• Бизниң сөһбәт
• 10 Наурыз, 2021

Полиция хәлиқ билән биллә

Бир чағларда “Мениң полициям мени қоғдайду” дегән ибарә гражданларда өзлириниң бехәтәрлигигә, течлиқта һаят кәчүрүш үмүти һәм капалитигә болған ғәмхорлуқ дегәнни билдүрәтти. Әпсус, кейинки вақит полициягә дегән мунасивәт биртәрәплимә болмайватқини байқалмақта: бәзиләр саһада дәрһал ислаһатларни әмәлгә ашурушни тәләп қилип, Ички ишлар министрлигиниң структурилирини қәтъий тәнқитлисә, йәнә бирлири, әксичә, һоқуқ қоғдаш органлири хадимлириниң паалийитигә қанаәтлинидиғанлиғини изһар қилмақта. Йеқинда Алмутидики Мақан Есбулатов намидики Қазақстан Җумһурийити Ички ишлар министрлиги академиясиниң башлиғи, полиция полковниги, педагогика пәнлириниң доктори профессор Айдар САЙТБЕКОВ бизгә йеңи шәкилдики полиция хадимлириниң қандақ болидиғанлиғи һәққидә ейтип бәрди.
— Айдар Муталикоғли, Сиз паалийитиңизниң һәрхил жиллирида жуқури дәриҗилик кәспий хадимларни тәйярлаш бойичә җумһурийәт Ички ишлар министрлигиниң көплигән институтлириға рәһбәрлик қилдиңиз. Шулар һәққидә ейтип бәрсиңиз?
– Гепимни өзәм бүгүн  рәһбәрлик қиливатқан билим дәргаһидин башлашни дурус көрүватимән. Мақан Есбулатов намидики Алмута академияси Ички ишлар министрлиги системиси үчүн кадрларни тәйярлаш бойичә әң кона оқуш орунлириниң бири болуп һесаплиниду.
2013-жилдин тартип, Қазақстан Җумһурийити Ички ишлар министрлигиниң қарариға бенаән, ихтисаслаштурулған саһалиқ алий оқуш қатариға киргүзүлди. Академия алдиға криминаллиқ полиция, наркобизнесқа қарши күришиш вә наркотикларниң тарқилиши үстидин назарәт орнитиш бөлүнмилири үчүн хадимларни тәйярлаш вәзиписи жүкләнди. Билим дәргаһи әхбарат-коммуникация саһасида бакалаврларни, миллий бехәтәрлик вә һәрбий хизмәт магистрлирини, “Һоқуқ-қоғдаш паалийити” программиси бойичә философия докторлирини тәйярлайду. 
Мошуниңға қошумчә академия дәсләпки кәспий тәйярлиқни өткүзиду, Ички ишлар бөлүмлириниң хадимлирини қайта тәйярлайду вә кәспини мукәммәлләштүриду. Бу йәрдә қошумчә билим бериш даирисидә магистрантлар вә докторантлар билим алиду. Тиңшиғучи-стажерлар алий дәсләпки кәспий тәйярлиқ курслириға қобул қилиниду. Улар полицияниң территориал департаментиниң йолланмиси бойичә егиләватқан лавазимиға қарап үч яки алтә ай оқуйду.
Жуқурида ейтилғанлардин ташқири, бакалавриат тәйярлаш программисиниң қисқиришиға бағлиқ һазирқи күндә академия Башқуруш академиясигә өзгәртилмәктә. 1-марттин тартип Ички ишлар бөлүмлириниң рәһбирий хадимлирини, полиция департаментиниң башлиқлирини тәйярлаш бойичә факультет ишләшкә башлиди. Мошуниңға бағлиқ модульлуқ оқутуш программиси ишлинип чиқти, Ички ишлар министрлиги мәркизий аппаратиниң рәһбәрлиридин, көрнәклик алимлар вә җәмийәт әрбаплиридин тәркип тапқан лекторлар тәйярланди.
