• Һекайә
• 19 Наурыз, 2012

Өтнә аләм

Һекайә

Бүгүн Бәрзниң аписи өйдә йоқ, ишта. Шуңа у өзи жүрүватқан қизи Сәйди-гүлни өйигә башлап кәлди. — Мана, бизниң өйимиз мошу. Турмушимизму анчә баяшайәт әмәс. Онниң — кәйнидә, онниң алдида болуп, қәдирәһвал яшаватимиз,— деди у «Немә дәйдекин?» дегәндәк қизға синақ нәзәридә қарап. — Өй тар болсиму, көңүл кәң болса ғенимәт әмәсму? — деди Сәйдигүл қисқа һәм муңлуқ һалда. — Сизниң бизниң өйгә қәдәм ташлишиңиз мениң үчүн чоң хошаллиқ, — деди Бәрз Сәйдигүлниң қолини алиқанлириниң арисиға елип, — Мошу хошаллиғим үчүн сиз билән олтирип әллик грамм ичсәм, қандақ қарайсиз? — Өз ихтияриңиз. Амма мени униңға зорлимаң, — деди Сәйдигүл анчә хуш яқмиғандәк сөзләп. Бир-икки рюмка ичкәндин кейин Бәрзниң бәдини қизип, қешида олтарған қизни қучағлап, бәдәнлирини сийпашқа өтти. Андин туюқсизла Сәйдигүлни олтарған йеридин көтиривелип, өзиниң ухлайдиған бөлмисигә әкирип, каривәткә ятқузди. Жигит жулқунуп туруп кәтмәкчи болған қизни қаттиқ қучақлавелип, қоллирини билгиничә ишқа салди. — Қоюң, ундақ қилмаң! Сәт болиду, уят әмәсму? — Сәйдигүл көйнигиниң жуқури көтириливатқан етигини төвән чүшириветип, өзи икки қоли билән жигитниң көксидин нери иштирип, униң қучиғидин чиқип кетишкә тиришти. Бирақ қавул жигитниң қучиғидин бирдинла чиқип кетиш асан әмәс еди. Қанчилик қаршилиқ көрсәтсиму, униң чаңгилидин қутулуш задила мүмкин болмиди. Егиз бойлуқ, гәврилик, дөң қапақ, ора көз Бәрзниң ләвлири тохтимай мидирлап, пәс авазда немиләрниду пичирлап, қучиғидики Сәйдигүлгә канидәк чаплашмақта еди. — Сәйдигүл, болди, қаршилиқ қилмаңа әнди. Сиздин өтинип қалай. Илтимас! Бир күни болмиса, бир күни бәри бир болидиған ишқу бу. Буни той күни қилдуқ немә, һазир қилдуқ немә, бәри бир әмәсму? Мошу кәмгичә алтун, мәрвайиттәк сақлап, мән үчүн, бир мән үчүн сақлап кәлгәнғу сиз бу илпәт-абройиңизни! — Яқ, яқ, мени қийнимаң! Шунчә жилдин бери... Әндиликтә ғуличиға чидап, ғеричиға чидимисам қандақ болғини?! Той күни, той күни... Әл-жутниң көзигә қандақ қараймән? Сәйдигүл һәр бир сөзини қисқа, ениқ қилип, бөлүп-бөлүп сөзлимәктә еди. Униң авази, худди әтир гүлниң бәргидәк, титирәп чиқатти. Қандақту-бир хәтәрни сәзгәндәк жүриги қиниға патмай тепчәкләтти. — Униңсизму қанчилик күттүм, тақитим тақ болди. —Бәрз өз сөзидә чиң турди. — Мән нәччә дедимғу, йеқин арида той қилимиз. Чоң бир кафеда... Сиз, немә, маңа ишәнмәмсиз? Қиз билән жигит каривәт үстидә хелила елишип, челишип бақти. Амма Сәйдигүл Бәрзниң дегинигә зади унимиди, көнмиди. Шу һалда бир аз вақит өтти. Сәйдигүл Бәрзгә қаршилиқ билдүрүп, өзини қоғдаймән дәп қанчә вақит өткинини билмәйду. Бирақ ақ көңүл қиз өзиниң хелила һерип, чарчап қалғанлиғини, пут-қоллиридин мағдир кетип, бәдән-бәдәнлириниң аҗизлишиватқанлиғини, хатирҗәм, әркин, азадә йетип, дәм алғуси келидиғанлиғини сезип туратти. Аҗиз қизни қучиғидин чиқармайватқан Бәрз өзиму һасирап, қизниң, қаймақтәк юмшақ, һәсәлдәк татлиқ, ширин ләвлиригә қанмайвататти, тоймайвататти....

