараитта, пакизлиқта вә тәртиптә яшиши - мениң үчүн наһайити муһим. Мениң оюмчә, йезилиримизниң коча һәм йоллар инфрақурулуминиң дәриҗиси шәһәрниңкидин қелишмаслиғи керәк. Шундақ екән, бу йөнилишму мениң үчүн чоң әвзәлликкә егә. Һазирқи күндә наһийәмизниң көрки болған Ишиктә шәһири вә Челәк йезисини аватлаштурушқа мән алаһидә диққәт ағдуруватимән. 
Мәсилән, Ишиктә шәһириниң Алтын Адам кочисида йолни кәңәйтиш бойичә бирқатар ишлар әмәлгә ашурулди, җәмийәтлик транспорт тохтайдиған 22 бекәт аватлаштурулди, қошумчә йәттә йеңи бекәт бәрпа қилинди. Буниңдин ташқири, шәһәрниң 1,2 километр йоли мурәккәп җөндәштин өтти. Чоң кочида оқуғучиларниң вә шәһәр турғунлириниң бехәтәрлигини тәминләш мәхситидә йәрүсти өткүлиниң қурулуши аяқлашти. Һазирқи күндиму мошу кочиларни җөндәш һәм аватлаштуруш бойичә ишлар давамлишиватиду.
Шундақла транспорт еқимини йеникләштүрүш мәхситидә, Вәлиханов вә Алтын Адам кочилириниң қийилишишида оң тәрәплик қошумчә кичик йоллар селинди, тротуарлар вә аллеяләр аватлаштурулди. Һазирқи күндә мәзкүр кочиларниң жуқарқи тәрипидә қошумчә кичик йолларни селиш үчүн мәбләғ издәштүрүватимиз. Буниңдин ташқири Ишиктә вә Алмута шәһәрлири оттурисида турақлиқ қатнайдиған автобус маршрути йолға қоюлди. Әнди Ишиктә шәһири вә униң әтрапидики йезиларниң аһалиси йеңи вә барлиқ қолайчилиқларға егә автобусларда әрзән баһада җәнубий пайтәхткә берип қайталайду.
– Ишиктә шәһири өзиниң алаһидә гөзәл тәбиити билән даңлиқ. Аңлишимчә, һазирқи күндә бәзи округларни қошумчә аватлаштуруш, шундақла туристик инфрақурулумини тәрәққий әткүзүш лайиһилири ишлинип чиқиватқан көрүниду. Мәзкүр тәшәббусларниң алаһидилиги немидә?
– Бу дегиниңиз раст. Ишиктә шәһири қайтиланмас гөзәл мәнзириси билән мәлум. Умумән алғанда, бизниң наһийә ички туризм саһасида зор әвзәлликләргә һәм имканийәтләргә егә. Тағ бағриға орунлашқан Ишиктә көли вә сейи, Түргүн сейи, Асы-Жайлав, Бартоғай су амбарлири, дөлитимизниң әң чоң мегаполисиниң йениға җайлашқан даңлиқ археологиялик вә тарихий ядикарлиқлар жуқурида ейтқан сөзлиримизгә испат болалайду. Биз туристларниң көңүлдикидәк дәм елиши вә бехәтәр келип кетиши үчүн йол инфраструктурисини яхшилаш бойичә һаҗәт чариләрни көрдуқ. Мәсилән, Ғулҗа йолини тәртипкә кәлтүрдуқ, униңдин тарайдиған көплигән йолларни җөндидуқ, йол бәлгүлири үч тилда көрситилгән. Мәлумки, “Ғәрбий Европа – Ғәрбий Хитай” йолиниң қурулуши аяқлашти. Мошу мәхсәттә умумий мәйдани йәттә гектар болған бирнәччә йәр участкиси тәйярланди. Чоң Алмута канили бойидики автомобиль йолини мурәккәп җөндәштин өткүзүш бойичә лайиһә-сметилиқ һөҗҗәт ишлинип чиқти. Мәзкүр йол җөндәлгәндин кейин адәмләр наһийәниң йеза егилиги секториниң муваппәқийәтлирини өз көзи билән көрүп тонушуш үчүн велосипедларда қатналайду.
Келәчәктә тағ туризмини тәрәққий әткүзүшни көздә тутуватимиз. Өткән жилниң 5-октябрида мән Или-Алатав миллий тәбиий паркиниң территориясини арилап чиқтим. Һазирчә бу йәргә биотуалетларни, шәхсий гигиена пунктлирини, әхләт вә чиқиндиларни жиғиш җайлирини, әхбарат стендлирини вә көрсәтмиләрни орнитишни, телефон алақисини вә Интернетни йәткүзүшни, шундақла туристлар дәм алидиған җайларни аватлаштурушни тоғра көрүватимиз.
— Наһийәдә балилар бағчилири вә мәктәпләр тапчиллиғиға бағлиқ мәсилә қандақ һәл қилиниватиду?
