- 1-декабрь — Тунҗа Президент күни
- 07 Желтоқсан, 2012
Қазақстанниң йеңи дәвриниң дәсләпки күни
Нурсултан НАЗАРБАЕВ, Милләт Лидери
Хәлқимизни узақтин күткән әркинликкә қәдәмму-қәдәм йеқинлаштурған шу мурәккәп вақиәләр тоғрилиқ әслимиләр хатирәмдә өчмәс из қалдурди.
Шундақ болсиму, Мустәқилликкә болған йолимизниң жилнамисида мән Қазақстан хәлқи шу тәғдиранә дәвирдә бесип өткән үч асасий тарихий пәллини алаһидә муһим вә әһмийәтлик дәп һесаплаймән.
Биринчи — мәмликитимизниң дәсләпки мутлақ суверен дөләт һөҗҗитини — Шәмәй полигонини йепиш тоғрилиқ Пәрманни имзалаш.
У шу пәйттин тартип Қазақстанниң пүткүл территориясидә пәқәт бирла юрисдикция — қазақстанлиқларниң өзиниң вә вуҗутқа келиватқан суверен Қазақстан дөлитиниң ирадисиниң күчкә егә болғанлиғини билдүриду.
Униң үстигә Шәмәй синақ полигониниң йепилиши пәқәт умуммиллийла әмәс, бәлки аләмшумул әһмийәткә егә.
Һазир 29-август күни БМТниң қарариға бенаән һәр жили Хәлиқара ядро синақлирини тохтитиш үчүн күрәш күни сүпитидә нишанлиниватиду.
Қазақстанлиқлар үчүн бу күн — Мустәқилликниң Улуқ хроникиси Кириш сөзиниң биринчи мисрасиниң аналоги.
Иккинчи пәллә — бу 1991-жили 1-декабрьда хәлқимизниң пүткүл тарихида дәсләпки қетим өткән умумйүзлүк Қазақстан Президенти сайлими.
Бу вақиәниң тарихий әһмийити вә вәтәнпәрвәрлик қиммити рошән һәм талаш туғдурмайду.
Бу күни Қазақстан хәлқи өзиниң һакимийәтниң һәқиқий мәнбәси болуш, һакимийәтни шәкилләндүрүш һәм униң сәяситини бәлгүләш бойичә суверен һоқуқини дәсләпки қетим әмәлгә ашурди.
Биринчи Президент сайлимиға 8 778 726 сайлиғучи яки гражданларниң умумий саниниң 88,23 пайизи қатнашти.
Бу шу вақиттики он миллионға йеқин адәмдин ибарәт Қазақстанниң пүткүл чоң аһалисиниң бесим көпчилиги.
Бу сайламда қазақстанлиқлар өзлирини мәмликәтниң тарихий тәғдирини һәл қилип, дәсләпки қетим умумий Вәтән — бизниң Қазақстан үчүн тарихий җавапкәрлик жүкини қәтъий өз зиммисигә елишқа тәйяр вә қабил болған ГРАЖДАНЛАРНИҢ БИРПҮТҮН СУВЕРЕН БИРЛИГИ сүпитидә көрсәтти.
Шуңлашқиму дәсләпки умумхәлиқ Президент сайлими — бу УМУМ ҚАЗАҚСТАН БИРЛИГИНИҢ муһим тарихий акти.
1991-жилниң 1-декабри — бу Қазақстан хәлқи дөлитимизни башқуруш шәкли тоғрилиқ мәсилә бойичә ТАРИХИЙ ҺӨКҮМ чиқарған күн.
Бу күчлүк Президент һакимийитигә егә җумһурийәт пайдисиға таллавелинған йол болди.
Мошу мурәккәп вақитта һаят мәнтиқисиниң өзи пәқәт пүткүл иҗраий һакимийәт үчүнла әмәс, бәлки мурәккәп өткүнчи дәвирни баштин кәчүргән пүткүл җәмийәт үчүн җипсилаштурғучи башланмини тәләп қилди.
Илгәрки тоталитарлиқ система өтмүшкә кәтти, башқурушниң йеңи институтлири вуҗутқа келишкә башлиди. Нәрқ ислаһатлирини кечиктүрмәй жүргүзүш, озуқ-түлүк, иш билән тәминләш, шәһәр вә йезилардики һаят бехәтәрлиги охшаш аддий мәсилиләрдиму адәмләрниң турмушини яхшилаш вәзиписи бой көтәрди.
Мошундақ шараитта җумһурийәт Президенти лавазимини җарий қилиш мәмликәт тәрәққиятиниң муһим турақлаштурғучи амили болди.
Президентниң умумхәлиқ тәрипидин сайлиниши хәлиқ вә дөләт һакимийитиниң бирлигини күчәйтти, кейинирәк болса, Қазақстан Мустәқиллигиниң шәкиллиниш вә мустәһкәмлинишиниң барлиқ җәриянидики изчиллиқни һәм системилиқни тәминлиди.
Әмәлиятта 1991-жил 1-декабрьдики сайлам бир вақитта башқуруш шәкли, бирлик, Қазақстанниң суверенитети вә Мустәқиллиги тоғрилиқ УМУМХӘЛИҚ РЕФЕРЕНДУМИ болди.
Мундақ баһаниң объективлиғини ениқ тарихий фактлар ярқин тәстиқләйду.
1991-жили күздә СССРниң парчилиниш җәрияни ахирқи басқучиға көчти.
Август исияни әмәлиятта Иттипақни җумһурийәтләрниң тәң һоқуқлуқ федерацияси сүпитидә йеңилашқа болған үмүтни «дәпин қиливәтти». Шу вақитта җумһурийәтләрниң көпчилиги өз мустәқиллигини елан қилип үлгәрди. Иттипақ мәркизидин қалғанлар җансизлиқ һаләткә қарап бирәтола петишқа башлиди.
Андин кейин болса, һәрқандақ һакимийәтниң йоқлуғидин толуқ қалаймиқанчилиқ вә анархия һөкүм сүрди.
Мән мундақ әһвалға йол қоялмидим, чүнки бу пәқәт бирла нәрсини — җәмийәттики милләтләр ара вә иҗтимаий тоқунушларни, ихтисадий боһранниң чоңқурлишишини билдүргән еди.
Чоң әвлат һәр бир адәм тирик қелиш гирвигигә келип тақалған шу вақитни, шу вәзийәтни яхши билиду.
Андин, бирнәччә жил өткәндин кейин мутәхәссисләр егилик алақилириниң үзүлүшиниң җумһурийәткә умумий ички мәһсулатниң оттуз пайизға йеқин төвәнлишишини елип кәлгәнлигини һесаплап чиқириду. Қазақстанлиқларниң тәхминән 3,1 қисми бир вақитта намратчилиқ гирвигидә қалди, қолида бариға қанаәт қилишқа мәҗбур болди.
Үчинчи пәллә — «Қазақстан Җумһурийитиниң Дөләт мустәқиллиги тоғрилиқ» Конституциялик қанунни қобул қилиш.
Бу хәлқимиз үчүн асасий тарихий, әстин чиқмас вақиә болди. Биз барлиқ әҗдатлиримизниң арзу-арминини әмәлгә ашурдуқ.
Қазақстанлиқларниң умумий әмгиги билән бизгә илгири дуния хәритисидә болмиған йеңи улуқ мәмликәтни қурушқа тоғра кәлди.
Бизниң тарихий вәзипимиз ХХІ әсирдә дияримизда ихтисадий өрләш мевилири гражданларниң мутлақ көпчилигигә тәәллуқ болған надир, җипсилашқан вә җошқун социумни қуруштин ибарәт болди. Униңда қанун вә һоқуқ-тәртипниң үстүнлүги тәминлиниши керәк. Униңда хәлиқ әнъәнилири вә қәдрийәтләр инновациялик тәрәққият, Қазақстанниң аләмшумул һәм регионал интеграциясигә қошулуши билән уйғун бирлишиду.
Бу икки-үч жилниң, бир-икки он жиллиқниң вәзиписи әмәс. Бизниң алдимизда қазақстанлиқларниң һазирқи вә кәлгүси әвладиниң улуқ вәзиписи турди.
Шуни ишәшлик ейталаймәнки, әгәр хәлиқ чидамлиқ көрсәтмигән һәм бирпүтүн мәхсәткә җипсилашмиған болса, әгәр дөлитимиз мәхсити һәрбир аилиниң вә умумән мәмликәтниң паравәнлиги болған ислаһат йолини халимиған болса, ихтисадий-иҗтимаий ғулашниң ақивәтлири, техиму сезиләрлик вә хәтәрлик болар еди.
Нәқ шуңлашқиму 1991-жилниң күз айлирида әмәлиятта һәр күни дегидәк ихтисат саһалири, карханилар, инфраструктура, ташқи ихтисадий паалийәт үстидин Қазақстанниң суверенитетини қануний рәсмийләштүрүшкә қаритилған йеңи қанунлар вә пәрманлар қобул қилинди. Шундақ қилип, биз һалакәт шараитида Мустәқилликни вуҗутқа кәлтүрдуқ.
Мән җумһурийәт Президенти сүпитидә ташқи сәясий паалийәтниң йеңи йөнилишини актив тәрәққий әткүздүм.
АҚШ дөләт кативи Дж Бейкер, Бүйүк Британия премьер-министри Дж Мейджор, Австрия канцлери Ф.Враницкий, германиялик сәясәтчиләр — вице-канцлер, ташқи ишлар министри Г.-Д.Геншер вә малийә министри Т.Вайгель, Австралия вә Иран ташқи сәясәт идарилириниң рәһбәрлири Г.Эванс вә А.Велаяти, Сингапурниң чоң министри Ли Куан Ю, шундақла АҚШ, Бүйүк Британия, Хитай, Болғария, Мексика вә башқа бирқатар мәмликәтләрниң Москвада тиркәлгән әлчилири, чәтәл бизнесиниң вәкиллири билән учраштим.
Мән Түркия вә Бүйүк Британиягә дәсләпки рәсмий сәпәрлиримни әмәлгә ашурдум.
