• Йеңилиқлар
• 26 Сәуір, 2013

Мөшүк һәққидә немә билимиз?

Мөшүкниң адәмгә йеқинлиғи, чашқан тутидиғанлиғи, йеқимлиқ өй һайвини екәнлиги һәммимизгә мәлум. Әнди униң буниңдин башқа хисләтлирини көпчилигимиз анчила билип кәтмәймиз. Шуңлашқа биз төвәндә бу җаниварниң айрим намәлум қир-сирлири һәққидә ейтип өтмәкчимиз. Мөшүкләрниң миявлиғини — бир-бири билән сөзләшкини әмәс, бәлки уларниң биз, адәмләргә, болған мунасивитини ипадиләйду. Умумән, мөшүкләр адәмләрниң өзлири билән йеқин болғинини, көңүл бөлүп, әркиләткинини халайду. Өйдә мөшүкниң бәзидә путлиримизға сүркишип, қаяққа маңсақ шу яққа меңип, әгишип жүридиғиниму шуниң ипадиси. Статистикилиқ мәлуматларға қариғанда, дунияда 400 миллион мөшүк бар екән. Рейтинг җәһәттин биринчи орунни Австралия егиләйду. Бу әлдә һәр он адәмгә 9 мөшүктин тоғра келиду. Һә, иккинчи вә үчинчи орунларда туридиған Индонезиядә — 30 миллион, Франциядә 8 миллион «мамуқ җанивар» истиқамәт қилидекән. Перу, Габон әллиридә өй мөшүклирини учритиш бәкму тәс охшайду. Әгәр мөшүк йениңизға кәлгәндә, қуйруғини титирәтсә — сизгә иллиқ мунасивитини билдүргини. Қуйруғини төвәнгә қаратса — кәйпиятиниң өзгәргини. Босуғиға келип, қуйруғини мидирлатса, демәк, униң талаға чиқишқа иккилиниватқининиң, әнди қуйруғиниң һәрикитини тохтатса, муқум бир қарарға кәлгәнлигиниң ипадисидур. Адәттә, мөшүкниң көрүш қабилийити бәк күчлүк. У қараңғудиму көрүш ихтидариға егә. Иштлар — йеқинни, һә, мөшүкләр (75 сантиметрдин — 5-6 метрғичә) жирақни яхши көрәләйду. Мөшүкниң авазни қобул қилиш ихтидари (50 — 60 кГц) адәмниңкидин (20 кГц) 3 һәссә жуқури. Тамаққа тоймиған мөшүкниң төвәнки иңиги титирәп, чишлири бир-биригә урулиду. Уларниң пурақни сезиш қабилийити адәмниңкидин 14 һәссә жуқури екәнлигиму диққәткә сазавәрдур. Мөшүк ғизалинидиған җайиниң таза вә сәрәмҗан болғинини халайду. Шуңлашқа униң «һаҗәтханисини» «ашханисидин» жирақ орунлаштуруш лазим. Мөшүкниң бурутлири нерв клеткилириға улашқан болуп, улар әтрапта болуватқан вақиәләр, тәбиәт һадисилири вә һаказилар һәққидә әхбарат алиду. Әгәр бурутлар алдиға созулса — мөшүкниң бирәр нәрсигә қизиқиватқанлиғини яки һуҗумға тәйярлиниватқанлиғини, кәйнигә қариса, қорққанлиғини билдүриду. Әгәр қулақлири сәл мидирлап турса, униң әсәбийлишиватқанлиғини ипадиләйду. Мундақ пәйттә униңға тегип қойсиңиз, сизни чишләвелиши яки морлавелиши мүмкин. Һуҗумға чиқиш алдида мөшүк қулиғини йопурувалиду. Бу — униң рәқивиниң чишлири билән тимақлиридин сақланғини. Адәттә, мөшүкләрниң йәкму-йәклири наһайити қисқа, амма қәһәрлик болиду. Улар урушқанда асасән чишлириға ишәш қилиду. Мөшүк татлавәтмәслик үчүн өй җиһазлириға лимон яки апельсин сүркәп қоюш керәк. Чүнки бу мевиләрниң пуриғини у яқтурмайду. Худди адәмниң бармақлиридәкла, мөшүкләрниң тумшуғиниң тамғисиму бир-биригә охшимайду. Мөшүк егизликтин ғулиғанда, дайим бирхил  һәрикәт қилиду: алди билән бешини түзәйду, андин путлирини, ахирида белини түзәп, юмшақ «қонушқа» тиришиду. Мисирлиқлар мөшүклири өлгәндә, қашлирини қириветип, матәм тутаттекән. Адәттә 3 яшқа киргән мөшүкни 21 яшлиқ адәм билән тәңләштүриду. Умумән, бу мамуқ җаниварниң өмүр сүрүш узақлиғи — 15 жил. Америкилиқлар һәр жили мөшүклириниң тамиғиға төрт миллиард доллар хәшләйдекән. Бу ана сүти билән озуқлинидиған яштики балилар үчүн жилиға сәрип қилинидиған хираҗәттин бир миллиард долларға ошуқ дегән сөз.