2020 — 2021-оқуш жиллирида төрт мәктәптә Қазақстан Җумһурийити саламәтликни сақлаш министриниң буйруғи билән  тәстиқләнгән санитария қаидилири асасида оқутуш үч сменида жүргүзүлүватиду. Очуғини ейтиш керәкки, төрт мәктәптә оқутуш жуқурида ейтилған нормиларға мувапиқ кәлмәйдиған шараитта жүргүзүлүватиду. Шуниң үчүн биздә балиларни дәрис өтүш үчүн молҗаланған җайларда (кийим йешиш җайлирида, жиғин өткүзүш заллирида, коридорда вә башқиму җайларда) оқутуш зөрүрийити пәйда болуватиду.
– Наһийәдә тиҗарәтчиликни тәрәққий әткүзүш һәққидә немә ейтқан болар едиңиз, чүнки тәвәдә йәрлик аһалини иш билән тәминләватқан бирнәччә чоң ширкәт барғу?
– Әмгәкчиқазақ наһийәси чоң ихтисадий ишләпчиқириш қувитигә егә аграр йөнилиштики регионлар қатариға кириду. Қазақстанниң әң чоң мәдәний вә малийә мәркизи болған – Алмута шәһириниң йеқин җайлишиши муһим амил болуп һесаплиниду.
Наһийәниң йеза егилиги қувити өзини вә Алмута шәһирини озуқ-түлүк билән тәминләшкә, шундақла экологиялик җәһәттин таза озуқ-түлүк мәһсулатлири билән сиртқи базарға чиқишқа мүмкинчилик бериду.
Мән жуқурида тәкитлигинимдәк, Әмгәкчиқазақ наһийәси яхши тәрәққият истиқбалиға егә. Әлвәттә, таҗсиман вируси пандемияси наһийә ихтисадиға сәлбий тәсир йәткүзмәй қоймиди. Айрим саһаларда, мәсилән, парчилап сетиш товар айлинимида, жүк тошушта вә инвестицияләрни җәлип қилишта айрим чәкләшләр түпәйли көрсәткүчләр хелила төвәнлиди. Бу йөнилишләрни, ениғирақ ейтқанда, инвестицияләрни җәлип қилишни, қайта ишләш санаитини тәрәққий әткүзүшни вә әң илғар аграр технологиялирини қоллиниш арқилиқ йеза егилигини җошқунлуқ тәрәққий әткүзүшни мән наһийә ихтисади үчүн наһайити муһим дәп бәлгүлидим вә бу йөнилиштә ениқ ишларни елип бериватимән.
Һазирниң өзидә онлиған тиҗарәтчилиримиз билән музакириләр тәкшүрүлди, қаримиғимиздики йәрләр ревизия қилинди. Тәкитләш керәкки, буниңдин кейин бу йәрләр йеза егилигини тәрәқий әткүзүшкә, йеңи карханиларни селишқа вә йәрлик аһалини – йеңи иш орунлири билән тәминләшкә миллионлиған мәбләғ сәрип қилишқа тәйяр адәмләргә берилиду. Шуниң билән бир вақитта мәмурий тосалғулуқларни йоқитиш бойичә ишлар жүргүзүлди вә барлиқ дөләт органлириниң иши қайта қурулди. Улар һәрхил тәкшүрүш вә бюрократиялик тосалғулуқлар билән тиҗарәтниң тәрәққий етишигә тосалғу болмай, әксичә, тиҗарәтчиләргә ярдәм берип, һәрбир бизнес лайиһини бешидин ахириғичә чиқириши керәк.
– Аңлишимчә, наһийәдә аһалини автонам энергия билән тәминләш бойичә ишлар кетип бериветипту. Уни қандақ тәсәввур қилсақ болиду?
– Дурус ейтисиз, биздә шамал энергиясини пайдилиниш бойичә хелә тәҗрибә бар. Келәчәктә Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Челәк йезисида қувити 60 МВтлиқ шамал электрстанциясини селишни планлаватимиз. Шундақла Сөгүти йеза округиниң Бөгүти массивида вольфрам рудисини қайта ишләш бойичә заводни селишни нийәт қиливатимиз. Лайиһиниң умумий баһаси 94 миллиард тәңгә. У ишқа қошулса, йәрлик аһали үчүн 500 йеңи иш орни ечилиду. Қурулуш ишлири давамида дәсләп 50 иш орни, кейинирәк, йәнә 350 иш орни ечилиду.
– Мениң новәттики соалим ичидиған суниң йетишмәслигигә бағлиқ. Мәзкүр проблема немә үчүн һазирқи күндә муһим? Адәттә тағ әтрапида һечқачан су тапчилиғи болмас керәкқу?