Әмәлиятта мошу барлиқ вақиәләр өз Мустәқиллигигә қарап йол тутқан Қазақстанни хәлиқара мәйданда тонуштуруш мәрасимиға айланди.
Умумән, бу Қазақстанниң пүткүл ихтисадий, ички вә ташқи сәясий кәңлигини суверенлаштурушниң сүръәтлик җәрияни болди.
Бирақ җумһурийәтләрниң башқа бирқатар рәһбәрлиридин пәриқ қилған һалда, биз җавапкәрсиз тәләпләрни алға сүрмидуқ, хәлиқни тәшвишкә салмидуқ. Биз буниң қан төкүшкә, қериндашларни өлтүрүшкә, үзүл-кесил ихтисадий вә иҗтимаий аҗизлишишқа елип келидиғанлиғини очуқ тәсәввур қилдуқ вә көрдуқ.
Униң үстигә биз «тарап кәткән» иттипақдаш җумһурийәтләр оттурисидики мустәһкәм ихтисадий алақиларни сақлап қелишқа болған үмүтниму йоқатмидуқ, парчилиниватқан Иттипақ орнида һәқиқий тәң һоқуқлуқ умумий ихтисадий кәңликни вуҗутқа кәлтүрүш үстидә иш елип бардуқ.
Шуниң билән бир вақитта Қазақстанниң толуқ суверенитетқа егә болуш йоли қайтиланмас вә шүбһисиз болди.
Мән пүткүл хәлиқниң қоллап-қувәтлишисиз бу сәясәтниң утуқлуқ болушиниң мүмкин әмәс екәнлигини чүшәндим вә шуңлашқиму 1991-жили октябрьда Дөләт рәһбириниң барлиқ сайлиғучиларниң умумйүзлүк аваз бериши билән сайлиниши тоғрилиқ нормиларни киргүзүп, «Президент сайлими тоғрилиқ» йеңи Қанунни қобул қилиш тәкливини оттуриға қойдум.
Бу тәклип шу чағдики Парламентниң тегишлик қарари билән рәсмийләштүрүлди.
Умумйүзлүк сайлам 1991-жил декабрь ейиниң биринчи күнигә бәлгүләнди.
Йеңидин тәстиқләнгән йеңи қанунға мувапиқ парламентарийлар Президент лавазимиға мениң намзитимни көрсәтти.
1991-жили ноябрьда болуп өткән дәсләпки умумхәлиқ сайлам кампаниясини әскә елип олтирип, шуни ейтимәнки, мениң «рәқиплирим» наһайити күчлүк болди.
Улар ениқ сәясәтчиләр дәриҗисигичә көтирилгәнләрдин әмәс еди. Бу, очуқлуқтин сирт, шу вақиттики мурәккәп вәзийәттә моҗут болған наһайити сезиләрлик әһвал еди.
Биринчидин, «қайта қуруш» ислаһатлири нәтиҗилириниң йоқ болуши адәмләрниң бир қисмини роһий чүшкүнлүккә, «сәясәт вә сәясәтчиләргә» ишәнмәсликкә иштәрди.
Очуқ ейтимәнки, қазақстанлиқларниң бир қисми өсүватқан иҗтимаий проблемиларниң әң болмиғанда бир қисмини һәл қилишқа дөләтниң қабилийәтлик екәнлигигә ишәнмәй, «өзини ташлавәтти», өзлириниң шәхсий күчигә, уларниң авазиниң аңлинидиғанлиғиға ишәнмиди.
Иккинчидин, әгәр есимизға алсақ, шу вақитта парчилиниватқан Иттипақниң башқа җумһурийәтлиридики тоқунушлар тәсиридин, көпмилләтлик Қазақстандики течлиқ вә хатирҗәмлик көңлигә қонмайдиған «оракуллар» пәйда болди.
Мән һәрқачан «Тәңқит қилсаң — қолайлиқ йол тәклип қил» принципиға әмәл қилип келимән. У чағлардики тәңқит болса, көп әһвалларда «Ким әйиплик?» дегән мәңгү мавзу әтрапидики кеңәш дәвриниң «әпқачти гәплирини» әскә чүширәтти. Мән һәрқачан «немә қилиш керәк?» дегән ениқ һәм мавзулуқ соалларға җавап берип кәлдим.
Мошуниң һәммиси йеңи мәмликитимизниң вуҗутқа келишидики қийинчилиқ еди.
Бир ай ичидә мән Қазақстанниң барлиқ дегидәк регионлирини арилап чиқтим.
Қарағанда, Жезқазған, Өскәмән канчилири вә металлурглири, Маңғыстав вә Җамбул вилайәтлириниң турғунлири билән учраштим.
Мән йеңи, шу чағда әндила өзләштүрүлүватқан Теңиз каниниң йеңи объектлирини зиярәт қилдим, уларниң ишчилири билән үз көрүштүм, Приуралье вә Алмута вилайитиниң йезилирида болдум.
Шәмәй, Курчатов вә Павлодар турғунлири билән учраштим. Ашлиқ канлиримиз — Шималий Қазақстан, Ақмола вә Қостанай вилайәтлирини зиярәт қилдим. Мәдәнийәт вә сәнъәт әрбаплири, алимлар вә иҗадий зиялилар билән дидарлаштим.
Қазақстанлиқлар билән болған мошундақ беваситә сөһбәтләрдә мән хәлиқниң кәң қоллап-қувәтлишигә егә болдум, униң тарихниң һәрқандақ тәләп-синақлириға һәмкарлиқта вә мунасип җавап беришкә болған умумий хаһишини чүшәндим, бизниң көпмилләтлик Қазақстанда разимәнлик вә течлиқни сақлаш, умумий Вәтинимизниң гүллиниши үчүн ишләш йолидики интилишиға көз йәткүздүм.
Әйнә шу биринчи сайламдики ишәшлик вәкиллиримдин миннәтдармән. Улар мениң сәмимий сәпдашлирим вә мәсләкдашлирим болди.
Әйнә шу маңа кәскин вә алдин-ала тәхмин қилишқа болмайдиған көплигән җавапкәрлик тарихий вақиәләрдә маңа күч вә ғәйрәт бәрди.
Аваз бериш йәкүнлирини қанчилик һаяҗан-тәшвиш ичидә күткәнлигим ядимда. Әтигәнлиги сайламниң алдин-ала йәкүнлири елан қилинғанда пәқәт әйнә шу тәшвиш-һаяҗан күчийишкә башлиди.
Мениң намзитимни 8 681 276 сайлиғучи, яки барлиқ гражданларниң 98,78 пайизи яқлап аваз бәрди.
Бу мутлақ ғалибийәт болди!
Бу пүткүл хәлиқниң ғалибийити болди! Бирликниң талаш-тартиш ховупиниң алдидики ғалибийити болди!
Бу суверен Қазақстанниң йеңи ғалибийити болди!
Бирақ сайламниң дәсләпки нәтиҗилири елан қилинған шу пәйттә бари-йоқи икки һәптидин кейин Қазақстанниң толуқ мустәқил дөләт болидиғанлиғини һеч кимниң тәсәввурму қилмиғини ениқ.
1991-жили 10-декабрьда мениң мәмликәт Президенти лавазимиға киришишимниң рәсмий мәрасими болуп өтти.
Мән Қазақстан хәлқигә садиқ болуш қәсәмядини қилдим. Мәрасимда сөзгә чиққанда, мениң дөләт бешида турушумға ишәнчә билдүргән вә маңа тарихий җавапкәрликни жүклигән барлиқ қазақстанлиқларға миннәтдарлиқ билдүрдүм.
Мән 1991-жили 1-декабрьда болуп өткән сайламниң қазақларниң, русларниң, украинларниң, корейларниң, немисларниң, уйғурларниң вә башқа милләтләрниң — «бирпүтүн команда болуп һазирқи мурәккәп йол арқилиқ өзигә җумһурийитимизниң сағлам келәчиги үчүн йол ачқан һәммисиниң» қериндашлиқ бирләшмисиниң шәкиллинишигә асас салғанлиғини тәкитлидим.
Маңа алдики барлиқ мәсилиләрни әнди пүткүл хәлиқниң мутлақ қоллап-қувәтлишигә таянған һалда қәтъий һәрикәт қилип һәл қилишқа болиду.
Шу күни мениң тәкливим бойичә, дөлитимизни йеңичә — Қазақстан Җумһурийити дәп аташ тоғрилиқ қарар қобул қилинди.
Йәнә алтә күндин кейин болса, пүткүл хәлиқниң хаһиш-ирадисигә тайинип «Қазақстан Җумһурийитиниң Дөләт мустәқиллиги тоғрилиқ» Қанун қобул қилинди. Бу тарихта хәлқимизниң юлтузи янған күн болуп қалиду.
Бизниң Вәтинимиз азат болди!
Бүгүнки таңда шуни очуқ ейтишқа болидуки, декабрьниң биринчи күни, мубалиғисиз, Қазақстанниң Мустәқилликкә болған йолидики һәл қилғучи сәнә болди.
Униңдин кейин 21 жил өтсиму, һәммә нәрсә пәқәт түнүгүнла йүз бәргәндәк билиниду.
Мошу жигирмә жил миқияслиқ ихтисадий вә сәясий ислаһатларни әмәлгә ашуруш, йеңи дөләтни — униң йеңи фундаментал институтлирини қуруш, хәлиқниң бирлигини күчәйтиш, дунияниң башқа әллири билән тәңпуң мунасивәтләрни түзүш бойичә нурғун вә мурәккәп ишни өз ичигә алған җошқун дәвир болди.
Қазақстан мисли көрүлмигән утуқ-муваппәқийәтләрни қолға кәлтүрди.
Биз парчиланған кеңәш империясиниң артта қалған чәттики өлкисидин ихтисадий өсүшниң җошқунлуғи бойичә МДҺда, Евразиядә вә пүткүл дунияда алдинқи орунни егиләватқан мәмликәткә айландуқ.