– Академияни тамамлиғучиларниң билим дәриҗисиниң үстүнлүгини күчлүк оқутқучилар тәркиви ениқлайду. Силәрниң академиядә устазларни қандақ принципта таллайду?
– Академиядә оқутқучилар тәркивини сүпәтлик таллашқа алаһидә диққәт ағдурулған. Алим вә башқиму илмий унванларға егә оқутқучилар сани 50 пайиздин ашмайду. Асасий көпчиликни оператив, тәргәв, оператив-криминалистикилиқ бөлүнмиләрдә вә мәмурий полициядә ишлигән әмәлий иш тәҗрибиси мол хадимлар тәшкил қилиду.
Оқуш җәриянини сүпәт җәһәттин йеңи дәриҗигә көтириш арқилиқ биз полиция хадими кәспиниң мәртивисини ашурушқа вә көпчиликни қизиқтурушқа тиришиватимиз. Алий оқуш орнида билим алғучиларда дөләт-һоқуқ көзқаришини шәкилләндүрүшкә қаритилған йеңиланған нәтиҗидарлиқ усуллар қоллинилмақта.
Оқуш җәрияни санитариялик нормиларға җиддий әмәл қилған һалда, дәрисләрни өткүзүшниң рухсәт қилинған шәкил вә усуллири асасида уюштурулуп өткүзүлиду. Билим елишниң интерактивлиқ шәкиллири, иш оюнлири, вәзийәтлик әмәлий-нишан қилинған тренинглар курсантларға билим бериштә муһим орунни егиләйду. 
– Мәлумки, йеқиндила академиядә онлайн-фронт-идарә ишләшкә башлиди. Униң асасий мәхсити немидә?
– Онлайн-фронт-идаридин җинаий, җинаий-процессуал, мәмурий, әмгәк, гражданлиқ қанунлар бойичә саватлиқ мәслиһәтләрни, шундақла башқиму һаҗәт әхбаратларни йеник һәм чапсан елишқа болиду.
Фронт-идарә мәсилини қобул қилиш вә қайта ишләш алгоритмиға мувапиқ мультимедиялик шәкилдә ишләйду. Униңда 15 минут ичидә тегишлик әхбаратни елишқа болиду. Барлиқ җәриянлар стандартлаштурулған вә автоматлаштурулған.
Адәттә мураҗиәтләр идарилик билим елиш, дәсләпки кәспий тәйярлиқтин өтүш курслирида оқуш, магистратура вә докторантуриға чүшүш, ички ишлар бөлүмлиригә ишқа орунлишиш, наркотик васитилирини қанунсиз реклама қилғанлиқ үчүн җавапкәрлик, полиция хадиминиң өзини тутуш этикиси, сот тәртивидә келишимни күчидин қалдуруш вә башқа мәсилиләргә бағлиқ болиду.
– Сизниң пикриңизчә, бүгүнки күндә полиция кәспиниң жуқури тәләпкә егә болушиға қандақ амиллар тәсир қилиду вә мәзкүр кәсипкә җәлип қилиш үчүн қандақ ишлар жүргүзүлүватиду? 
– Полициядә хизмәт қилиш өзиниң истиқбалиға вә иҗабий тәрәплиригә егә. Бу -- корпоративлиқ қәдир-қиммәтләр, әнъәниләр, гражданлар һоқуқини һимайә қилиш вә һоқуқ-тәртипни қоғдаш охшаш алий пәзиләтләр. Ички ишлар бөлүмлири хадимлириниң һоқуқ җәһәттин һимайә қилиниш, уларға иҗтимаий капаләтләрни бериш мәсилилири бүгүнки күндә әвзәлликкә егә вә полиция хадими статусини ашуруш үчүн асас болуп һесаплиниду. Җүмлидин бокалавриатни тамамлиғанлар магистратурида, докторантурида, һәммидин әвзили, Қазақстан Җумһурийити Ички ишлар министрлигиниң идарилик алий оқуш орунлирида оқушини давамлаштуруш имканийитигә егә. Магистратурини вә доктарантурини тамамлиғанлар хизмәт бабидин өсүш, йетәкчи мәвқәләргә йетиш имканийитигә егә болиду. Бизниң академияни тамамлиғанлар иш издәп аварә болмайду, уларниң барлиғи ички ишлар бөлүмлиригә хизмәткә әвәтилиду. 
