• Йеңилиқлар
• 26 Сәуір, 2013

Мәдәнийитимизниң җанкөйәри еди

2011-жили ноябрь ейиниң оттурилирида иш баби билән Уйғур наһийәсидә жүргинимдә, қәдинас ағинәм Абдуллам янфон арқилиқ алақә бағлиди. У өзиниң мәзкүр наһийәдики «Мәмүр» иссиқ су аришиңида екәнлигини ейтип, келип кетишимни илтимас қилди. Барсам, дәм еливатқан екән. Мени көрүп, бөләкчила хошал болуп кәтти. Икки күн биллә болдуқ. Адәттә иш һәм рәссамчилиқ һәққидә көпирәк сөз қилидиған Абдуллам бу қетим, немишкиду, өзиниң балилиқ чағлири, баштин кәчүргән кәчмиш-қисмәтлири тоғрисида сөз ечип қалди. Абдуллам Сәйдинов 1949-жили 1-август күни Яркәнт тәвәсидики қедимий жутлардин болған Төвәнки Пәнҗим йезисида дунияға кәлгән. Әслидә бала йоруқ дунияға көз ачқанда, ата-аниниң хошаллиқтин өзини қоярға җай тапалмай қалидиғанлиғи тәбиий. Бирақ у туғулғанда, тәғдир һөкми башқичә болди. Йоруқ дунияға көз ечип, аридин жигирмә күнму өтмәй, атиси Ахмоллам мәңгүгә көз жумди. Униң чоң оғли Молутҗан техи төрт яшта еди. Нурәләхан ана икки наресидә билән қалди. Атиниң меһир-муһәббитини көрмигән пәрзәнтләрни беқип, қатарға қошқичә аниниң бешидин нә күнләр өтмиди десиңизчу! Хәйрият, йеши йетип, Абдуллам өзиниң дост-қурбилиридин қалмай, мәктәп босуғисини атлиди. Пәнҗим йезисиға қатнап, һазирқи А.Розибақиев намидики мәктәптә төртинчи синипни тамамлиди. Андин Яркәнт шәһиридики дәсләпки қазақчә интернатқа орунлаштурулуп, С.Киров намидики (һазирқи Х.Һәмраев намидики) уйғур оттура мәктивидә оқушини давамлаштурди. Мән у чағда мәзкүр билим дәргаһида бәшинчи синипта оқувататтим. Шуниң билән иккимиз синипдаш болуп қалдуқ. Бу синипдашлиқ бара-бара достлуққа айлинип кәтти. Беғубар балилиқниң  бир чалилиғи болидекән. Қанчә достлишип, иҗиллишип кәтсәкму, бир-биримизниң һал-әһвалидин дегәндәк хәвәрдар болмай өткән екәнмиз. Аришаңдики әшу икки күн җәриянида мән буниңға көз йәткүзүп, чәксиз ечиниш, өкүнүш туйғулирини баштин кәчүрдүм. Болупму ағинәмниң мону сөзлири маңа алаһидә тәсир қилип, жүригимгә орнишип кәтти: Бир күни интернат әтрапидики кочиларни айлинип жүрәттим, йеқинла бир йәрдин бурнумға иссиқ тонур нениниң һиди кәлди. Қарисам, бир өйдә нан йеқиватқан екән. Апамниң нанлири көз алдимға келип, һеч нери кетәлмәй жүрдүм. Өйниң егилири байқап қалған охшайду: «Һәй, балам, бери кәлгинә» дәп чақирди. Кимлигимни вә немә қилип жүргәнлигимни сориди. Кейин «Яқ, рәхмәт» дегинимгә қоймастин, иссиқ тоғачларни етигимгә селип бәрди. Ятақханиға  әкирип, һөзүрлинип йегәнлирим һазирғичә ядимдин чиқмайду... 1967-жили биз мәктәпни тамамлидуқ. У жиллири муәллимләр йетишмәтти. Иккимиз наһийәлик маарип бөлүминиң йолланмиси билән А.