Мана он жилдин ошуқ вақиттин бу ян Қазақстанниң умумий ички мәһсулати һәр жили оттура һесапта 6-7 пайиз өсүватиду вә экспертларниң көпчилиги аләмшумул ихтисадий боһранғиму қаримай, мошу тенденцияниң сақлинип қалидиғанлиғини тәхмин қиливатиду.
Ислаһатлар нәтиҗисидә мәмликәттә мүлүк егилири вә тиҗарәтчиләрниң йеңи синипи вуҗутқа келип, айиғиға турғузулди. Кичик вә оттура тиҗарәт секторида һазирниң өзидила пүткүл миллий байлиқниң бәштин бир қисми чиқириливатиду, униң билән 2 миллиондин ошуқ адәм бәнт болуватиду.
Биз дунияниң риқабәткә қабил әллик мәмликитиниң қатариға кириш охшаш муһим вә чоң вәзипиниң әмәлгә ашурулушини қолға кәлтүрүш һарписида туримиз. 2011-жилниң йәкүни бойичә Қазақстан риқабәткә қабиллиқниң аләмшумул рейтингида 51-орунни егилиди.
Шуңлашқиму йеқинқи вақитта биз пәқәт дунияниң риқабәткә қабил 50 мәмликитиниң қатариға кирипла қалмай, бәлки дөләтләрниң мошу топидин пухта орунни егилишимиз вә алға илгирилишимиз керәк.
Үч жил илгири Қазақстанниң сүръәтлик индустриал-инновациялик тәрәққият йоли елан қилинди. Мошу вақит ичидә 500дин ошуқ йеңи ишләпчиқириш орунлири селинди. Уларниң йерими 50 пайиздин ошуқ жүклимә билән ишләватиду вә икки жилда 1,1 триллион тәңгилик мәһсулат ишләп чиқарди.
Санаәттики технологиялик инновацияләргә болған хираҗәт 8 һәссигә көпәйди. Һазир у тәхминән 200 миллиард тәңгини тәшкил қилмақта. Униңда инновациялик мәһсулатни ишләпчиқириш үч һәссидин ошуқ өсти.
Аграр сектордиму миқияслиқ өзгиришләр йүз бериватиду. Бизниң фермерлар һазирниң өзидила өтмүш дәвирниң нурғунлиған рекордлирини йеңилиди. Һазир Қазақстан үчтин икки һәссә миқдарида сүпәтлик озуқ-түлүк вә хам әшия билән тәминлиниватиду.
Қазақстан мәһсулатини дуния базарлириға чиқириш тәхминән 90 миллиард долларни тәшкил қилди. Униң чарәк қисмидин ошуғи хам әшия әмәс товарлар.
Пәқәт бийилла мәмликитимизниң ихтисадиға 18 миллиард доллар уттур чәт әл инвестицияси җәлип қилинди. Бу — тәрәққиятимизниң сүпәт бәлгүси, бу аләмшумул инвесторларниң Қазақстанға болған чоң ишәнчиси.
Миллий банкниң вә Миллий фондниң умумий малийә капитали 85 миллиард доллардин ошуқ мәбләғни өз ичигә алиду. 21 жил ичидә у барлиғи болуп 114 һәссидин ошуқ өсти.
Бу йәрдә бизниң барлиқ чәт әллик инвесторлиримизға алаһидә миннәтдарлиқ билдүрмәкчимән. Улар 21 жил ичидә Қазақстанға тәхминән 160 миллиард доллар уттур инвестиция бөлди. Булар бизниң Россиядики, АҚШтики, Хитайдики, Европа Иттипақидики, МДҺдики, Шәрқий-Җәнубий Азиядики, Жирақ вә Йеқин Шәриқтики ишәшлик шериклиримиз. Пүткүл дуния Қазақстанниң бәрпакарлиқ ихтидариға ишәнди. Һазир бизниң мәмликитимиз өз муваппәқийәтлири билән дуния бирләшмисиниң мошу ишәнчисини пәқәтла күчәйтиватиду.
Қазақстанлиқларниң паравәнлиги өсмәктә. Пәқәт ХХІ әсирниң биринчи он жиллиғидила Қазақстанда намратчилиқ гирвигидә яшаватқан аһалиниң үлүши 6 һәссигә — 32 пайиздин 5,3 пайизғичә қисқарди.
Бизниң хәлқимиз оттура Европа мәмликәтлириниң иҗтимаий тәрәққият дәриҗисигә йетип, сөзниң һәқиқий мәнасида, намратчилиқтин чиқти. Һазир умумий ички мәһсулат көләминиң көрсәткүчи аһалиниң җан бешиға чеқип һесаплиғанда, 13 миң долларни тәшкил қилиду. Бу илгәрки пүткүл кеңәш кәңлигидики әң яхши көрсәткүчләрниң бири.
Һазир Қазақстанда иҗтимаий йеңилинишниң миқияслиқ җәрияни қанат йейиватиду.
Бизниң қедимий зиминимизда қазақстанлиқларниң турмуши үчүн һечқачан болмиған сүпәтлик шараит яритиш — униң асасий мәхсити болуп һесаплиниду.
Һәрбир қазақстанлиқ, һәрбир қазақстанлиқ аилә паравәнлигиниң, пүткүл Қазақстанниң гүллинишиниң асасий мәнбәси сүпитидә Умумға Ортақ Әмгәк Җәмийитини вуҗутқа кәлтүрүш бойичә ениқ вәзипиләр бәлгүләнди.
Бу идеяни мутлақ қоллап-қувәтләш — улуқ хәлқимизгә мунасип болған улуқ мәхсәтни қолға кәлтүрүшниң асаси. Мошу вақит ичидә биз көпмилләтлик хәлқимизниң бирлигини көзимизниң қаричуғидәк сақлидуқ вә буниңдин кейинму сақлаймиз.
Қазақстан хәлқи Ассамблеяси — Қазақстан җәмийитидики течлиқ вә разимәнликниң асасий механизми — қурулди вә паалийәт елип бериватиду.
Умумхәлиқ референдумида қобул қилинған 1995-жилқи Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси Президент һакимийитини күчәйтип, Президентни гражданларниң һоқуқлири билән вә әркинликлирини сақлашниң, дөләт һакимийитиниң барлиқ тармақлири вә институтлириниң нәтиҗидарлиқ һәм келишилгән паалийитиниң капалити дәп бәлгүлиди.
Қазақстанлиқларниң арисида Президент институти абройиниң жуқурилиғи 1999, 2005, 2011-жилларда өткүзүлгән альтернативилиқ умумйүзлүк Президент сайламлирини өткүзүш давамида ярқин тәстиқләнди.
Шуңлашқиму мән хәлиқниң чоң ишәнчиси вә мениң сәяситимни қоллап-қувәтлишиниң көрүнүши болған қайта сайлинишим үчүн аваз бәргән барлиқ қазақстанлиқлардин миннәтдармән.
Биз барлиқ қазақстанлиқларниң пәхригә вә йеңи Қазақстанниң ярқин рәмзигә айланған йеңи пайтәхт — Астанани бәрпа қилдуқ. Бизниң пайтәхт хәлиқара сәясәтниң аләмшумул мәркәзлириниң биригә айлиниватиду.
Астана һазир бизниң Мустәқиллигимизни күчәйтиватиду вә тәрәққий әткүзүватиду. Әгәр Алмута Мустәқиллик бөшүги болған болса, Астана — Келәчәкниң бөшүги. Биз Астана арқилиқ Қазақстанни аләмшумул дунияға тонуттуқ.
Бу йәрдә Дуниявий вә әнъәнивий динлар рәһбәрлириниң қурултайлири, чоң дуниявий әнҗуманлар өткүзүлүватиду. ЕБҺТ мәмликәтлири дөләтләр вә һөкүмәтләр рәһбәрлириниң Саммити Астанада нәқ 2010-жили 1-декабрьда болуп өтти.
Астанада Хәлиқара EXPO-2017 көргәзмисини өткүзүш тоғрилиқ қарарниң қобул қилиниши мошу саммитқа қариғанда чоң вақиә болди. Биз һазирчә мошу ғалибийитимизниң чоң әһмийитини чүшәнмидуқ. Пүткүл дуния дегидәк мошу көргәзмә өтидиған мәмликәтни таллиди. Қазақстан ишәшлик ғалибийәт қазанди. Бу пүткүл сәйяриниң етирап қилиши вә ишәнчиси. Биз дөләт мәйрими һарписида өзимизгә мунасип соға қилдуқ.
Мошу жиллар мабайнида биз дуниядики мунасип милләткә айландуқ.
Биз нәтиҗидарлиқ икки палатилиқ Парламентни қурдуқ, униңда 2012-жили Мәҗлискә өткүзүлгән сайлам нәтиҗилири бойичә үч фракция тәшкил қилинди.
Қазақстан дунияниң 140тин ошуқ дөлити билән мунасивәтләрни орнатти вә тәрәққий әткүзүватиду.
Қазақстан тәрәққият сүръити, ихтисадий қудрити, инсан ихтидари бойичә Мәркизий Азиядә вә МДҺда алдинқи орунни егилиди. Бизниң тәҗрибимизни түрлүк мәмликәтләрдә зор қизиқиш илкидә үгиниватиду.
Һазир бизниң Евразия интеграцияси тоғрилиқ идеямиз әмәлгә ашурулуватиду. Қазақстан Россия вә Беларусь билән биллә Бирпүтүн ихтисадий кәңликни тәрәққий әткүзүватиду. Биз Евразия ихтисадий иттипақини шәкилләндүрүш йолида биллә кетип баримиз.
Биз АҚШ, Хитай, Европа Иттипақи билән стратегиялик шериклик мунасивәтләрни тәрәққий әткүзүватимиз.
Қазақстан ЕБҺТ, ИҺТ, ШҺТ охшаш чоң хәлиқара тәшкилатларға рәислик қилди. Бизниң Азиядики Өз ара һәрикәт вә ишәнчә чарилири бойичә кеңәшмә тоғрилиқ идеямиз утуқлуқ әмәлгә ашурулуватиду.