– Сизниң рәһбәрлигиңиздә академия билим елиш җәрияниға болған йөнилишни өзгәртиватқанлиғи байқалмақта, мошуниң өзидә курсантларниң ата-анилириниң пикри һесапқа елинамду вә улар билән қоюқ мунасивәт орнитилғанму?
— Әлвәттә, биз курсантларниң билим елиш һәм дәм елиш мәсилисини бирлишип һәл қилиш үчүн уларниң ата-анилири билән турақлиқ учришишларни өткүзүп туримиз. Мошу мәхсәттә чат қурулди, униңға келип чүшкән барлиқ тәклипләр «мошу йәрдә һәм дәрһал» режимида қарилиду. Тәкитләш керәкки, академияниң техникилиқ факультетиниң Алмута шәһири Түрксиб наһийәсидин Өтекова кочисидики 1-академия территориясигә көчирилишини, шундақла курсантларниң яшаш, тамақлиниш вә дәм елиш шараитиниң йеңилинишиға бағлиқ ишни ата-анилар қобул қилди. Шуниң билән бир вақитта биздә тәрбийә ишиниң шәклиму өзгәрди. Һәрхил хәйрихаһлиқ чарә-тәдбирләргә қатнишиш җәмийәтлик институтлар билән техиму қоюқ мунасивәттә болушқа ярдәмлишиватиду. 
– Елимиз Президенти Қасым-Жомарт Тоқаевниң өткән жилқи Қазақстан хәлқигә йоллиған Мәктүбидин кейин “Полиция хәлиқ билән биллә” ибариси аммибаплиққа егә болди. Мәзкүр принцип әмәлиятта қандақ өз әксини тепиши керәк? Шундақла йеңи шәкилдики полиция хадимлирини тәйярлаш һәққидә ейтип өтсиңиз?
– Қазақстан полицияси ишиниң сервислиқ  моделиға көчүши, “Полиция хәлиқ билән биллә” лайиһисини әмәлгә ашуруш курсантлардин йеңи тәпәккүрни вә маһарәтни тәләп қилиду. Ейтайлуқ, жуқури технологияләр вә интернет-бошлуғи саһасида җинайәтләрни паш қилиш. Биз уларға мошу салаһийәтни беришимиз тегиш. Буниңға мисал кәлтүрүп өтәй. Академияниң ички ишлар бөлүмлириниң рәһбирий хадимлирини тәйярлаш факультетиниң киберҗинайәткә қарши күришиш бойичә мутәхәссисләрни тәйярлаш бойичә мәркәзниң асасида ениқ вәзийәтләр методи (CASEMETOD) пәни җарий қилинди. Мәсилән, магистрантлар “Интернет тармиғида әмәлгә ашурулған тамагәрлик” кейсини қараштурди. Муназирә давамида җинайәтни тәргәв қилиш вә ечиш үчүн нәтиҗидарлиқ һәм ениқ оператив-издәштүрүш вә тәргәв чарилири қараштурулди.
Шундақ екән, Мақан Есбулатов намидики Алмута академияси ички ишлар оргининиң йеңи шәкилдики хадимлирини тәрбийиләш үчүн оқуш җәриянини қайта қараштурушқа бағлиқ җавапкәр вәзипиләрни актив һәл қиливатиду. Җәмийәт вә дөләтниң қанунлири вә мәнпийитини сақлашта, гражданларниң һоқуқини вә әркинлигини қоғдашта турған, өз кәспиниң жуқури иҗтимаий әһмийәткә егә екәнлигини чүшинидиған һәрбир студентимиз – һоқуқ-тәртипниң һәқиқий капалити болалайду. 

Сөһбәтләшкән  Бәхтияр ТОХТАХУНОВ.