• Йеңилиқлар
• 30 Тамыз, 2013

Бу һәқиқәтән «алдамчи дунияму»

Биз һаятимизда көплигән адәмләр билән учришишимиз,улар билән һәмсөһбәттә болимиз, айрим сорунларда кишиләрниң бәс-муназирә вә сөһбәтлириниң беихтияр шаһиди болуп қалимиз. Буниңдин бирнәччә жил муқәддәм бир сорунда маңа натонуш адәм һәмминиң диққитини өзигә җәлип қилип, муқәддәс ислам динидин вәз-несиһәт оқушқа башлиди. Униң ейтиватқанлири: «Бу паний дунияға биз вақитлиқ кәлгән, әслидә у капирларниң, пәқәт бақи дуния, биз, мусулманларға, яритилған, шуңлашқа биз ғапил болмай у дунияниң тәйярлиғи билән яшиғинимиз әвзәл. Алла таала һәммә нәрсини билип турғучидур, улуқ Яратқучиниң әмрисиз қил тәвримәйду. Шуниң үчүн биз, мөмүн-мусулманлар, тола тирикчилик дәп аварә болмай, Алла биз, бәндилиригә, буйриған бәшвақ намизимизни өтәп, роза тутуп, мечитқа берип ибадәт қилип, қудрити йәткәнләр һәҗ тавап қилип, бу алдамчи дунияниң һәррәң қаймуқтурушлириға қизиқмай, яшиғинимиз һәқиқий муддиа болған болар еди...», дегән сәпсатадин ибарәт болуп, көпчилик униң сөзлирини тиңшап җим турди. Олтарғанлардин бир-иккиси униңға наразилиқ билдүргәндәк әлпаз билдүрди, бирақ уларму бу кишигә җүръәтлик бир нәрсә дейишкә петиналмиди. Мән бу сорунға меһман сүпитидә башқа жуттин кәлгәнлигим вә һелиқи вәз-несиһәт қилған кишиниң яшинип қалған мойсәпит болғанлиғила түпәйли, еғиз ачмай олтардим. Униң ейтқанлири мени хелила ойландуруп қойди. Әшу «натиқниң» пикричә, биз қосақ беқиш үчүн анчә-мунчә тирикчилик қилип, қалған вақтимизниң асасий қисмини пәқәтла Аллаға қулчилиқ қилип ибадәт билән өткүзүп, тәрки дуниячилиқни таллавелишимиз керәк екән. У жиллири барлиқ мусулманларниң муқәддәс китави «Қуръан Кәримниң» уйғурчә тәрҗимиси болмиғанлиқтин, ислам динидин чүшәнчә-мәлуматимиз йоқниң орнида еди, шуңлашқа ким немә дәп галваң қилса, һә дәп һаңвеқип турушқа мәҗбур едуқ. Кейин заман өзгирип, динға болған көз қарашму иҗабий тәрәпкә қарап йүзләнди. Мөмүн мусулманлар муқәддәс «Қуръан Кәримниң» уйғурчә тәрҗимисини, пәйғәмбәр Муһәммәд әләйһиссаламниң һәдислирини вә ислам дининиң һәқиқий маһийитини чүшәндүридиған башқиму көплигән һәрхил қолланмиларни оқуш имканийитигә егә болдуқ. «Қуръан Кәрим» вә пәйғәмбиримиз Муһәммәд әләйһиссаламниң һәдислирини оқуп тәһлил қилидекәнмиз, бу муқәддәс китапларда, һелиқи кишиниң ейтқинидәк, тәрки дуния болувелип, кечә-күндүз Аллаға қулчилиқ қилиңлар, бу «алдамчи дуния» дегәнгә охшаш бемәна сөзләрниң тамамән йоқлуғидин хәвәрдар болди. Муқәддәс «Қуръан Кәрим» кишиләрни һаятида тиришчанлиқ билән әмгәк қилишни вә лайиғида раһәт көрүшкә интилишни тәшәббус қилиду. Алла таала инсанниң бу дунияда паравән яшищи үчүн барлиқ шараитларни яратқанлиғини, униңдин мәхсәткә мувапиқ пайдилинишни билишимиз керәклигини Қуръанниң «Нәһл» сүрисиниң 5, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 15-айәтлиридә қәйт