Тарихта һечқачан бирму дөләт икки он жиллиқта мундақ хәлиқара аброй дәриҗисигә йәтмигән.
Мошуниң һәммиси Қазақстан хәлқи буниңдин топ-тоғра 21 жил илгири таллавалған тәғдиранә, тарихий йолниң нәтиҗиси.
Қазақстан умумйүзлүк сайлам давамида Тунҗа Президентни сайлап, алий һакимийәтни уюштурушниң вә униң ишлишиниң аләмшумул тәҗрибисини қобул қилди.
Биз уни җәмийитимизниң миллий хусусийитини, әнъәнилири билән алаһиликлирини һесапқа алған һалда әмәлгә ашурдуқ.
Бийил биз «Қазақстан — 2030» Стратегиясиниң 15 жиллиғини нишанлаймиз.
Мошу жиллар мабайнида һечқандақ тосалғулуқлар бизни йолумиздин чиқиралмиди, асасий нәрсигә — утуқлуқ, мустәқил тәрәққиятқа егә болушимизға тосалғу болалмиди.
Биз өткән әсирниң 90-жиллириниң ахиридики «Азия боһрини» зәрбиси алдида тиз пүкмидуқ.
2007 — 2009-жиллардики дуниявий ихтисатниң әң еғир боһриниға биз утуқлуқ Боһранға қарши программимиз билән җавап бәрдуқ.
У биз үчүн боһрандин чиқиш ачқучи болди.
Биз пәқәт боһранға җиддий қарши турупла қалмай, бәлки уни регионал вә аләмшумул миқиясларда йеңиш бойичә бирқатар тәшәббусларни оттуриға қойдуқ. Көрнәклик алимлар, сәясий әрбаплар вә тиҗарәт саһасиниң вәкиллири жиғилған Астана ихтисадий форуми әйнә шундақ идеяни илгирилитиш вә муһакимә қилиш мәйданлириниң бири болди.
Көплигән тәрәққий әткән мәмликәтләр иҗтимаий хираҗәтләрни қисқартишқа, ишләпчиқириш орунлирини йепишқа мәҗбур болди.
Қазақстанда болса, биз һәтта аләмшумул боһран жиллирида пенсияләр билән бюджет хадимлириниң иш һәққини 2 һәссигә көпәйттуқ, ишсизлиқ қисқартилди.
Биз аһалини иш билән тәминләшниң йеңи стратегиясини қобул қилдуқ вә орунлаватимиз.
Мәмликәттә инновациялик ишләпчиқириш орунлири ечиливатиду, заманивий автобанлар вә төмүрйоллири, трубопроводлар вә электр әвәтиш линиялири селиниватиду.
Йүз миңлиған граждан мунасип ишқа егә болди, йеңи мутәхәссисликләрни егиләш үчүн қайта оқуди.
20 жилда Қазақстан йоли йеңи мустәқил мәмликәтләр үчүн мунасип үлгигә айланди.
Бизниң йолумизниң асасий формулиси — төзүмлүк арқилиқ турақлиқ, либераллаштуруш арқилиқ йеңилиниш.
Әйнә шундақ қилип, Мустәқиллик жиллирида дөлитимиз вә җәмийитимиз өзгиришләрниң УЛУҚ ЙОЛИНИ бесип өтти.
Һазир Қазақстан җүръәтлик өзгиришләрниң йеңи басқучиға қәдәм ташлиди.
Дәсләпки жигирмә жил — бу пәқәт Вәтинимизниң улуқ истиқбалини йорутидиған Сүбһидәм.
Биринчидин, биз қазақстанлиқларниң умумий күч чиқириши билән тарихимизда һечқачан болмиған йеңи дөләтниң улуқ бенасини һулидин тартип селип чиқтуқ.
Бу вақиә өзиниң әһмийити бойичә селиштурушқа болмайдиғанлиғи өз алдиға, у әҗдатлиримизниң барлиқ улуқ муваппәқийәтлиридинму ешип кетиду.
Тарих еқими хәлқимизгә бир нәччә қетим көплигән әсирләргә күчлүк вә утуқлуқ дөләт қуруш имканийитини бәргән. Бирақ бизла мошу улуқ вәзипини әмәлгә ашуралидуқ.
Иккинчидин, Мустәқиллик жиллирида биз барлиқ гражданлиримизниң пайдисиға ишләйдиған нәтиҗидарлиқ ихтисат асасини вуҗутқа кәлтүрдуқ. 1993-жилдин тартип мәмликитимизниң ихтисади сүръәтлик тәрәққий етип, 16 һәссә өсти.
Нәқ бизниң ихтисадий мөҗүзимиз түпәйли Қазақстан дунияға тонулди. Мәмликитимизниң Астанада EXPO-2017 Дуниявий көргәзмисини өткүзүш һоқуқи үчүн күрәштә мутлақ ғалип чиқиши Қазақстанниң ихтисадий қудритини аләмшумул дәриҗидә етирап қилип болди.
1851-жил Лондонда өткән дәсләпки көргәзмидин башлап, бу чоң форумни АҚШ, Франция, Германия, Япония, Бразилия, Канада, Бүйүк Британия, Хитай охшаш ихтисадий җәһәттин күчлүк мәмликәтләр қобул қилип кәлди.
Әнди бу абройлуқ тизимға бизниң мәмликитимизму кириватиду.
Үчинчидин, Қазақстан ХХІ әсирдә өзиниң пүткүл тарихида әң жуқури хәлиқара мәртивигә егә болуп, барлиқ қитъәләрдә етирап қилинди вә дунияниң чоң хәлиқара тәшкилатлириға рәһбәрлик қилди.
56 дөләтни бирләштүридиған ЕБҺТқа рәислик қилиш, 1,5 миллиардтин ошуқ аһалиси бар барлиқ қатнашқучи 57 мәмликәтниң қоллап-қувәтлишигә егә болуп, ИҺТқа рәислик қилиш әйнә шундақ аләмшумул ғалибийәтлиримиз җүмлисидиндур.
Хәлиқара көргәзмиләр бюросиға әза 157 мәмликәтниң аваз бериши нәтиҗисидә Қазақстан EXPO-2017 көргәзмисини уюштурғучи мәмликәт болди.
Униңдин ташқири, биз МДҺ, ШҺТ, Бажхана иттипақи охшаш чоң регионал тәшкилатлар қурулушиниң асасини салдуқ.
Қазақстан бехәтәрликниң Евразия платформисини вуҗутқа кәлтүрүш, пүткүл дуния бойичә интеграция вә ядросиз зона қуруш җавапкәрлигини өз зиммисигә алди. Биз өзимизниң течлиқпәрвәр принциплиримизға ениқ әмәл қиливатимиз вә бәрпакарлиқ йолумизниң адаләтлик екәнлигигә камил ишинимиз.
Мән бизниң Қазақстанниң қазақстанлиқларниң һәр бир йеңи әвлади билән өсүп-гүллинидиғанлиғиға ишинимән.
Мәлумки, дәсләпки қетим Президент институти АҚШта тәсис қилинди. Бийил мошу жуқури лавазимни җарий қилған Америка Конституциясиниң қобул қилинғиниға 225 жил толди.
Мошу жиллар җәриянида Президент лавазими башқурушниң җумһурийәтлик шәклигә егә дөләтләрниң бесим көпчилигидә җарий қилинди, бу пәқәт униң надирлиғини вә институционал-сәясий җәһәттин мукәммәллигини көрситиду.
1880-жилдин башлап, мана 130 жилдин ошуқ вақиттин бу ян АҚШ һәр жили АҚШниң дәсләпки Президенти Джордж Вашингтонға беғишланған Президент күнини нишанлап келиватиду.
Шу нәрсә рәмзликки, 1789-жили 30-апрельда АҚШниң асасини салғучи атиси өзиниң дәсләпки лавазимға киришкән вақтидики нутқида адил һәм дилкәш сәясәт вә гүллинишниң мол мевилири һәм җәмийәтниң паравәнлиги тоғрилиқ ейтқан еди.
Мошу алийҗанап интилишлар бүгүнки таңдиму пәқәт Америка Президентлири үчүнла әмәс, бәлки барлиқ дегидәк мәмликәтләрниң Президентлири үчүн паалийәтниң асасий өлчими болуп һесаплиниду.
Қазақстанлиқлар паравәнлигини ашурушни, Қазақстан ихтисади вә бехәтәрлигини күчәйтишни мән һәрқачан өзәмниң асасий президентлиқ қәрзим вә уттур президентлиқ мәҗбурийитим дәп билимән.
Мән онлиған жиллар мабайнида мени қәтъий қоллап-қувәтлигән, шуниң арқилиқ адәмләрниң бәхит-саадити, Вәтинимизниң паравәнлиги үчүн пидакаранә әмгәк қилишта күч-ғәйрәт берип кәлгән вәтәндашлардин миннәтдармән. Мән барлиқ қазақстанлиқларни йеңи дөләт мәйрими — Тунҗа Президент Күни, тарихимизға қазақстанлиқларниң Умумхәлиқ Таллишиниң Бирлиги күни сүпитидә киргән күн билән тәбрикләймән.
Һәммиңларға течлиқ, изгүлүк, паравәнлик вә молчилиқ, йеңи әмгәк ғалибийәтлири, бизниң Қазақстан үчүн гүллиниш тиләймән.
«Егемен Қазақстан», 1-декабрь 2012-жил.
1-декабрьда Қазақстан хәлқи йеңи дөләт мәйримини — Тунҗа Президент Күнини нишанлайду.
Буниңдин бир жил илгири бир топ қазақстанлиқ парламентарийлар бу сәнәни умумдөләт миқиясидики мәйрәмлик күн дәп елан қилиш тәшәббусини көтәрди.