***

Бәрз бүгүн әң есил кийимлирини кийип, кочиға чиқиш алдидин таш әйнәкниң алдиға келип, өзигә өзи һәвәс билән қарап қалди: «Яхши кийим кийсәм, мәнму бир чирайлиқ жигитләрниң қатаридин орун алғудәкмән. Әтирдин үстүмгә азирақ сәпсәммекин?», дәп өзигә өзи пичирлиди. Бәрз түнүгүн башқа бир қиз билән тонушқан еди. У қизниң исми Гүлсурух екән. Бойи пакирақ, шалаң чечини қисқа қилип кәстүргән, гәпләшкәндә сол көзини сәл қисивирақ сөзләйдиған, япилақ бурниниң үстини сәпкә басқан, инчикә бойни дүгләк бешини аран көтирип турғандәк болуп көрүнидиған бу қизни Бәрз қолға чүширишни нийәт қилди. Униң билән учришишни бәлгүләп, Бәрз қәдимкидәкла хошал болуп қалди. Униңму өз алдиға сәвәви бар: Гүлсурухниң үстигә кийгәнлири биридин бири чирайлиқ, қиммәт баһалиқ, есил кийимләр еди. Қиз билән тонушуп туруп Бәрз: «Раса бир катта байниң қизи охшимамду? дәп ойлап, қизниң кийимлиригә йәнә бир қетим диққәт билән қарап чиқти. Кийимлири өзигә анчә ярашмисиму, бу есил кийимләрниң орни бөләккә еди. Әнди Бәрзниң пүткүл ой-хияли өзи йеңидин тонушқан мошу қиздила болуп қалди: «Бу қизниң ичигә илмәк ташлап, томурини тутуп, көрүп бақсам қандақ боларкин»?. Уларниң тонушушиму тәсадипи йүз бәрди: Бәрз бир чоң дукандин чиқип келивататти. У ичигә лиққидә бир нәрсиләр селинған икки сумкини аран көтирип келиватқан бир қизни көрүп, униңға ичи ағрип қалди. — Сизгә ярдәмлишәйму? — деди у натонуш қизға қарап. Қиз Бәрзниң бу соалиға иллиқ тәбәссүм әйлигән бойи җавап қайтурди. Бәрз үчүн шуму йетәрлик еди. У қизниң сумкилирини елип маңди. —   Мошу йәрдә тохтайли, такси тутуп өйгә кетимән, — деди қиз. — Әгәр қарши болмисиңиз, мән сизни өйиңизгә узитип қояй, — деди Бәрз. — Әгәр вақтиңиз болса... Улар машиниға олтирип, көп өтмәйла қизниң өйигә йетип кәлди. Чирайлиқ нәқишләр билән безәндүрүлүп ясалған қапқидин кирип, икки қәвәтлик һашамәтлик өйни көргән Бәрзниң ағзи ечилип, бир һаза һаңқетипла туруп қалди. «Ваһ-ваһ! Карамәтқу бу! Өй дәп мана мошуни ейт!» дәп ойлиди у шу тапта. — Бопту, мән қайтай, — деди Бәрз кетишкә тәмшилип. — Әтә бая келишкән йеримиздә учришимиз, шундаққу? — Мәйли, — деди қиз сәл хиҗаләт болғандәк төвән қарап. Әтиси кәчқурунлуғи улар келишкән җайда учрашти. Бу учришиш Бәрзгә анчә хошаллиқ елип кәлмисиму, бирақ келәчәккә болған үмүт отини туташтурғандәк болди. Улар параңлашқач, бир-биригә соал нәзәридә қарап қоятти. Қизниң гәп-сөзлиридин Бәрзниң чүшәнгини төвәндикиләрдин ибарәт еди. Улар илгири Уйғур наһийәсиниң бир йезисида турған екән. Гүлсурухниң дадиси колхоз рәиси болуп ишләпту. Заман өзгирип, егиликләр тарқалған дәсләпки чағлардила у колхозниң көплигән йеза егилиги техникисини, чарва-маллирини талан-таражға селип, шәһәргә келип орунлишивалған екән. — Дадам билән акамниңкидин башқа мениңму өз машинам бар. Бирақ һайдайдиған адәм йоқ. Қешимда олтирип, маңа машина һайдашни үгитип қойидиған бир киши болса... — Ундақ киши алдиңизда туруптиғу, — деди Бәрз мәғруранә қияпәттә. Шундақ қилип, Бәрз әнди Гүлсурухниң машинисини һайдап, иккиси шәһәр сиртиға чиқип, сәйлә қилидиған, ечилип-яйрап дәм алидиған болди. Бәрз Гүлсурухқа шунчилик ичәкишип кәттики, бу қиз билән пат-пат учрашмиса сеғинидиған болуп қалди. Әнди у Сәйдигүлни тамамән әстин чиқарған еди. Аниси униңдин: «Сәйдигүлниң өйигә әлчи киргүзимизму? Тойни қачан қилимиз?» дәп сориғинида: «Яқ, һазирчә алдиримай турайли, апа» дәпла қоятти. У Гүлсурухниң чирайлиқ дейишкә кәлмәйдиған, амма бәк сәтму әмәс, оттура һал чирайини, пакирақ бой-турқини, әрләргә охшаш гүс-гүс қәдәм ташлап жүрүшини, олтарған-қопқанлириғичә йәнә бир қетим көз алдидин өткүзди. Пат-патла «Сәйдигүлгә өйлинип, өмүр бойи қара ишта жүрүп, җапа тартип өтәйму? Униңдин көрә қолида бар, янчуғи дөң кишиниң қизиға өйлинип, раһәт-парағәттә яшимаймәнму?» дәп ойлап қойидиған болди. Ахири Бәрз дегинини қилди: у Гүлсурухқа өйлинип, «Мана әнди өз лайиғимни, бәхтимни таптим» дегән хуласигә кәлди.