қилиниду. Алла таала бу дунияда һәрбир адәмниң пайдилиқ, һалал әмгәк мевиси, һалал дарамитила униң бәһир алидиған мүлки болидиғанлиғини алаһидә әскәртип, кишиләрни әмгәк қилишқа үндәйду. Бу һәқтә Яратқучи мундақ дәп тәкитләйду: «Инсан пәқәт өзиниң ишлигән ишиниң нәтиҗисини көриду» (Қуръан Кәрим», 53-сүрә «Нәҗим», 39-айәт). Дана философ Сократ: «Дуниядики һәммә яхшилиқниң ичидә һәммидин үстүн туридиған бирла яхшилиқ болиду. Бу — илим-мәрипәттур; дуниядики һәммә явузлуқларниң ичидә һәммидин үстүн туридиқан бирла явузлуқ болиду: бу — наданлиқтур!» дегән екән. Буниңдин чиқидиған хуласә шуки, дунияда қанчилик яхшилиқ вә алийҗанаплиқ болса, бу һәммидин авал илим-мәрипәтниң мевисидур! Әнди җаһаләт, пәслик, қашшақлиқ вә барлиқ мудһиш вә һәм рәзил ишлар наданлиқни өзигә мәнбә қилиду. XVІІ әсирдә сирттин кәлгән ғоҗилар уйғурлар диярини қалаймиқанға селип, улар өз паалийитини кишиләрниң иманини суслаштуруштин башлиди. Буниң үчүн ғоҗиларниң пири — Аппақ ғоҗа уйғур хәлқини иккигә бөлүп ташлап, милләт арисида адавәт тикинини үндүргән «ақтағлиқларниң» сүрлүк тәрғибатини изчил елип барди. Һә, қәйәрдә наданлиқ овҗ алса, у йәрдә тәприқә, бөлгүнчилик овҗ алиду, қәйәрдә һәқиқәт аяқ асти қилинса, шу йәрдә ғапил җаһаләтпәрәс наданлар жуқури дәриҗиләрни егиләйду. Мәхдум Әзәм дегән ғоҗа өзини бүйүк Алланиң шериги қилип көрситип кишиләрни алдиған. « — Һәқ Субһана вә Таала бизни Карамитул катибин Мәхдум Әзәмлик дөләт саадәт ершадиға йәткүзди, — деди шәйх ғоҗа Әһмәт Касани җараңлиқ аваз билән намазханларға мәсилә мәруп қилип туруп, — бу әмәлки биз ким Мәхдум Әзәмдин зоһурға (әмәлгә ашурмақ) келәдур. Биз ким Мәхдум Әзәм дәриҗисидики биздәк зат әршаларда һәқтаала билән мулақәт қилғанда, муритлириниң мурадидин өзгә һечнемә тилимәс. Биз Аллаға шу қәдәр йеқинлишиш дәриҗисигә берип йәткәнмизки, һечбир мәхлуқ илгири яки кейин биз ким Мәхдум Әзәмниң үчтин бири яки төрттин бири вә яки униңдин камрақ болсиму дөләт саадәтлик дәриҗисигә һечқандақ берип йетәлмигән! Биз мана мошу дәриҗигә муйәссәр болғанмиз. Биз Мәхдум Әзәмлик дөләт вә саадәт иршадиға еришкән туруқлуқ, йәнила сиз бечарә вә мискинләрниң көңүл сөһбитини ихтияр қилип, дуния адәм сариға қайтип чүштуқ. Әслидә Алланиң дости, мөмүн муршид-мухлисларниң һамийи болған биз Мәхдум Әзәм үчүн ол алий баргаһ бу җапалиқ маканға қариғанда техиму мунасип еди. Ениғирақ қилип ейтқанда, Һәқтаала талай бузрукләрниң җәситигә бу қара тупрақни мунасип көрмәй, йүксәк орунға чиқарған еди. Мөмүн муршид мухлисларниң көңлиниң һозури болған бизләрниң пак мәкбәрилири беғи бу қара тупрақтин, техиму жуқурирақ болған үч қәвәт асманниң үстидә болушқа техиму мунасип еди. Чүнки ул алий баргаһта җәмий әнбия вә әвлияларниң әрвалири, һәммә малакиә, асман-земин яхши сүрәт билән көз алдимизда заһир болур еди. Улар хушхойлуқ билән һәмсөһбәт болушни издишәр еди. Бу һәқтааланиң