Қазақстан Мустәқиллигиниң вуҗутқа келишиниң улуқ хроникиси бирқатар тарихий сәһипиләрни өз ичигә алиду: 1990-жили апрельда — җумһурийәт Президентиниң лавазимини тәсис қилиш, 1990-жили октябрьда — Қазақстанниң Суверенитети тоғрилиқ декларациясини қобул қилиш, 1991-жили августта — Шәмәй ядро синақ полигонини йепиш вә җумһурийәтниң мустәқил алтун-валюта фондини қуруш, 1991-жили декабрьда — дәсләпки умумхәлиқ президент сайлими, дөлитимизниң йеңи нами тоғрилиқ қарар қобул қилиш, 16-декабрьда — «Қазақстан Җумһурийитиниң Дөләт мустәқиллиги тоғрилиқ» Конституциялик қанунни қобул қилиш, 1993-жили 15-ноябрьда — өзимизниң миллий валютисини вә малийә системисини җарий қилиш. Шәхсән мениң үчүн шу җошқун вақитниң һәрбир күни әстин чиқмайду.
Хәлқимизни узақтин күткән әркинликкә қәдәмму-қәдәм йеқинлаштурған шу мурәккәп вақиәләр тоғрилиқ әслимиләр хатирәмдә өчмәс из қалдурди.
Шундақ болсиму, Мустәқилликкә болған йолимизниң жилнамисида мән Қазақстан хәлқи шу тәғдиранә дәвирдә бесип өткән үч асасий тарихий пәллини алаһидә муһим вә әһмийәтлик дәп һесаплаймән.
Биринчи — мәмликитимизниң дәсләпки мутлақ суверен дөләт һөҗҗитини — Шәмәй полигонини йепиш тоғрилиқ Пәрманни имзалаш.
У шу пәйттин тартип Қазақстанниң пүткүл территориясидә пәқәт бирла юрисдикция — қазақстанлиқларниң өзиниң вә вуҗутқа келиватқан суверен Қазақстан дөлитиниң ирадисиниң күчкә егә болғанлиғини билдүриду.
Униң үстигә Шәмәй синақ полигониниң йепилиши пәқәт умуммиллийла әмәс, бәлки аләмшумул әһмийәткә егә.
Һазир 29-август күни БМТниң қарариға бенаән һәр жили Хәлиқара ядро синақлирини тохтитиш үчүн күрәш күни сүпитидә нишанлиниватиду.
Қазақстанлиқлар үчүн бу күн — Мустәқилликниң Улуқ хроникиси Кириш сөзиниң биринчи мисрасиниң аналоги.
Иккинчи пәллә — бу 1991-жили 1-декабрьда хәлқимизниң пүткүл тарихида дәсләпки қетим өткән умумйүзлүк Қазақстан Президенти сайлими.
Бу вақиәниң тарихий әһмийити вә вәтәнпәрвәрлик қиммити рошән һәм талаш туғдурмайду.
Бу күни Қазақстан хәлқи өзиниң һакимийәтниң һәқиқий мәнбәси болуш, һакимийәтни шәкилләндүрүш һәм униң сәяситини бәлгүләш бойичә суверен һоқуқини дәсләпки қетим әмәлгә ашурди.
Биринчи Президент сайлимиға 8 778 726 сайлиғучи яки гражданларниң умумий саниниң 88,23 пайизи қатнашти.
Бу шу вақиттики он миллионға йеқин адәмдин ибарәт Қазақстанниң пүткүл чоң аһалисиниң бесим көпчилиги.
Бу сайламда қазақстанлиқлар өзлирини мәмликәтниң тарихий тәғдирини һәл қилип, дәсләпки қетим умумий Вәтән — бизниң Қазақстан үчүн тарихий җавапкәрлик жүкини қәтъий өз зиммисигә елишқа тәйяр вә қабил болған ГРАЖДАНЛАРНИҢ БИРПҮТҮН СУВЕРЕН БИРЛИГИ сүпитидә көрсәтти.
Шуңлашқиму дәсләпки умумхәлиқ Президент сайлими — бу УМУМ ҚАЗАҚСТАН БИРЛИГИНИҢ муһим тарихий акти.
1991-жилниң 1-декабри — бу Қазақстан хәлқи дөлитимизни башқуруш шәкли тоғрилиқ мәсилә бойичә ТАРИХИЙ ҺӨКҮМ чиқарған күн.
Бу күчлүк Президент һакимийитигә егә җумһурийәт пайдисиға таллавелинған йол болди.
Мошу мурәккәп вақитта һаят мәнтиқисиниң өзи пәқәт пүткүл иҗраий һакимийәт үчүнла әмәс, бәлки мурәккәп өткүнчи дәвирни баштин кәчүргән пүткүл җәмийәт үчүн җипсилаштурғучи башланмини тәләп қилди.
Илгәрки тоталитарлиқ система өтмүшкә кәтти, башқурушниң йеңи институтлири вуҗутқа келишкә башлиди. Нәрқ ислаһатлирини кечиктүрмәй жүргүзүш, озуқ-түлүк, иш билән тәминләш, шәһәр вә йезилардики һаят бехәтәрлиги охшаш аддий мәсилиләрдиму адәмләрниң турмушини яхшилаш вәзиписи бой көтәрди.
Мошундақ шараитта җумһурийәт Президенти лавазимини җарий қилиш мәмликәт тәрәққиятиниң муһим турақлаштурғучи амили болди.
Президентниң умумхәлиқ тәрипидин сайлиниши хәлиқ вә дөләт һакимийитиниң бирлигини күчәйтти, кейинирәк болса, Қазақстан Мустәқиллигиниң шәкиллиниш вә мустәһкәмлинишиниң барлиқ җәриянидики изчиллиқни һәм системилиқни тәминлиди.
Әмәлиятта 1991-жил 1-декабрьдики сайлам бир вақитта башқуруш шәкли, бирлик, Қазақстанниң суверенитети вә Мустәқиллиги тоғрилиқ УМУМХӘЛИҚ РЕФЕРЕНДУМИ болди.
Мундақ баһаниң объективлиғини ениқ тарихий фактлар ярқин тәстиқләйду.
1991-жили күздә СССРниң парчилиниш җәрияни ахирқи басқучиға көчти.
Август исияни әмәлиятта Иттипақни җумһурийәтләрниң тәң һоқуқлуқ федерацияси сүпитидә йеңилашқа болған үмүтни «дәпин қиливәтти». Шу вақитта җумһурийәтләрниң көпчилиги өз мустәқиллигини елан қилип үлгәрди. Иттипақ мәркизидин қалғанлар җансизлиқ һаләткә қарап бирәтола петишқа башлиди.
Андин кейин болса, һәрқандақ һакимийәтниң йоқлуғидин толуқ қалаймиқанчилиқ вә анархия һөкүм сүрди.
Мән мундақ әһвалға йол қоялмидим, чүнки бу пәқәт бирла нәрсини — җәмийәттики милләтләр ара вә иҗтимаий тоқунушларни, ихтисадий боһранниң чоңқурлишишини билдүргән еди.
Чоң әвлат һәр бир адәм тирик қелиш гирвигигә келип тақалған шу вақитни, шу вәзийәтни яхши билиду.
Андин, бирнәччә жил өткәндин кейин мутәхәссисләр егилик алақилириниң үзүлүшиниң җумһурийәткә умумий ички мәһсулатниң оттуз пайизға йеқин төвәнлишишини елип кәлгәнлигини һесаплап чиқириду. Қазақстанлиқларниң тәхминән 3,1 қисми бир вақитта намратчилиқ гирвигидә қалди, қолида бариға қанаәт қилишқа мәҗбур болди.
Үчинчи пәллә — «Қазақстан Җумһурийитиниң Дөләт мустәқиллиги тоғрилиқ» Конституциялик қанунни қобул қилиш.
Бу хәлқимиз үчүн асасий тарихий, әстин чиқмас вақиә болди. Биз барлиқ әҗдатлиримизниң арзу-арминини әмәлгә ашурдуқ.
Қазақстанлиқларниң умумий әмгиги билән бизгә илгири дуния хәритисидә болмиған йеңи улуқ мәмликәтни қурушқа тоғра кәлди.
Бизниң тарихий вәзипимиз ХХІ әсирдә дияримизда ихтисадий өрләш мевилири гражданларниң мутлақ көпчилигигә тәәллуқ болған надир, җипсилашқан вә җошқун социумни қуруштин ибарәт болди. Униңда қанун вә һоқуқ-тәртипниң үстүнлүги тәминлиниши керәк. Униңда хәлиқ әнъәнилири вә қәдрийәтләр инновациялик тәрәққият, Қазақстанниң аләмшумул һәм регионал интеграциясигә қошулуши билән уйғун бирлишиду.
Бу икки-үч жилниң, бир-икки он жиллиқниң вәзиписи әмәс. Бизниң алдимизда қазақстанлиқларниң һазирқи вә кәлгүси әвладиниң улуқ вәзиписи турди.
Шуни ишәшлик ейталаймәнки, әгәр хәлиқ чидамлиқ көрсәтмигән һәм бирпүтүн мәхсәткә җипсилашмиған болса, әгәр дөлитимиз мәхсити һәрбир аилиниң вә умумән мәмликәтниң паравәнлиги болған ислаһат йолини халимиған болса, ихтисадий-иҗтимаий ғулашниң ақивәтлири, техиму сезиләрлик вә хәтәрлик болар еди.
Нәқ шуңлашқиму 1991-жилниң күз айлирида әмәлиятта һәр күни дегидәк ихтисат саһалири, карханилар, инфраструктура, ташқи ихтисадий паалийәт үстидин Қазақстанниң суверенитетини қануний рәсмийләштүрүшкә қаритилған йеңи қанунлар вә пәрманлар қобул қилинди. Шундақ қилип, биз һалакәт шараитида Мустәқилликни вуҗутқа кәлтүрдуқ.
Мән җумһурийәт Президенти сүпитидә ташқи сәясий паалийәтниң йеңи йөнилишини актив тәрәққий әткүздүм.
