• Йеңилиқлар
• 26 Сәуір, 2013

Хошна әлләр лидерлириниң учришиши

Өткән һәптидә Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Нурсултан Назарбаевниң Хитай Хәлиқ Җумһурийитигә болған рәсмий сәпири утуқлуқ аяқлашти. Дөләт рәһбири сәпәр даирисидә Боао-Азия ихтисадий форуминиң 12-сессиясигә қатнишип, нутуқ билән сөзгә чиқти. Нурсултан Назарбаевниң ХХҖға болған рәсмий сәпири утуқлуқ аяқлашти. Униң нәтиҗилирини чиқарғанда бир нәччә муһим һөҗҗәтләрниң имзаланғанлиғини, шуниң билән биллә икки дөләт рәһбәрлириниң учришишиға Хитай аммивий әхбарат васитилириниң алаһидә диққәт бөлгәнлигини қәйт қилишимиз керәк. Президент Хитайниң тәсир даириси кәң вә абройлуқ Chіna Daіly иҗтимаий-сәясий гезитиға вә малийәвий-ихтисадий мавзуни йорутидиған ССТV-2 телеканилиға сөһбәт бәрди. Мәлумки, Нурсултан Назарбаев мустәқилликниң дәсләпки жиллиридин башлапла Хитайниң геосәясий салмиғиниму һәм ихтисадий қудритиниму охшаш баһалап, улуқ хошна билән стратегиялик мунасивәткә алаһидә бесимлиқ бәрди. Әң авал илгәрки кеңәш-хитай мунасивәтлиридин мирас болуп қалған мәсилини — чегара мәсилисини һәл қилиштин башлиди. Мошу йолда бар билимини, тәҗрибисини, күч-ғәйритини, дипломатик қабилийитини сәрип қилди. Нәтиҗидә 1660 чақиримлиқ чегара достлуқ билән иттипақдашлиқниң рәмзигә айланди. Қазақстан рәһбири дайим Хитай билән сода-ихтисадий мунасивәтләрни тәрәққий әткүзүшкә, инвестиция җәлип қилишқа қаритилған сәясәткә турақлиқ әмәл қилди. Нәтиҗидә 2012-жили Хитай билән ташқи сода айлиними 23,9 миллиард долларни тәшкил қилди, униң 16,5 миллиарди экспорт, 7,4 миллиарди импорт. Хитай билән иккитәрәплимилик һәмкарлиқниң сүръити нефьт-газ секторидиму хелила бесим. Һазирқи бирләшкән лайиһиләрниң ичидә «Қаражанбас» кан орнидики, «Маңғыстаумунайгаз» акционерлиқ җәмийитидики, «Қашағандики», Атырав нефтьни қайта ишләш заводидики, Ақтавдики битум заводидики, Чимкәнт нефьтни қайта ишләш заводини йеңилаштики ишлирини тилға алсақ, уларниң наһайити кәң вә муһим екәнлигигә көз йәткүзимиз. Умумән, Хитай билән ихтисадий мунасивәтләрни техиму тәрәққий әткүзүшниң истиқбали парлақ. Мана мошу вә башқиму бүгүнки күнниң муһим мәсилилири тоғрилиқ Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Нурсултан Назарбаев билән Хитай Хәлиқ Җумһурийитиниң Рәиси Си Цзиньпинниң өз ара учришишида әтраплиқ ейтилди. Бу йәрдә шуни қошумчә қилмақчимизки, икки әл лидерлириниң учришиши протоколда көрситилгәндикидин хелила узақ давам қилди. Мошу бир фактниң өзила Нурсултан Назарбаев билән Си Цзиньпин рәсмий түрдә дәсләпки қетим учришиватсиму, уларниң бирдинла ортақ тил тепишқанлиғиниң испатидур. Музакириләр нәтиҗиси бойичә үч һөҗҗәтни имзалаш рәсими өткүзүлди. «Самұрық-Қазына» миллий паравәнлик фонди» акционерлиқ җәмийити билән Хитайниң Хәлиқара содиға ярдәмлишиш комитети арисидики Қазақстан-Хитай Ишчанлиқ кеңишини қуруш тоғрилиқ, «Самұрық-Қазына» миллий паравәнлик фонди» акционерлиқ җәмийити билән CІTІC Group арисидики Иттипақдашлиқ тоғрилиқ келишим билән Ихтисадий вә инвестициялик мунасивәтләрни мустәһкәмләшниң йол хәритисигә, Қазақстан-Хитай нефть тармиғини кәңәйтиш, ишқа қошуш бойичә һәмкарлиқниң асасий қаидилири тоғрилиқ Хитайниң миллий нефть-газ корпорацияси билән «Қазмунайгаз» миллий компанияси» акционерлиқ җәмийити арисидики келишимләргә қол қоюлди. Қазақстан тәрипидин дәсләпки икки һөҗҗәтни «Самұрық-Қазына» миллий паравәнлик фонди» акционерлиқ җәмийити башқармисиниң рәиси Ө.