***

Сәйдигүл өксүп-өксүп жиғлиғанда симаптәк домулап еқиватқан яшлири сәл қизирип туридиған нурлуқ үзини жуюп ақатти. Сәйдигүл Бәрзниң башқа қизға өйләнгинини аңлиғанда асман өрүлүп йәргә чүшкәндәк дәһшәтлик бир һаләтни баштин кәчүрди. Бота көзлири чаниғидин чиқип кәткидәк чәкчийип, өзини бирдинла каривәткә ташлап, өпкә-өпкисини басалмай жиғлавәтти. Хелә вақитқичә көз йешиға әрик берип, өзини басалмиди. Бәхитсиз болуп қалғанлиғини пүтүн вуҗуди билән сәзди. Жүрәк-бағри парә-парә болуп, өзини қоярға җай тапалмиди. Сәйдигүл шу һалда бир жиғлап, бир өксүп, қосиғиниң бир йеридә немиду мидирлап, қозғилип, уни бәзләп, чидамлиқ болушқа үндәватқандәк билинди. Илгири-кейин болуп көрүлмигән бу һаләттин қорқуп кәткәнликтин назук бәдинигә титирәк олашти. Юмшақ алиқини билән қосиғини силап, бир дәм ятти. «Әр киши дегән мошундақ болидиған болса, буниңдин кейинки һаятимда әркәк дегәнниң үзигә қаримай, бу аләмдин тул өтәрмән», — дәп пичирлиди өзигә өзи. Сәйдигүлниң титирәк басқан бу сөзи алиқинини көксигә қоюп туруп бәргән қәсәм ядқа охшап кәтти...