АҚШ дөләт кативи Дж Бейкер, Бүйүк Британия премьер-министри Дж Мейджор, Австрия канцлери Ф.Враницкий, германиялик сәясәтчиләр — вице-канцлер, ташқи ишлар министри Г.-Д.Геншер вә малийә министри Т.Вайгель, Австралия вә Иран ташқи сәясәт идарилириниң рәһбәрлири Г.Эванс вә А.Велаяти, Сингапурниң чоң министри Ли Куан Ю, шундақла АҚШ, Бүйүк Британия, Хитай, Болғария, Мексика вә башқа бирқатар мәмликәтләрниң Москвада тиркәлгән әлчилири, чәтәл бизнесиниң вәкиллири билән учраштим.
Мән Түркия вә Бүйүк Британиягә дәсләпки рәсмий сәпәрлиримни әмәлгә ашурдум.
Әмәлиятта мошу барлиқ вақиәләр өз Мустәқиллигигә қарап йол тутқан Қазақстанни хәлиқара мәйданда тонуштуруш мәрасимиға айланди.
Умумән, бу Қазақстанниң пүткүл ихтисадий, ички вә ташқи сәясий кәңлигини суверенлаштурушниң сүръәтлик җәрияни болди.
Бирақ җумһурийәтләрниң башқа бирқатар рәһбәрлиридин пәриқ қилған һалда, биз җавапкәрсиз тәләпләрни алға сүрмидуқ, хәлиқни тәшвишкә салмидуқ. Биз буниң қан төкүшкә, қериндашларни өлтүрүшкә, үзүл-кесил ихтисадий вә иҗтимаий аҗизлишишқа елип келидиғанлиғини очуқ тәсәввур қилдуқ вә көрдуқ.
Униң үстигә биз «тарап кәткән» иттипақдаш җумһурийәтләр оттурисидики мустәһкәм ихтисадий алақиларни сақлап қелишқа болған үмүтниму йоқатмидуқ, парчилиниватқан Иттипақ орнида һәқиқий тәң һоқуқлуқ умумий ихтисадий кәңликни вуҗутқа кәлтүрүш үстидә иш елип бардуқ.
Шуниң билән бир вақитта Қазақстанниң толуқ суверенитетқа егә болуш йоли қайтиланмас вә шүбһисиз болди.
Мән пүткүл хәлиқниң қоллап-қувәтлишисиз бу сәясәтниң утуқлуқ болушиниң мүмкин әмәс екәнлигини чүшәндим вә шуңлашқиму 1991-жили октябрьда Дөләт рәһбириниң барлиқ сайлиғучиларниң умумйүзлүк аваз бериши билән сайлиниши тоғрилиқ нормиларни киргүзүп, «Президент сайлими тоғрилиқ» йеңи Қанунни қобул қилиш тәкливини оттуриға қойдум.
Бу тәклип шу чағдики Парламентниң тегишлик қарари билән рәсмийләштүрүлди.
Умумйүзлүк сайлам 1991-жил декабрь ейиниң биринчи күнигә бәлгүләнди.
Йеңидин тәстиқләнгән йеңи қанунға мувапиқ парламентарийлар Президент лавазимиға мениң намзитимни көрсәтти.
1991-жили ноябрьда болуп өткән дәсләпки умумхәлиқ сайлам кампаниясини әскә елип олтирип, шуни ейтимәнки, мениң «рәқиплирим» наһайити күчлүк болди.
Улар ениқ сәясәтчиләр дәриҗисигичә көтирилгәнләрдин әмәс еди. Бу, очуқлуқтин сирт, шу вақиттики мурәккәп вәзийәттә моҗут болған наһайити сезиләрлик әһвал еди.
Биринчидин, «қайта қуруш» ислаһатлири нәтиҗилириниң йоқ болуши адәмләрниң бир қисмини роһий чүшкүнлүккә, «сәясәт вә сәясәтчиләргә» ишәнмәсликкә иштәрди.
Очуқ ейтимәнки, қазақстанлиқларниң бир қисми өсүватқан иҗтимаий проблемиларниң әң болмиғанда бир қисмини һәл қилишқа дөләтниң қабилийәтлик екәнлигигә ишәнмәй, «өзини ташлавәтти», өзлириниң шәхсий күчигә, уларниң авазиниң аңлинидиғанлиғиға ишәнмиди.
Иккинчидин, әгәр есимизға алсақ, шу вақитта парчилиниватқан Иттипақниң башқа җумһурийәтлиридики тоқунушлар тәсиридин, көпмилләтлик Қазақстандики течлиқ вә хатирҗәмлик көңлигә қонмайдиған «оракуллар» пәйда болди.
Мән һәрқачан «Тәңқит қилсаң — қолайлиқ йол тәклип қил» принципиға әмәл қилип келимән. У чағлардики тәңқит болса, көп әһвалларда «Ким әйиплик?» дегән мәңгү мавзу әтрапидики кеңәш дәвриниң «әпқачти гәплирини» әскә чүширәтти. Мән һәрқачан «немә қилиш керәк?» дегән ениқ һәм мавзулуқ соалларға җавап берип кәлдим.
Мошуниң һәммиси йеңи мәмликитимизниң вуҗутқа келишидики қийинчилиқ еди.
Бир ай ичидә мән Қазақстанниң барлиқ дегидәк регионлирини арилап чиқтим.
Қарағанда, Жезқазған, Өскәмән канчилири вә металлурглири, Маңғыстав вә Җамбул вилайәтлириниң турғунлири билән учраштим.
Мән йеңи, шу чағда әндила өзләштүрүлүватқан Теңиз каниниң йеңи объектлирини зиярәт қилдим, уларниң ишчилири билән үз көрүштүм, Приуралье вә Алмута вилайитиниң йезилирида болдум.
Шәмәй, Курчатов вә Павлодар турғунлири билән учраштим. Ашлиқ канлиримиз — Шималий Қазақстан, Ақмола вә Қостанай вилайәтлирини зиярәт қилдим. Мәдәнийәт вә сәнъәт әрбаплири, алимлар вә иҗадий зиялилар билән дидарлаштим.
Қазақстанлиқлар билән болған мошундақ беваситә сөһбәтләрдә мән хәлиқниң кәң қоллап-қувәтлишигә егә болдум, униң тарихниң һәрқандақ тәләп-синақлириға һәмкарлиқта вә мунасип җавап беришкә болған умумий хаһишини чүшәндим, бизниң көпмилләтлик Қазақстанда разимәнлик вә течлиқни сақлаш, умумий Вәтинимизниң гүллиниши үчүн ишләш йолидики интилишиға көз йәткүздүм.
Әйнә шу биринчи сайламдики ишәшлик вәкиллиримдин миннәтдармән. Улар мениң сәмимий сәпдашлирим вә мәсләкдашлирим болди.
Әйнә шу маңа кәскин вә алдин-ала тәхмин қилишқа болмайдиған көплигән җавапкәрлик тарихий вақиәләрдә маңа күч вә ғәйрәт бәрди.
Аваз бериш йәкүнлирини қанчилик һаяҗан-тәшвиш ичидә күткәнлигим ядимда. Әтигәнлиги сайламниң алдин-ала йәкүнлири елан қилинғанда пәқәт әйнә шу тәшвиш-һаяҗан күчийишкә башлиди.
Мениң намзитимни 8 681 276 сайлиғучи, яки барлиқ гражданларниң 98,78 пайизи яқлап аваз бәрди.
Бу мутлақ ғалибийәт болди!
Бу пүткүл хәлиқниң ғалибийити болди! Бирликниң талаш-тартиш ховупиниң алдидики ғалибийити болди!
Бу суверен Қазақстанниң йеңи ғалибийити болди!
Бирақ сайламниң дәсләпки нәтиҗилири елан қилинған шу пәйттә бари-йоқи икки һәптидин кейин Қазақстанниң толуқ мустәқил дөләт болидиғанлиғини һеч кимниң тәсәввурму қилмиғини ениқ.
1991-жили 10-декабрьда мениң мәмликәт Президенти лавазимиға киришишимниң рәсмий мәрасими болуп өтти.
Мән Қазақстан хәлқигә садиқ болуш қәсәмядини қилдим. Мәрасимда сөзгә чиққанда, мениң дөләт бешида турушумға ишәнчә билдүргән вә маңа тарихий җавапкәрликни жүклигән барлиқ қазақстанлиқларға миннәтдарлиқ билдүрдүм.
Мән 1991-жили 1-декабрьда болуп өткән сайламниң қазақларниң, русларниң, украинларниң, корейларниң, немисларниң, уйғурларниң вә башқа милләтләрниң — «бирпүтүн команда болуп һазирқи мурәккәп йол арқилиқ өзигә җумһурийитимизниң сағлам келәчиги үчүн йол ачқан һәммисиниң» қериндашлиқ бирләшмисиниң шәкиллинишигә асас салғанлиғини тәкитлидим.
Маңа алдики барлиқ мәсилиләрни әнди пүткүл хәлиқниң мутлақ қоллап-қувәтлишигә таянған һалда қәтъий һәрикәт қилип һәл қилишқа болиду.
Шу күни мениң тәкливим бойичә, дөлитимизни йеңичә — Қазақстан Җумһурийити дәп аташ тоғрилиқ қарар қобул қилинди.
Йәнә алтә күндин кейин болса, пүткүл хәлиқниң хаһиш-ирадисигә тайинип «Қазақстан Җумһурийитиниң Дөләт мустәқиллиги тоғрилиқ» Қанун қобул қилинди. Бу тарихта хәлқимизниң юлтузи янған күн болуп қалиду.
Бизниң Вәтинимиз азат болди!
Бүгүнки таңда шуни очуқ ейтишқа болидуки, декабрьниң биринчи күни, мубалиғисиз, Қазақстанниң Мустәқилликкә болған йолидики һәл қилғучи сәнә болди.
Униңдин кейин 21 жил өтсиму, һәммә нәрсә пәқәт түнүгүнла йүз бәргәндәк билиниду.
Мошу жигирмә жил миқияслиқ ихтисадий вә сәясий ислаһатларни әмәлгә ашуруш, йеңи дөләтни — униң йеңи фундаментал институтлирини қуруш, хәлиқниң бирлигини күчәйтиш, дунияниң башқа әллири билән тәңпуң мунасивәтләрни түзүш бойичә нурғун вә мурәккәп ишни өз ичигә алған җошқун дәвир болди.