Шөкеев, кейинки һөҗҗәтни «Қазмунайгаз» миллий компанияси акционерлиқ җәмийити башқарма рәисиниң орунбасари Д.Берлибаев имзалиди. Музакириләр нәтиҗиси тоғрилиқ Президент Нурсултан Назарбаев қазақстанлиқ журналистларға қисқичә сөзләп бәрди: «Си Цзиньпин җанаплири трансчегарилиқ дәрияларни пайдилиништа Хитай Қазақстан ихтисадиға нуқсан кәлтүридиған қәдәмләргә һечқачан бармайду дәп билдүрди. Бу мәсилә ишчи топини қуруш йоли билән келишимләр асасида һәл қилиниду», деди Нурсултан Әбиш оғли. Президент журналистларға ейтқан йәнә бир йеқимлиқ йеңилиқ Тиниқ муһит яқисидики Хитай портлириниң биридин Қазақстан жүклири үчүн терминалға йәр бөлүнидиғанлиғи болса, йәнә бири Бозой-Чимкәнт арисидики газ проводини селиш ишлириниң бийил күздә тамамлинидиғанлиғи болди. Иккитәрәплимилик музакириләр аяқлашқандин кейин Президент Нурсултан Назарбаев билән Рәис Си Цзиньпин Боао-Азия ихтисадий форуминиң 12-сессиясигә қатнашти. Сессиядә Нурсултан Назарбаев үчинчи болуп сөзгә чиқти. Қазақстан Президенти өз сөзини мошундақ чоң баш қошушни уюштурғучиларға, Хитай Хәлиқ Җумһурийитиниң Рәиси Си Цзиньпинға меһмандостлуғи вә мошу форумға қатнашқучиларға барлиқ шәрт-шараитни яратқанлиғи үчүн миннәтдарлиғини изһар қилиштин башлиди. «Форумниң муһимлиғи Азияниң бүгүнки дунияда алаһидә әһмийәткә егә болуватқанлиғи билән техиму пәриқлиниду. Алди билән бу йәрдә асасий ишләпчиқириш қудрити топланди. Андин дуниявий базарниң нәпәсини ениқлайдиған ихтисадий мәркәз мошу йәргә көчти. Әнди Азияниң тәрәққиятниң идеялири билән модельлириниң мәркизи болидиғанлиғиға ишинимән. Хәлиқара һаятниң пәқәт ихтисадила әмәс, шундақла башқиму саһалардики күн тәртиви мошу йәрдә шәкиллинишкә башлайду», деди Нурсултан Назарбаев. Қазақстан рәһбири форумға қатнашқучиларни Қазақстанниң  ихтисадий әһвали биләнму тонуштуруп өтти. Турақлиқ ички сәясий әһвалниң вә боһранға қарши жүргүзүлгән нәтиҗидарлиқ чариләрниң ақивитидә Қазақстан тәрәққиятниң иҗабий динамикисини сақлап қалалиди. 2012-жилниң нәтиҗиси бойичә әлниң ички умумий мәһсулати тәхминән алтә пайизға өсти. Умумий хәлиқара резерв 87 миллиард доллардин ашти (Бу йәрдә Нурсултан Әбиш оғли «Хәлқи 16 миллионлуқ мәмликәт үчүн бу аз көрсәткүч әмәс» дәп ениқлап өтүшни унтуғини йоқ). Елимиз инновациялик ихтисат қуруп, йеңилинишни әмәлгә ашурмақта. «Ғәрбий Европа — Ғәрбий Хитай» автомобиль йолини селиш арқилиқ биз «Улуқ Ипәк йолиниму» йеңилаватимиз. Қазақстан пайтәхти — Астана 2017-жили ЭКСПО көргәзмисини өткүзидиған шәһәр болуп бәлгүләнди. «Қазақстан-2050» Стратегияси муваппәқийәтлик әмәлгә ашурулмақта. Форум даирисидә Қазақстан рәһбири Нурсултан Назарбаев Мексика Қошма Штатлириниң