 – Бу муһим мәсилә. Наһийәмиздә аһалини ичидиған су билән тәминләш әһвали мениңдә дайим чоң тәшвиш пәйда қилиду. Мән һазирқи күндә бар су тармақлириниң барлиғини тәкшүрүп чиқтим. Сәккиз аһалилиқ пункт яки 10,1 пайизи мәркәзләштүрүлгән су билән тәминләнмигән. Буниңға Ғәйрәт, Сазы, Көкпек, Ачисай, Тавсүгүр, Торғайбаза, Сарытав, Сарыбулақ йезилири кириду. 21 аһалилиқ пунктниң су билән тәминләш тармақлири мурәккәп җөндәшкә яки реконструкциягә муһтаҗ. Әмәлиятта барлиқ йезиларда вә Ишиктә шәһиридә су проводлири еқимдики ремонтни тәләп қилиду. Қисқа вақит ичидә Бөлек, Қаратуруқ округлирида вә Челәк йезисида аһалини ичидиған су билән тәминләш проблемисини һәл қилиш мүмкин болди. Ишиктидә толуқ су йәткүзүшниң новәттики басқучиниң қурулуш ишлири башланди. Униңға төрт миллиард тәңгигә йеқин мәбләғ сәрип қилиниду. Масақ вә Сөгүти йезилирида келәр жили су проводлири мурәккәп җөндәштин өтиду, буниң үчүн һәрбир объектқа 500 миллионға йеқин ахча сәрип қилиниду. Мәзкүр проблемини планлиқ рәвиштә пәйдин-пәй һәл қилимиз. Буниң үчүн биз вилайәт бюджетидин ахча елишқа тегишлик һөҗҗәтләрни тәйярлаватимиз.
– Сөзсизки, су проблемиси түпәйли йеза егилигиму зәрдап чекиватса керәк. Мәзкүр йөнилиштә қандақ ишлар қилиниватиду?
– Өткән мәвсүмдә су тапчиллиғи сезилди. Зираәтләрни суғириш үчүн суниң йетишмәслиги бизгә вә бизниң деханлиримизға көплигән қийинчилиқларни туғдурди. Мәзкүр муәммани һәл қилиш үчүн биз, биринчи новәттә, суғириш тармақлиримизни тәртипкә кәлтүрүшимиз керәк. Суғириш сүйиниң тапчиллиғида магистральлиқ каналларниң вә ериқларниң ярамсиз болуши вәзийәтни техиму еғирлашутуруватиду. Шуни тәкитләймәнки, суғирилидиған йәрләр мәйданини кәңәйтиш үчүн ПУИД-2 вә ПУИД-3 ирригациялик тармақларни әслигә кәлтүрүш бойичә чоң программини әмәлгә ашуруш башланди.
Шундақла Ишиктә су тазилаш станциясидә 200 метрдин ошуқ чоңқурлуққа җайлашқан алтә йәрасти қудуғи бар. Мабада Тойсай дәриясидики вә Ишиктә көлидики су йәтмәй қалса, мошу алтә қудуқ пайдилинилиду. 
– Таҗсиман вирусқа бағлиқ елан қилинған пәвқуладдә әһвал нәтиҗиси қандақ болди?
– Таҗсиман вируси пандемияси күчәйгән дәвирдә наһийәмизниң медицина хадимлири ховуплуқ инфекцияниң тарқалмаслиғи үчүн қолда бар мүмкинчиликләрдин толуқ пайдиланди. Наһийә бойичә 504 адәм таҗсиман вирус инфекциясини жуқтурди. Ечинарлиғи, уларниң тоққузи көз жумди. Һазирқи күндә вәзийәт толуғи билән турақлашти. Кейинки айларда ховуплуқ ағриқни жуқтурғанлар ениқланмиди. Шундиму биз һәрқандақ әһвалға тәйяр болушимиз керәк. Мошу мәхсәттә биз медицинилиқ мәһкимилиримизни қоғдинишниң барлиқ васитилири билән тәминлидуқ, дора-дәрмәкниң үч айлиқ запаси бар. Өткән жилниң октябрь ейида ғәрипниң әң заманивий әсвап-үскүнилири билән тәминләнгән кислород станциясини пайдилинишқа бәрдуқ. Буниңдин ташқири бирқатар тәшкилий чарә-тәдбирләрни уюштурдуқ. Тәкитләш керәкки, әгәр аһали карантин чарилиригә риайә қилмайдиған болса, биз қиливатқан ишлардин һеч нәтиҗә чиқмайду. Пурсәттин пайдилинип, аммивий әхбарат васитилири арқилиқ аһалини чәклимә чарилиригә әмәл қилишқа чақиримән.
Мән йәрлик һакимийәтниң очуқ вә аһали билән дайим диалогта болушини тәминләшкә алаһидә диққәт ағдуруватимән. Мошу күнгичә 238 адәмни қобул қилип, 9061 мураҗиәтни қарап чиқтим. Гражданларниң иҗтимаий тармақлардики мураҗиәтлирини турақлиқ оқуймән вә уларға җавап беримән. Аһали билән турақлиқ түрдә муамилидә болушта силәрниң, йәни аммивий әхбарат васитилириниң атқуридиған роли наһайити муһим, әлвәттә. Қисқа вақит ичидә мениң әмгигимниң барлиқ аспектлири һәққидә ейтип чиқиш мүмкин әмәс. Шуңлашқиму келәчәктә мошу хилдики учришишларниң турақлиқ өткүзүлүп туридиғанлиғиға үмүт қилимән.