Розибақиев намидики мәктәпкә муәллим болуп ишқа орунлаштуқ. Мән тарихтин, Абдуллам сүрәт пәнидин дәрис берип, бир жил ишлигәндин кейин армия сепигә чақирилдуқ. Һәрбий хизмәтни түгитип, Ташкәнт шәһиридә йәнә бешимиз қошулди. У мәдәний-ақартиш техникумида, мән ТашДУда тәһсил көрдуқ. Абдуллам оқушини тамамлап, жутқа қайтип кәлдидә, вилайәтлик истималчилар иттипақиға рәссам-безәндүргүчи болуп ишқа орунлашти. Он нәччә жил наһайити яхши ишләп, алаһидә көзгә чүшти. Балилиқ чағлири қийинчилиқлар билән өткәчкә, ишниң қәдригә йетип, һөрмәт қазанди. Шундақ бир пәйттә заман өзгирип, иш орни йепилип қалди. Шундиму гаңгирап жүрмәстин, тәдбирчанлиғи вә тиришчанлиғи нәтиҗисидә шараитқа маслишип, шәхсий туризм ширкитини ачти. Аилилик болуп, рәпиқиси Мунәввәр билән үч оғул пәрзәнт  көрди. Аришаңда болған икки күн җәриянида ағинәмниң тәрҗимиһал сәһипилирини әйнә шундақ йәнә бир қетим варақлап чиқиведуқ. Әпсуски, әшу қетимқи учришип, муңдишишимиз ахирқиси болуп қалди. Аридин көп өтмәй, еғир ағриққа муптила болдидә, түзилип кетәлмиди. Мана, вақит дегән ғуюлдап өтүп, Абдулламдин айрилип қалғинимизғиму бир жил болуватиду. Оюн-тамашә, той-төкүнгә хуштум болмай, қәдинас ағинәмниң өлүмигә һечбир төзәлмәй келиватимән. Мәрһум наһайити кәмтар, дост-қаяшлириға көйүнидиған, меһир-шәпқәтлик җан еди. Шуниң үчүнму аримизда аброй-инавити жуқури, иззәт-һөрмәткә сазавәр еди. Абдулҗанниң йәнә бир есил хислити, у миллий мәдәнийитимиз билән маарипимизниң һәқиқий җанкөйәри еди. Буниңдин хелә жиллар илгири өзимиз учум болған ана мәктивимиздә болуп қалдим. Киргәнла йәрдә йоған тахтидики «Бизниң һамийлиримиз» дегән йезиқ диққитимни җәлип қилди. Қарисам, бир топ милләтпәрвәр жутдашлиримизниң қатарида Абдулламниңму рәсимини көрүп, мәғрурлиниш сезимлирини баштин кәчүрдүм. Кейин уқушсам, ағинәм өзи  билим алған қутлуқ дәргаһтики муәллимләр билән зич алақида болуп, маддий җәһәттин қоллап-қувәтләп жүрәттекән. Турмуш шараити төвән балиларға кийим-кечәк вә оқуш қураллирини таритип берәттекән. Бу һәқтә өзидин бир еғиз гәп аңлимиғиним билән, мәктәп мудири чоңқур миннәтдарлиқ сезимлири ичрә ейтип бериведи. Мәрһум дәвранвазлиқтин халис, толиму кичик пейил, кәмтар еди. Гәп-сөзи орнида адәмләр билән тил тепишишни биләтти. Әң муһими, миллитигә көйинидиғанлиғи билән пәриқлинәтти. «Уйғур авази» гезитиға муштири топлаш мәзгилидә бир кишилик халисанә ярдимини айиматти. Маарипимиз һәққидә сөз болуп қалса, балилиримизниң пәқәтла ана тилида оқуши лазимлиғини ейтатти. Әҗайип дилкәш, дост-бурадәрлиригә садиқ Абдуллам Сәйдиновни яд етип, әсләйдекәнмән, бу ейтилғанларниң деңиздин бир тамчидәк гәп екәнлигини тәкитлимәкчимән. Рәмәтлик тоғрисида һәр қанчә яхши сөз ейтилсиму, бәрибир азлиқ қилиду. Бүгүн аримизда йоқлуғиға чоңқур ечинған һалда қәдинас достқа ятқан йериниң юмшақ, иманиниң һәмра болушини тилимәктин башқа амалим йоқ.

Музәппәр ЗАЙИТОВ.

Яркәнт шәһири.