президенти Энрике Пенья Ньето, Бруней султани Дарус-салам Хаосанал Болкиах, Сингапурниң һөрмәтлик Чоң министри Го Чок Тонг, Хәлиқара валюта фондиниң рәиси Кристин Лагарад вә Бирләшкән Милләтләр Тәшкилати Баш Ассамблеясиниң Баш кативи Вук Еремич билән учришип, нурғунлиған әһмийәтлик мәсилиләрни муһакимә қилди. Президент Боао форумидин кейин журналистлар үчүн уюштурулған  брифингта: «Хитай Хәлиқ Җумһурийитиниң йеңидин сайланған Рәиси билән дәсләпки учришишимиз ойдикидәк өтти. Бирқатар ихтисадий, сәясий мәсилиләрни муһакимә қилдуқ. Бир-биримизгә ишәшлик мунасивәтни шәкилләндүрдуқ. Хитай Хәлиқ Җумһурийити рәһбириниң мошу язда Қазақстанға сәпәр билән келидиғанлиғи тоғрилиқ келиштуқ. Илгири башланған ишлиримиз өз йөнилиши бойичә давамлишиду. Әнди Боао форуми тоғрилиқ ейтсақ, пикир алмаштуруш җәриянида дуниядики күчләрниң өз ара салмиғи өзгиридиғанлиғиға, Азия қитъәсиниң бүгүнки дуниядики тутқан орни техиму улғийидиғанлиғиға толуқ ишәнч һасил қилдуқ», дәп алаһидә тәкитлиди. Қазақстан рәһбириниң Хитайға болған рәсмий сәпириниң утуқлуқ болғанлиғини дуния мәтбуатиму бир еғиздин етирап қилмақта.

* * *

Сәпәр даирисидә Қазақстан Президенти Нурсултан Назарбаев Хитайниң «Chіna Daіy» иҗтимаий-сәясий гезитиға сөһбәт бәрди. Қазақстан Президенти қайта ишләш саһасида вә башқиму хам әшия әмәс саһаларда иккитәрәплимилик һәмкарлиқниң истиқбали тоғрилиқ ейтип, икки әлниң һазирниң өзидила кәң көләмлик лайиһиләрни паал әмәлгә ашуруватқанлиғиға тохталди. Мәсилән, транспорт саһасидики иш-һәрикәтләрниң җанлиниши «Ғәрбий Европа — Ғәрбий Хитай» хәлиқара автомобиль магистралиниң қазақстанлиқ бөлигини пайдилиниш арқилиқ тәминлиниду. Тәхмин бойичә 2015-жили у толуқ пайдилинишқа берилгәндә, икки мәмликәт арисидики жүк тошуш көләмини 12 миллион тоннидин 33 миллион тонниғичә ашурушқа мүмкинчилик яритилиду. 2012-жили икки дөләт арисидики төмүр йол арқилиқ жүк айлиними 16 миллион тоннидин ашти. Шундақла, Дөләт рәһбири атап көрсәткинидәк, йеңи мүмкинчиликләр пәйда болмақта. Өткән жили декабрь ейиниң ахирида «Алтынкөл-Қорғас» төмүр йоли өткили пайдилинишқа берилди. У Хитайдин Мәркизий Азия вә Парс қолтуғи әллиригә жүк йәткүзүлидиған арилиқни 500 чақиримға қисқартти. Бу йөнилиш бойичә 2015-жилға қәдәр жүк айлиними 4,5 миллион тонниға йетиду дәп күтүлмәктә. Әнди келәчәктә униң һәр жиллиқ қувити 25 миллион тонниға йетиду. Шуниң билән биллә, Қазақстандики «Қазақстан темір жолы» компанияси Хитайниң Ляньюньган портида терминал қурулушини селиш мәсилисини һәл қилмақта. Нурсултан Назарбаев икки хошна әлниң йәниму бирқатар лайиһиләрни әмәлгә ашуруватқанлиғини атап өтти. Униң ичидә электр энергиясини генерацияләш саһасида, күн нурини, шамални пайдилинидиған станцияни, шундақла су электр станциясини қошқанда, умумий баһаси 1,2 миллиард доллардин ашидиған 4 лайиһә бар. Шундақ қилип, хам әшия әмәс саһадики һәмкарлиқ сүръәтлик тәрәққий қиливатиду. Қазақстан Президенти сөһбитиниң ахирида һәр икки дөләтниң қолда бар барлиқ мүмкинчиликләрниң һәммисидин кәң пайдилинидиғанлиғиға ишәнчә билдүрди.