Қазақстан мисли көрүлмигән утуқ-муваппәқийәтләрни қолға кәлтүрди.
Биз парчиланған кеңәш империясиниң артта қалған чәттики өлкисидин ихтисадий өсүшниң җошқунлуғи бойичә МДҺда, Евразиядә вә пүткүл дунияда алдинқи орунни егиләватқан мәмликәткә айландуқ.
Мана он жилдин ошуқ вақиттин бу ян Қазақстанниң умумий ички мәһсулати һәр жили оттура һесапта 6-7 пайиз өсүватиду вә экспертларниң көпчилиги аләмшумул ихтисадий боһранғиму қаримай, мошу тенденцияниң сақлинип қалидиғанлиғини тәхмин қиливатиду.
Ислаһатлар нәтиҗисидә мәмликәттә мүлүк егилири вә тиҗарәтчиләрниң йеңи синипи вуҗутқа келип, айиғиға турғузулди. Кичик вә оттура тиҗарәт секторида һазирниң өзидила пүткүл миллий байлиқниң бәштин бир қисми чиқириливатиду, униң билән 2 миллиондин ошуқ адәм бәнт болуватиду.
Биз дунияниң риқабәткә қабил әллик мәмликитиниң қатариға кириш охшаш муһим вә чоң вәзипиниң әмәлгә ашурулушини қолға кәлтүрүш һарписида туримиз. 2011-жилниң йәкүни бойичә Қазақстан риқабәткә қабиллиқниң аләмшумул рейтингида 51-орунни егилиди.
Шуңлашқиму йеқинқи вақитта биз пәқәт дунияниң риқабәткә қабил 50 мәмликитиниң қатариға кирипла қалмай, бәлки дөләтләрниң мошу топидин пухта орунни егилишимиз вә алға илгирилишимиз керәк.
Үч жил илгири Қазақстанниң сүръәтлик индустриал-инновациялик тәрәққият йоли елан қилинди. Мошу вақит ичидә 500дин ошуқ йеңи ишләпчиқириш орунлири селинди. Уларниң йерими 50 пайиздин ошуқ жүклимә билән ишләватиду вә икки жилда 1,1 триллион тәңгилик мәһсулат ишләп чиқарди.
Санаәттики технологиялик инновацияләргә болған хираҗәт 8 һәссигә көпәйди. Һазир у тәхминән 200 миллиард тәңгини тәшкил қилмақта. Униңда инновациялик мәһсулатни ишләпчиқириш үч һәссидин ошуқ өсти.
Аграр сектордиму миқияслиқ өзгиришләр йүз бериватиду. Бизниң фермерлар һазирниң өзидила өтмүш дәвирниң нурғунлиған рекордлирини йеңилиди. Һазир Қазақстан үчтин икки һәссә миқдарида сүпәтлик озуқ-түлүк вә хам әшия билән тәминлиниватиду.
Қазақстан мәһсулатини дуния базарлириға чиқириш тәхминән 90 миллиард долларни тәшкил қилди. Униң чарәк қисмидин ошуғи хам әшия әмәс товарлар.
Пәқәт бийилла мәмликитимизниң ихтисадиға 18 миллиард доллар уттур чәт әл инвестицияси җәлип қилинди. Бу — тәрәққиятимизниң сүпәт бәлгүси, бу аләмшумул инвесторларниң Қазақстанға болған чоң ишәнчиси.
Миллий банкниң вә Миллий фондниң умумий малийә капитали 85 миллиард доллардин ошуқ мәбләғни өз ичигә алиду. 21 жил ичидә у барлиғи болуп 114 һәссидин ошуқ өсти.
Бу йәрдә бизниң барлиқ чәт әллик инвесторлиримизға алаһидә миннәтдарлиқ билдүрмәкчимән. Улар 21 жил ичидә Қазақстанға тәхминән 160 миллиард доллар уттур инвестиция бөлди. Булар бизниң Россиядики, АҚШтики, Хитайдики, Европа Иттипақидики, МДҺдики, Шәрқий-Җәнубий Азиядики, Жирақ вә Йеқин Шәриқтики ишәшлик шериклиримиз. Пүткүл дуния Қазақстанниң бәрпакарлиқ ихтидариға ишәнди. Һазир бизниң мәмликитимиз өз муваппәқийәтлири билән дуния бирләшмисиниң мошу ишәнчисини пәқәтла күчәйтиватиду.
Қазақстанлиқларниң паравәнлиги өсмәктә. Пәқәт ХХІ әсирниң биринчи он жиллиғидила Қазақстанда намратчилиқ гирвигидә яшаватқан аһалиниң үлүши 6 һәссигә — 32 пайиздин 5,3 пайизғичә қисқарди.
Бизниң хәлқимиз оттура Европа мәмликәтлириниң иҗтимаий тәрәққият дәриҗисигә йетип, сөзниң һәқиқий мәнасида, намратчилиқтин чиқти. Һазир умумий ички мәһсулат көләминиң көрсәткүчи аһалиниң җан бешиға чеқип һесаплиғанда, 13 миң долларни тәшкил қилиду. Бу илгәрки пүткүл кеңәш кәңлигидики әң яхши көрсәткүчләрниң бири.
Һазир Қазақстанда иҗтимаий йеңилинишниң миқияслиқ җәрияни қанат йейиватиду.
Бизниң қедимий зиминимизда қазақстанлиқларниң турмуши үчүн һечқачан болмиған сүпәтлик шараит яритиш — униң асасий мәхсити болуп һесаплиниду.
Һәрбир қазақстанлиқ, һәрбир қазақстанлиқ аилә паравәнлигиниң, пүткүл Қазақстанниң гүллинишиниң асасий мәнбәси сүпитидә Умумға Ортақ Әмгәк Җәмийитини вуҗутқа кәлтүрүш бойичә ениқ вәзипиләр бәлгүләнди.
Бу идеяни мутлақ қоллап-қувәтләш — улуқ хәлқимизгә мунасип болған улуқ мәхсәтни қолға кәлтүрүшниң асаси. Мошу вақит ичидә биз көпмилләтлик хәлқимизниң бирлигини көзимизниң қаричуғидәк сақлидуқ вә буниңдин кейинму сақлаймиз.
Қазақстан хәлқи Ассамблеяси — Қазақстан җәмийитидики течлиқ вә разимәнликниң асасий механизми — қурулди вә паалийәт елип бериватиду.
Умумхәлиқ референдумида қобул қилинған 1995-жилқи Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси Президент һакимийитини күчәйтип, Президентни гражданларниң һоқуқлири билән вә әркинликлирини сақлашниң, дөләт һакимийитиниң барлиқ тармақлири вә институтлириниң нәтиҗидарлиқ һәм келишилгән паалийитиниң капалити дәп бәлгүлиди.
Қазақстанлиқларниң арисида Президент институти абройиниң жуқурилиғи 1999, 2005, 2011-жилларда өткүзүлгән альтернативилиқ умумйүзлүк Президент сайламлирини өткүзүш давамида ярқин тәстиқләнди.
Шуңлашқиму мән хәлиқниң чоң ишәнчиси вә мениң сәяситимни қоллап-қувәтлишиниң көрүнүши болған қайта сайлинишим үчүн аваз бәргән барлиқ қазақстанлиқлардин миннәтдармән.
Биз барлиқ қазақстанлиқларниң пәхригә вә йеңи Қазақстанниң ярқин рәмзигә айланған йеңи пайтәхт — Астанани бәрпа қилдуқ. Бизниң пайтәхт хәлиқара сәясәтниң аләмшумул мәркәзлириниң биригә айлиниватиду.
Астана һазир бизниң Мустәқиллигимизни күчәйтиватиду вә тәрәққий әткүзүватиду. Әгәр Алмута Мустәқиллик бөшүги болған болса, Астана — Келәчәкниң бөшүги. Биз Астана арқилиқ Қазақстанни аләмшумул дунияға тонуттуқ.
Бу йәрдә Дуниявий вә әнъәнивий динлар рәһбәрлириниң қурултайлири, чоң дуниявий әнҗуманлар өткүзүлүватиду. ЕБҺТ мәмликәтлири дөләтләр вә һөкүмәтләр рәһбәрлириниң Саммити Астанада нәқ 2010-жили 1-декабрьда болуп өтти.
Астанада Хәлиқара EXPO-2017 көргәзмисини өткүзүш тоғрилиқ қарарниң қобул қилиниши мошу саммитқа қариғанда чоң вақиә болди. Биз һазирчә мошу ғалибийитимизниң чоң әһмийитини чүшәнмидуқ. Пүткүл дуния дегидәк мошу көргәзмә өтидиған мәмликәтни таллиди. Қазақстан ишәшлик ғалибийәт қазанди. Бу пүткүл сәйяриниң етирап қилиши вә ишәнчиси. Биз дөләт мәйрими һарписида өзимизгә мунасип соға қилдуқ.
Мошу жиллар мабайнида биз дуниядики мунасип милләткә айландуқ.
Биз нәтиҗидарлиқ икки палатилиқ Парламентни қурдуқ, униңда 2012-жили Мәҗлискә өткүзүлгән сайлам нәтиҗилири бойичә үч фракция тәшкил қилинди.
Қазақстан дунияниң 140тин ошуқ дөлити билән мунасивәтләрни орнатти вә тәрәққий әткүзүватиду.
Қазақстан тәрәққият сүръити, ихтисадий қудрити, инсан ихтидари бойичә Мәркизий Азиядә вә МДҺда алдинқи орунни егилиди. Бизниң тәҗрибимизни түрлүк мәмликәтләрдә зор қизиқиш илкидә үгиниватиду.
Һазир бизниң Евразия интеграцияси тоғрилиқ идеямиз әмәлгә ашурулуватиду. Қазақстан Россия вә Беларусь билән биллә Бирпүтүн ихтисадий кәңликни тәрәққий әткүзүватиду. Биз Евразия ихтисадий иттипақини шәкилләндүрүш йолида биллә кетип баримиз.