***

Бәрз Гүлсурухқа өйлинип, арида сәккиз ай өткәндин кейин аяли бошинидиған болуп қалди. Адәттә, аяллар тоққуз ай, тоққуз күн қосақ көтәрмәмду? Буни қандақ чүшиниш керәк? Бәрз бу соалларға җавап издәп, Гүлсурух билән арида болған бәзи бир гәп-сөзләрни қайтидин әсләп, хиял сүрүп қалди. Униң ичидики әң муһими той болған күнниң кечиси аяли иккисиниң бир-биригә дейишкән гәплири еди. Шу кечиси Бәрзниң қапиғи түрүлүп, деми ичигә чүшүп, җимип қалғанлиғини көргән Гүлсурух ериниң гәп қилишини күтмәстинла униң көңлидә пәйда болған хилму-хил соалларға җавап беришкә алдириди. — Бу гәп иккимизниң арисида болсун, — дегән еди Гүлсурух мошу кәмгичә ичидә сақлап, башқилардин йошуруп кәлгән мәхпийитини паш қилип. — Мән сиздин бурун бир жигит билән болғанмән. У жигит «сизгә өйлинимән» дәп, мениң аброюмни аяқ-асти қилип қечип кәтти. Униң үчүн сиздин әпу сораймән! Буниңдин кейинки һаятимда сизгә садиқ болуп өтимән дәп вәдә беримән. Бәрз немә десун? Тилини чишләп, үнсиз қалди. Өзиниң Сәйдигүл билән болған мунасивитини ядиға елип, көңли сәл имин тапқандәк болди. Әнди Гүлсурухму паклиғидин айрилип қалған болса, униңдин рәнҗип, хапа болушниң немә һаҗити? Һазирқи заманда қайси бир қиз әргә тәккичә паклиғини сақлап жүриду дәйсән? Бәрз шу күни кечиси таң атқичә ухлалмиди. Той кечисини мундақ көңүлсиз өткүзәрмән дәп ойлиғанмеди? Гүлсурух болса, торусқа қарап бир дәм яттидә, мөшүктәк пушулдап ухлап кәтти.

***

Кечә. Бәрз каривәттин чүшүп, үнсиз меңип берип, деризиниң қош қанитини кәң ечиветип, таладики қараңғулуққа қарап туруп тамака туташтурди. Бөлмә ичидә нери-бери меңип жүрүп пуқиритип чәкти. Байиқи ойлирини давамлаштурди: демәк, Гүлсурух Бәрз билән тонушмай турупла һелиқи жигитидин һамилдар болуп қалған. Немә дегән шәрмәндичилик! Һәй, боптила, өзиниң һамилдар чоканға өйлинип, тили қисқа болуп, бешини ичигә тиқип жүргинини ким билиду? Һәр қандақ ғевәт-шикайәт болсиму, униң баш-айиғи икки-үчла күн. Униңдин кейин әшу ғевәтчилириң өз ишлири билән болуп кетип, ағзиға қум қуюлғандәк, җимип қалиду. Һә, Бәрз болса, байлиққа белидин петип-чөкүп, май ичидики бөрәктәк болувелип, кәйпә-сапа сүрүп, байвәччидәк керилип жүривериду. Бирақ өткәндә Бәрзниң аниси «Балам, Сәйдигүлни бекар хорлидиң. Бирәвниң арзулап беқип чоң қилған қизиға угал қилдиң! Мениңчә, байлиғиға қизиқип, Гүлсурухқа өйләнгиниң дурус болмиди. Униң үстигә, аңлишимчә, Гүлсурух бурун бир жигит билән қечип кетип, мәлум вақиттин кейин қайтип кәлгән екән. Бая у жигитниң хотун, бала-җақиси бар охшайду» дәп, нәдики ғевәтчиләрдин аңлиған гепини ейтип бәргән еди. Лекин униңға Бәрз анчә ерәң қилмиди. Һәтта «Мәндә ишиң болмисун, апа!  «Ким билән, қәйәрдә яшашни өзәм билимән!» дәп, анисиға наразилиқ билдүрүп вақирап кәткән еди. Арида болған шу сөзләрдин кейин аписиму җим болған. «Кеңәш дәвридә туғулуп өскән, коммунистларниң тәрбийисини елип яшиған апамға охшаш адәмләр қизиқтә, — дәп ойлиған еди шу чағда Бәрз. — Улар мал, дуния, байлиқни бир чәткә қайрип қоюп, адәттики адәмгәрчилик дегәнни биринчи орунға қойиду. Һой, әшу адәмгәрчилигиң саңа нан-чай болаттиму? Байниң қизини бир чәттә қалдуруп, Сәйдигүлгә өйлинип, чапиним тизимдин ашмай, қосиғим бирдә тоқ, бирдә ач болуп, кийгәнниң үстигә, йегәнниң ағзиға қарап жүрүшүм керәкму? Тапқан екәнсиләр ахмақни! Мән Гүлсурухтәк қизға өйлиниш үчүн, Сәйдигүлдәк бәш қиздин үз өрүп, уларни ташлап кетиштин янмаймән!».