бизниң ирадимизниң мустәһкәмлигини синап көргини екән. Шуңа, биз уларниң һәрқайсиға задила илтипат көрсәтмидуқ. Уларниң һәммиси бизгә мурәббий болди. Һәр бирлири бизләргә шәпқәтләр вә инайәтләр көрсәтти. Лекин бизниң мубарәк вә һәсәтсиз вуҗудимиз сиз дили шикәстләрдин айрилишни халимиди. Чүнки қиямәт күни бу исиян кәлкүнигә ғәриқ болған, диллири һәсрәт надамәт билән толған, изтирап-тәшвиш ичидә сиз бечарә муршид-мухлислиримизниң әтрапидин жирақ кәтмәй, рәһмәт вә шәпқәт нәзәримиз билән сизләргә беқишни зөрүр дәп билдуқ...» (Муһәммәт Садиқ Қәшқәри, «Тәзкирәи әзизан», «Қәшқәр уйғур нәшрияти», 1988-жил, 19 — 22-бәтләр). Мана бу жуқурида кәлтүрүлгән баяндин биз кәлгүнди ғоҗа Мәхдум Әзәмниң өзини Аллаға шерик қилип, гоя Алланиң һозурида болған кишидәк әзвийләп бидъәтлик қилғанлиғиниң яққал испатини көримиз. Бүйүк Яратқучи өзигә шерик болуш давасини қилған мунапиқлар тоғрилиқ мундақ дәйду: «Алла һәқиқәтән Аллаға шерик кәлтүрүш гунаһини мәғпирәт қилмайду, халиған адәмниң униңдин башқа гунайини мәғпирәт қилиду. Кимки Аллаға шерик кәлтүридекән, чоң гуна қилған болиду» («Қуръан Кәрим», 4-сүрә «Ниса», 48-айәт). Мана буниңдин биз бүйүк Яратқучиниң өз бәндилириниң һәрқандақ гунасини кәчүрсиму, лекин өзигә шерик кәлтүргүчиниң гунасини қәтъий кәчүрмәйдиғанлиғидин хәвәрдар болимиз. Биз муқәддәс «Қуръан Кәримдин» Яратқучиниң өз бәндилири үчүн яратқан байлиғи интайин мол, түгимәс-пүтмәслиги, һәрбир адәм өзиниң тиришчанлиғи, әмгәкчанлиғи билән бу байлиқни издәп тепиши вә униңдин пайдилиниш лазимлиғи, уни қуруқлуқтинму, деңиз-муһитлардинму тепишқа болидиғанлиғини алаһидә қәйт қилиду: «Алла силәргә зиминни меңишқа асан қилди, зиминниң әтрапида меңиңлар. Алланиң (бәргән) ризқидин йәңлар, силәр тирилгәндин кейин Алланиң дәргаһиға қайтурулисиләр («Қуръан Кәрим», 67-сүрә «Мүлк», 15-айәт). Һә, бүйүк Яратқучи барлиққа кәлтүргән  пүтмәс-түгимәс байлиқлар ичидә озуқлуқ үчүн истимал қилидиған, шундақла күндилик турмушумизни гөзәлләштүридиған һәрхил зенәт буюмлириму нурғун: «Алла силәрни деңизниң йеңи гөшлирини (йәни белиқлирини) йесун, тақайдиған зенәт буюмлирини (йәни үнчә-марҗанларни) чиқарсун дәп, силәргә деңизни бойсундуруп бәрди. Алланиң немәтлирини тәләп қилишиңлар үчүн (Алланиң бойсундуруши билән йемәк-ичмәкләр вә жүк-тақлар қачиланған) кемиләрниң деңизда долқун йерип кетиватқанлиғини көрисән» («Қуръан Кәрим», 16-сүрә «Нәһл», 14-айәт). Муқәддәс Қуръан Кәримниң көплигән айәтлиридә мөмүн мусулманларни бу дунияда бир-бирини алдимай, һарамлиқ қилмай, адил, тоғра, һалал яшашқа, буниң үчүн барлиқ шараитлар яритилғанлиғи, пәқәт тиришип әмгәк қилиш биләнла бәхит-саадәткә йетиш мүмкин екәнлиги наһайити ениқ тәкитлиниду. Әнди бәзи чала сават, муқәддәс «Қуръан Кәримни» диққәт билән оқумиған, бир-икки сүрини чала ядлавелип өзини «молла» дәп жүргәнләр кишиләрни қаймуқтуруп, «бу дуния