Биз АҚШ, Хитай, Европа Иттипақи билән стратегиялик шериклик мунасивәтләрни тәрәққий әткүзүватимиз.
Қазақстан ЕБҺТ, ИҺТ, ШҺТ охшаш чоң хәлиқара тәшкилатларға рәислик қилди. Бизниң Азиядики Өз ара һәрикәт вә ишәнчә чарилири бойичә кеңәшмә тоғрилиқ идеямиз утуқлуқ әмәлгә ашурулуватиду.
Тарихта һечқачан бирму дөләт икки он жиллиқта мундақ хәлиқара аброй дәриҗисигә йәтмигән.
Мошуниң һәммиси Қазақстан хәлқи буниңдин топ-тоғра 21 жил илгири таллавалған тәғдиранә, тарихий йолниң нәтиҗиси.
Қазақстан умумйүзлүк сайлам давамида Тунҗа Президентни сайлап, алий һакимийәтни уюштурушниң вә униң ишлишиниң аләмшумул тәҗрибисини қобул қилди.
Биз уни җәмийитимизниң миллий хусусийитини, әнъәнилири билән алаһиликлирини һесапқа алған һалда әмәлгә ашурдуқ.
Бийил биз «Қазақстан — 2030» Стратегиясиниң 15 жиллиғини нишанлаймиз.
Мошу жиллар мабайнида һечқандақ тосалғулуқлар бизни йолумиздин чиқиралмиди, асасий нәрсигә — утуқлуқ, мустәқил тәрәққиятқа егә болушимизға тосалғу болалмиди.
Биз өткән әсирниң 90-жиллириниң ахиридики «Азия боһрини» зәрбиси алдида тиз пүкмидуқ.
2007 — 2009-жиллардики дуниявий ихтисатниң әң еғир боһриниға биз утуқлуқ Боһранға қарши программимиз билән җавап бәрдуқ.
У биз үчүн боһрандин чиқиш ачқучи болди.
Биз пәқәт боһранға җиддий қарши турупла қалмай, бәлки уни регионал вә аләмшумул миқиясларда йеңиш бойичә бирқатар тәшәббусларни оттуриға қойдуқ. Көрнәклик алимлар, сәясий әрбаплар вә тиҗарәт саһасиниң вәкиллири жиғилған Астана ихтисадий форуми әйнә шундақ идеяни илгирилитиш вә муһакимә қилиш мәйданлириниң бири болди.
Көплигән тәрәққий әткән мәмликәтләр иҗтимаий хираҗәтләрни қисқартишқа, ишләпчиқириш орунлирини йепишқа мәҗбур болди.
Қазақстанда болса, биз һәтта аләмшумул боһран жиллирида пенсияләр билән бюджет хадимлириниң иш һәққини 2 һәссигә көпәйттуқ, ишсизлиқ қисқартилди.
Биз аһалини иш билән тәминләшниң йеңи стратегиясини қобул қилдуқ вә орунлаватимиз.
Мәмликәттә инновациялик ишләпчиқириш орунлири ечиливатиду, заманивий автобанлар вә төмүрйоллири, трубопроводлар вә электр әвәтиш линиялири селиниватиду.
Йүз миңлиған граждан мунасип ишқа егә болди, йеңи мутәхәссисликләрни егиләш үчүн қайта оқуди.
20 жилда Қазақстан йоли йеңи мустәқил мәмликәтләр үчүн мунасип үлгигә айланди.
Бизниң йолумизниң асасий формулиси — төзүмлүк арқилиқ турақлиқ, либераллаштуруш арқилиқ йеңилиниш.
Әйнә шундақ қилип, Мустәқиллик жиллирида дөлитимиз вә җәмийитимиз өзгиришләрниң УЛУҚ ЙОЛИНИ бесип өтти.
Һазир Қазақстан җүръәтлик өзгиришләрниң йеңи басқучиға қәдәм ташлиди.
Дәсләпки жигирмә жил — бу пәқәт Вәтинимизниң улуқ истиқбалини йорутидиған Сүбһидәм.
Биринчидин, биз қазақстанлиқларниң умумий күч чиқириши билән тарихимизда һечқачан болмиған йеңи дөләтниң улуқ бенасини һулидин тартип селип чиқтуқ.
Бу вақиә өзиниң әһмийити бойичә селиштурушқа болмайдиғанлиғи өз алдиға, у әҗдатлиримизниң барлиқ улуқ муваппәқийәтлиридинму ешип кетиду.
Тарих еқими хәлқимизгә бир нәччә қетим көплигән әсирләргә күчлүк вә утуқлуқ дөләт қуруш имканийитини бәргән. Бирақ бизла мошу улуқ вәзипини әмәлгә ашуралидуқ.
Иккинчидин, Мустәқиллик жиллирида биз барлиқ гражданлиримизниң пайдисиға ишләйдиған нәтиҗидарлиқ ихтисат асасини вуҗутқа кәлтүрдуқ. 1993-жилдин тартип мәмликитимизниң ихтисади сүръәтлик тәрәққий етип, 16 һәссә өсти.
Нәқ бизниң ихтисадий мөҗүзимиз түпәйли Қазақстан дунияға тонулди. Мәмликитимизниң Астанада EXPO-2017 Дуниявий көргәзмисини өткүзүш һоқуқи үчүн күрәштә мутлақ ғалип чиқиши Қазақстанниң ихтисадий қудритини аләмшумул дәриҗидә етирап қилип болди.
1851-жил Лондонда өткән дәсләпки көргәзмидин башлап, бу чоң форумни АҚШ, Франция, Германия, Япония, Бразилия, Канада, Бүйүк Британия, Хитай охшаш ихтисадий җәһәттин күчлүк мәмликәтләр қобул қилип кәлди.
Әнди бу абройлуқ тизимға бизниң мәмликитимизму кириватиду.
Үчинчидин, Қазақстан ХХІ әсирдә өзиниң пүткүл тарихида әң жуқури хәлиқара мәртивигә егә болуп, барлиқ қитъәләрдә етирап қилинди вә дунияниң чоң хәлиқара тәшкилатлириға рәһбәрлик қилди.
56 дөләтни бирләштүридиған ЕБҺТқа рәислик қилиш, 1,5 миллиардтин ошуқ аһалиси бар барлиқ қатнашқучи 57 мәмликәтниң қоллап-қувәтлишигә егә болуп, ИҺТқа рәислик қилиш әйнә шундақ аләмшумул ғалибийәтлиримиз җүмлисидиндур.
Хәлиқара көргәзмиләр бюросиға әза 157 мәмликәтниң аваз бериши нәтиҗисидә Қазақстан EXPO-2017 көргәзмисини уюштурғучи мәмликәт болди.
Униңдин ташқири, биз МДҺ, ШҺТ, Бажхана иттипақи охшаш чоң регионал тәшкилатлар қурулушиниң асасини салдуқ.
Қазақстан бехәтәрликниң Евразия платформисини вуҗутқа кәлтүрүш, пүткүл дуния бойичә интеграция вә ядросиз зона қуруш җавапкәрлигини өз зиммисигә алди. Биз өзимизниң течлиқпәрвәр принциплиримизға ениқ әмәл қиливатимиз вә бәрпакарлиқ йолумизниң адаләтлик екәнлигигә камил ишинимиз.
Мән бизниң Қазақстанниң қазақстанлиқларниң һәр бир йеңи әвлади билән өсүп-гүллинидиғанлиғиға ишинимән.
Мәлумки, дәсләпки қетим Президент институти АҚШта тәсис қилинди. Бийил мошу жуқури лавазимни җарий қилған Америка Конституциясиниң қобул қилинғиниға 225 жил толди.
Мошу жиллар җәриянида Президент лавазими башқурушниң җумһурийәтлик шәклигә егә дөләтләрниң бесим көпчилигидә җарий қилинди, бу пәқәт униң надирлиғини вә институционал-сәясий җәһәттин мукәммәллигини көрситиду.
1880-жилдин башлап, мана 130 жилдин ошуқ вақиттин бу ян АҚШ һәр жили АҚШниң дәсләпки Президенти Джордж Вашингтонға беғишланған Президент күнини нишанлап келиватиду.
Шу нәрсә рәмзликки, 1789-жили 30-апрельда АҚШниң асасини салғучи атиси өзиниң дәсләпки лавазимға киришкән вақтидики нутқида адил һәм дилкәш сәясәт вә гүллинишниң мол мевилири һәм җәмийәтниң паравәнлиги тоғрилиқ ейтқан еди.
Мошу алийҗанап интилишлар бүгүнки таңдиму пәқәт Америка Президентлири үчүнла әмәс, бәлки барлиқ дегидәк мәмликәтләрниң Президентлири үчүн паалийәтниң асасий өлчими болуп һесаплиниду.
Қазақстанлиқлар паравәнлигини ашурушни, Қазақстан ихтисади вә бехәтәрлигини күчәйтишни мән һәрқачан өзәмниң асасий президентлиқ қәрзим вә уттур президентлиқ мәҗбурийитим дәп билимән.
Мән онлиған жиллар мабайнида мени қәтъий қоллап-қувәтлигән, шуниң арқилиқ адәмләрниң бәхит-саадити, Вәтинимизниң паравәнлиги үчүн пидакаранә әмгәк қилишта күч-ғәйрәт берип кәлгән вәтәндашлардин миннәтдармән. Мән барлиқ қазақстанлиқларни йеңи дөләт мәйрими — Тунҗа Президент Күни, тарихимизға қазақстанлиқларниң Умумхәлиқ Таллишиниң Бирлиги күни сүпитидә киргән күн билән тәбрикләймән.
Һәммиңларға течлиқ, изгүлүк, паравәнлик вә молчилиқ, йеңи әмгәк ғалибийәтлири, бизниң Қазақстан үчүн гүллиниш тиләймән.
«Егемен Қазақстан», 1-декабрь 2012-жил.
690 рет
көрсетілді0
пікір