***

...Арида хелә жил өтти. Сәйдигүлниң оғли Қәйсәр чоп-чоң жигит болуп қалди. У мәктәпни пүтирип, университетқа оқушқа чүшкән. Һәр күни савақтин қайтип келип, анчә-мунчә өй ишлирини қилип, кәчқурунлуғи сумкисини көтирип ишқа кетиду. У бир дуканда кечиси қаравуллуқ қилиду. Кәчтә, дукан йепилғандин кейин, электр йоруғида саваққа тәйярлиниду. Китап оқуйду, бир немиләрни язиду. «Мән әнди чоң жигит болдум. Апамға еғирчилиғимни салмай. Күндилик чиқимимни, оқуш пулумни өзәм ишләп тапай» дәп жүрүп, ахири оқушини түгитип, қолиға диплом алди. Көп өтмәй бурун өзи бош вақтида келип ишләп жүргән ширкәткә ишқа орунлашти. — Күткән йеримдин чиқтиң, Қәйсәр укам! — деди ширкәт мудири яш мутәхәссискә меһриванлиқ билән қарап. — Сени оқушни түгитишиң билән тәбрикләп, коллектив намидин бу компьютерни саңа соға қилимән. Биз чәт әлләр билән мунасивәтни техиму кәңәйтмәкчимиз. Алдимизда иш көп... Әйнә шу ишларни әмәлгә ашурушта саңа жүклинидиған вәзипиләрму аз әмәс... Қәйсәр хошал һалда өйгә қайтти. У келиветип, Тиллахан тоғрилиқ ойлиди. Тиллахан! Қәйсәрниң у қиз билән учришип жүргинигә бир аз вақит болған. У ишқа орунлашқандин кейин шу қизға өйлинишни көңлигә пүкүп қойған еди. Мана бүгүн у аписи билән той тоғрилиқ сөзләшмәкчи болуп келиватиду. «Тиллахан апамға яхши келин боларму? Һазирчә түзүк қиздәк көрүниду. Кейинчу? «Қиз вақтида һәммиси яхши, яман келин нәдин чиқти?» дегәндәк болуп қалмасму? Тиллахан янчуғи дөң, пулдар кишиниң қизи. Униңға өйлинип, пушман йәп қалмасмәнму? Бирақ...».  Қәйсәргә мана мошундақ ойларму арам бәрмәтти. Бу «бирақниң» кәйнидә гәп бар еди: буниңдин бир ай бурун у Тиллахан билән бир кечә биллә болуп, бир ястуққа баш қоюп ятқан еди... Қәйсәр шу хил ой қучиғида өйигә қандақ йетип кәлгәнлигини туймай қалди. Аписи ашханида олтирип, тамақ етиватқан екән. Ашханиниң ишиги қия очуқ туратти. Туюқсиз Қәйсәр аписиниң ишикниң у тәрипидә йочун бир аял киши билән сөзлишиватқанлиғини аңлап қалди: — Шуниңдин кейинчу? — дегән аваз аңланди дәсләп. — Шуниңдин кейин немә болатти, дәп җавап қайтурди аписи. — Бәрзниң өзлириниң мәлисидә туридиған бир байниң Гүлсурух исимлиқ қизиға өйләнгинини аңлиған күни асман өрүлүп, йәргә чүшкәндәк болуп билинди маңа. Шу күни азаптин қийнилип