• Бизниң сөһбәт
• 14 Желтоқсан, 2012

Илияс АНАЙӘТОВ: «Арминим — Олимпиада чемпионини тәрбийиләш»

Биз гезитимиз сәһипилиридә турақлиқ рәвиштә уйғур яшлириниң спортта қолға кәлтүрүватқан утуқлирини йорутуп келиватимиз. Тәкитләш керәкки, уйғур яшлири асасән спортниң Шәриқниң йәкму-йәк күриши түрлири бойичә муваппәқийәтләргә еришиватиду. Спортниң мошу түри бойичә уйғур яшлири арисидин дуния чемпионлири йетилип чиққанлиғи һәммигә мәлум. Амма спортниң башқа түрлиридин утуқларға йетиватқан уйғур яшлири аз. Бүгүнки бизниң сөһбәтдишимиз — уйғур яшлири һазирчә көрүнмәйватқан грек-рим күриши бойичә спорт маһири, хәлиқара дәриҗидики мәшиқләндүргүчи, Қазақстанниң миллий дәриҗидики судьяси Илияс Анайәтов. — Адәттә күрәшни «кавказлиқларниң спорти» дегән пикир моҗут... — Демәкчи болғиниңизни чүшәндим. Шәхсән өзәм бу пикиргә тамамән қарши. Раст, чоң спорт мусабиқилирида Кавказ әллириниң спортчилири күрәштин утуқларға қол йәткүзүватиду. Буниң сәвәвини билиш үчүн өзәмчә бираз тәтқиқ ишлириниму жүргүздүм. Уларда, мәсилән, 500 аилилик йеза болса, шу йезида бәш күрәш зали ишләйдекән. Демәк, шу бәш залдин күчлүк бәш бала чиқиду дегән сөз. Әнди наһийә, вилайәт, җумһурийәт даирисидә қарайдиған болсақ, риқабәтчиликниң қанчилик дәриҗидә болидиғинини көз алдимизға кәлтүрүш тәс әмәс. Иккинчидин, улар күнигә икки қетим, йәни, әтигәнлиги вә кәчқурунлуғи мәшиқлинидекән. Тохтимай әмгәк қилиду, тәр төкиду дегән сөз. Үчинчидин, күрәш тәнтәрбийә пәни ретидә мәктәп программисиға киргүзүлгән. Тәкитлигүм келидуки, қазақстанлиқ палванларниңму исимлири дунияға яхши тонуш. Олимпиада чемпионлири Жақсылық Үшкемпиров, Шамил Сериков, Александр Мельниченко, Даулет Турлыхановниң йәткән утуқлири һәммигә мәлум. Шуңлашқа бу йәрдә гәп ишни уюштуруштила. — Өзиңиз спортниң бу түрини қандақ таллавалдиңиз? — Биз аилидә он бала өстуқ. Дадам рәмити — Қурванҗан Анайәтов, Наринқол (һазирқи Райымбек) наһийәсидә атақлиқ механизатор еди. Ленин вә Әмгәк Қизил Туғи орденлири билән мукапатланған. Демәкчи болғиним, бизгә дадам, «һәрқандақ утуққа пәқәт әмгәк билән йетисиләр» дәйдиған. Шуңлашқа кичигимиздин җисманий әмгәк қилип өстуқ. 1974-жили Калинин йезисиға (һазирқи Туздыбастав йезиси) көчүп кәлдуқ. Мениң җисманий җәһәттин күчлүк екәнлигимни байқап қалған болуши керәк, дәсләпки устазим Тилепберген Ақжолтаев күрәш секциясигә тәклип қилди. Шу йәрдә әркин күрәш билән шуғуллинишқа башлидим. Кейинирәк грек-рим күриши билән шуғулландим. Өсмүрләр, яшлар арисидики мусабиқиларға қатнишип, сабиқ Кеңәш Иттипақиниң чоң шәһәрлириниң һәммисини арилап чиқтим десәм мубалиғә болмас. Күрәштин спорт маһири нормативини орунлидим. Һазир йешим йәткәндин кейин мәшиқләндүргүчи болуп ишләватимән. — Күрәш секциясигә бала таллашта алаһидә бир тәләпләр барму? — Илгири Кеңәш дәвридә күрәш секциясигә бала он яшқа киргәндила қобул қилинатти. Бала наһайити талантлиқ болса, тоққуз яштин башлап қобул қилиш мүмкин еди. Мән өзәмниң паалийитимдә мошу қаидиләргә риайә қилип келиватимән. Әнди күрәш билән шуғуллинидиған балилар җисманий күчлүк, чәбдәс, чаққан, әң асаси, әқиллик болуши керәк. Күрәш җисманий күчни көп тәләп қилғачқа, биз мәшиқләр давамида бу мәсилигә алаһидә көңүл бөлимиз. Сәвәви, алимларниң һесаплишичә, палван үч минутлуқ «җәңдә» бир адәм жигирмә тоннилиқ жүкни көтирип, ташлавәткән күчкә баравәр күчини сәрип қилидекән. Өзәм бәзи чағларда кочиларда җисманий көрсәткүчлири күрәшкә лайиқ балиларни көрүп қалсам, дәрру тохтап, уларни күрәш секциясигә тәклип қилимән. Һәтта, музшекәрләрни елип бәргән күнлирим бар. Буниңдин бәш жил илгири кочида әшундақ икки балини учритип қалдим. Җамбул вилайитидин көчүп кәлгән Қорлан вә Бағлан Җаһанша дегән жигитләр екән. Ата-анисиниң иҗтимаий әһвали начар болғанлиқтин, иккисини өйүмгә киргүзүп, беқивалдим. Һәр иккиси мениң үмүтлиримни ақлиди. Бағлан он биринчи синипни пүтәргичә күрәштин спорт маһири нормативини орунлиди. Һазир Қазақ туризм вә спорт академиясидә оқуватиду. Демәкчи болғиним, әгәр уйғур яшлири арисидин шундақ балилар чиқип, күрәш билән шуғуллинимән десә, қолумдин кәлгән бар мүмкинчилигимни пайдилинишқа тәйярмән. Өзәм күрәш залиниң ишигини ечип киргән һәр бир балиға келәчәк Олимпиада чемпиони дәп қараймән. Арминим — уйғур балилири ичидин бир Олимпиада чемпионини тәрбийиләш. 1998-жили Туздыбастав йезисида күрәш залини ачтуқ. Пурсәттин пайдилинип, мошу зални ишқа қошушқа һәм униң һазирму паалийәт жүргүзүшигә йеқиндин ярдәм берип келиватқан ағинилирим Рәвқәт Кәнҗиев билән Шөһрәт Абдумасаров рәһбәрлигидики мәшрәп әһлигә миннәтдарлиғимни билдүримән. Улар мени һәммә җәһәттин қоллап-қувәтләп кәлмәктә. Һазир мошу йәрдә шуғулланған шагиртлирим Бәхтияр Зихруллаев, Рәһим Рахманов утуқларға еришиватиду. Икки жил илгири Гүлдала йезисидиму күрәш залини ачтуқ. Бу йәрдә маңа Тельман Закиров ярдәм бәрди. У өз мәблиғигә йәр сетивелип, бена турғузуп, балиларниң күрәш билән шуғуллинишиға барлиқ мүмкинчиликләрни яратти. Бу йәрдә һазир қириқ бала шуғуллиниватиду. Шагиртим Ришат Турдахуновтин үмүтүм зор. Әнди, йеқинда жутдишим, «Нийәт» спортклубиниң президенти Тиләк Йүсүпов мәзкүр спорт клубиниң йенида күрәш залини ечиш тәкливини бәрди. У йәрдиму һәммә мүмкинчиликләр бар. Демәк, мениң арминим әмәлгә ашиду дегән үмүтүм бар. Һазир Қазақстанда спорт билән шуғуллинишқа һәммә шараитлар яритилған. Әгәр һәқиқәтәнму талантлиқ болсаң, сениң өсүшиңгә һеч бир тосалғу йоқ. Униңға биз Лондонда өткән Олимпиада оюнлирида көз йәткүздуқ. Йәттә спортчимиз Қазақстанниң намини дунияға тонутти. Спортчилар өзлиригиму атақ-аброй, шундақла маддий байлиқлар елип кәлди. — Әнди судьялик паалийитиңиз һәққидә ейтип өтсиңиз? — Күрәшниң барлиқ тәләп-қаидилирини яхши билгәнлигим үчүн мусабиқиларни  уюштурғучилар мени судьялик ишқиму тәклип қилди. Бираз тәҗрибә топлап Қазақстанниң миллий дәриҗидики судьяси аталдим. Йеқинда Литваниң Вильнюс шәһиридә хәлиқара күрәш федерациясиниң семинари болуп өтти. Дунияниң жигирмә сәккиз дөлитидин йәтмиш адәм қатнашти. Төрт күн давамида күрәшниң йеңи қаидилирини тәһлил қилип, үгәндуқ. Семинарниң ахирқи күни емтиһан тапшурдуқ. Қазақстандин икки вәкил хәлиқара дәриҗилик мәшиқләндүргүчи атиғини елишқа муйәссәр болдуқ. Униңдин ташқири судьялик салаһийитимизни дәлилләп кәлдуқ. Әнди бизниң хәлиқара чоң мусабиқилардиму судьялик қилиш һоқуқимиз бар. Һәрқандақ мусабиқида спортчиниң тәғдирини судьяларниң йешидиғанлиғини нәзәрдә тутсақ, судьялар зиммисигә қанчилик җавапкәрликниң жүклинидиғанлиғини биливелиш тәс әмәс. Демәк, мусабиқиниң адил өтүши судьяниң салаһийитигә бағлиқ. Һазир биз мусабиқилар давамида заманивий техника васитилирини, җүмлидин видео назарәт қураллиридин пайдилинимиз. Бу өз новитидә мусабиқиниң адил өтүшигә мүмкинчиликләр яритиду. — Сиз спортниң әһмийитини қандақ чүшинисиз? Спорт һәрқандақ адәмгә, биринчи новәттә, сағлам саламәт һәдийә қилиду. Бу һеч ким инкар қилмайдиған һәқиқәт. Иккинчидин, тәртип-интизамға,  һәрқандақ әһвалда вижданиңни таза тутушқа дәвәт қилиду. Һәқиқий спортчи һечқачан башқисини  алдашни, ялған ейтишни билмәйду һәм һәқиқий дост чүшәнчисини бәк қәдирләйду. Шуңлашқа яшларни спортни дост тутуңлар демәкчимән. — Сөһбитиңизгә рәхмәт.

Йолдаш МОЛОТОВ.