жиғлиғинимда, көзлиримдин яш орниға қан ақтимекин дәп қалдим. Мону йоруқ дуния бирдинла қараңғу зулмәткә айланғандәк болуп туюлди. Чин көңлүмдин яхши көргән әшу адимимниң мени алдап, хорлап, ташлап кәткини қәлбимни қаттиқ азаплиди. Жүригим парә-парә болди. Әйнә шу күндин башлап әр кишиләр мениң көзүмгә җин-шәйтандәк көрүнүшкә башлиди. Вақти-саати йәткәндә оғлум Қәйсәр дунияға кәлди. Шуниңдин кейин әр киши дегән әшу Бәрздәк болидиған болса, әнди һаятимда әркәкниң қолини тутмасмән, дегән қарарға кәлдим. Арида қанчилик бойдақ әрләр маңа сөз селип бақти. Бирақ, немишкиду, һеч қайсисиға көңлүм тартмиди. Өзиңизму көрүп олтирисиз, һазирқи турмушимизму яман әмәс, оғлумму оқушини яхши түгәтти. Аписи сөздин тохтиди. Қәйсәр байиқи турған йеридә техичила қетип қалғанди. Һазир аписиниң ағзидин чиққан сөзләрни аңлап, униң беши айлинип, көз алди туманлишип кәткәндәк болди. Айиғиниң учида аста меңип, өз бөлмисигә кирип кәтти. Аписи бу гәпләрни шунчә жиллардин бери немишкә оғлиға ейтмиған? Бәрз дегән киши тоғрилиқ чиш йерип бирәр сөз қилмиғини немиси? Күрмиң түрлүк ойлар Қәйсәрниң бешини айландуруп, мейисини чоқуп йеди. Аписидин аңлиғанлириға бир ишинип, бир ишәнмәй беши қетип қалди. — Демәк, Тиллаханниң атиси Бәрз дегән киши мениңму дадам екәндә? — деди у каривәткә өзини ташлап. — Һә, мән болсам ...» Қәйсәр бешиниң ичигә һәрә киривалғандәк һалда қалди вә өзини бир ғарға чүшүп кетип барғандәк һис қилди. Тиллаханниң симаси йәнә көз алдида намайән «Мән немә қилип қойдум? Мән немә қилип қойдум?!...» дәп қайта-қайта тил қетиштин башқа илаҗә тапалмиди.

***

Қәйсәрниң өзини немә үчүн ташлап кәткинини билмигән Тиллахан уни сәвәвини соримастинла башқа бир жигиткә турмушқа чиқти. Бирақ униңға өйләнгән жигит той күниниң әтисила Тиллаханни ата-анисиниң өйигә әкилип қойди. — Башқа бирсидин қалған қизиңиз маңа керәк әмәс! — деди у Бәрзниң көзигә тик қарап туруп. Бәрз қизини мошу күнгә қалдурған, өзини әл-жутниң алдида шәрмәндә қилған Қәйсәр дегән жигитни лөкчәкләргә пул берип, раса урғузмақчи болди. «Ундақ ипласларни өлтүривәтсиму угал әмәс» дәп йәкүн чиқарди у ғәзивини басалмай. Бирақ у Қәйсәрниң бир чағларда өз пуштидин төрәлгән бала екәнлигини ойлапму қоймиған еди... Муһәммәт Имин РОЗИБАЕВ.