капирлар үчүн яритилған, у дуния бизниң» дәп һәрхил сәпсаталарни тарқитип, кишиләрни тоғра йолдин аздурмақта. Әнди биз жуқурида кәлтүргән айәтләр мундақ сәпсаталарни кәскин рәт қилиду. Жуқурида тәкитлигәндәк, кәлгүнди ғоҗилар Мәхдум Әзәм вә униң вариси Аппақ ғоҗа уйғурлар диярини «ақтағлиқлар» вә «қаратағлиқлар» мәзһәплиригә бөлүп, хәлиқниң маддий вә мәнивий турмушиға, һаятиға мисли көрүлмигән дәриҗидә еғир зиян йәткүзди. Бу өзара ихтилапта Аппақ ғоҗа башчилиғидики «ақтағлиқлар» мәзһипи ғалип чиқип, «қаратағлиқлар» мәзһипидики рәқиплирини дәһшәтлик бастурди. Мунапиқ Аппақ ғоҗа өз мәнпийитини көзләп җоңғар басқунчилирини уйғурлар дияриға башлап келип, мустәқил Сәидийә Уйғур дөлитини мунқәризликкә учратти. У җоңғар басқунчилириниң вә өз мәзһипиниң еһтияҗини көздә тутуп, «Қуръан Кәрим» вә «Һәптийәктин» башқа барлиқ китапларни көйдүрүп, илим-мәрипәткә орни толмас зиян йәткүзди. Аппақ ғоҗа башчилиғидики бир топ Қәшқәр ғоҗилири уйғур хәлқини наданлиқ патқиғиға ғәриқ қилди, ислам дининиң муқәддәс қанун-қаидилирини халиғиничә өз пайдисиға бурмилиди. Әйнә шу мунапиқ ғоҗиларниң бири Муһәммәт Ширип пир өзини пәйғәмбәр әвлади қилип көрситип, хәлиқни алдап: «Пүткүл диний ишларниң һоқуқи пәқәт Муһәммәд әләйһиссаламниң әвлатлириға хастур», дәп җар салди, лекин пәйғәмбәр Муһәммәд әләйһиссалам өз һәдислиридә: «Силәргә қара тәнлик қул башлиқ болсиму, гепини аңлаңлар», дегән. Һечқачан пәйғәмбиримиз һәммини мән вә мениң әвладим башқуриду, дегән әмәс. Әйнә шу намусулман бидъәт, мунапиқ ғоҗилар ислам динини халиғиничә бурмилап, мөмүн мусулманларни аталмиш улуқ зат, пирлардин дуа тәләп қилип, мазар-машайқлардин мәдәт тиләп, уларға сиғинишни йолға салди. Лекин мөмүн мусулманлар күндә оқуйдиған бәшвақ намаздики: «(Рәббимиз) саңила ибадәт қилимиз вә сәндинла ярдәм тиләймиз. Бизни тоғра йолға башлиғин» («Қуръан Кәрим», 1-сүрә «Фатиһә», 5-6-айәтләр), дегән айәтләрдә бир Алладин башқа һеч кимгә сиғинишқа, һеч кимдин мәдәт тиләшкә болмайдиғанлиғи наһайити ениқ тәкитләнгән. Аппақ ғоҗа: «Бирәр киши Аллаға, пәйғәмбәргә иман ейтип, ислам дининиң пүткүл әрканлирини орунлиған тәғдирдиму, әгәр пир әвлияға қол бәрмисә, ишәнмисә, болмайду, дәп хәлиқни ахмақ қилған. Ваһаләнки, «Қуръан Кәримниң» көплигән айәтлиридә: «Алла билән бәндә арисида васитичи болмайду», дегән чүшәнчә қәтъий вә очуқ тәкитлиниду. Хәлқимизниң саватсизлиғидин, наданлиғидин Аппақ ғоҗа вә униң тәрәпдарлири наһайити устилиқ билән пайдилинип, қаттиқ әзди, қулға айландурди. Алла таала бу һәқтә мундақ дегән: «Уларниң саватсизлири китапни оқумайду, (әһбарлири ойдуруп чиққан) ойдурмиларнила билиду, гуман биләнла иш қилиду» («Қуръан Кәрим», 2-сүрә, «Бәқәрә», 78-айәт). Бир данишмән: «Өз тәғдири үстидә тәпәккүр қилалайдиған милләтни йеңиш қийин», дегән екән. Һә, өз тәғдири үстидә қайғуруп һәрикәт қилалайдиған милләтла өзиниң һазирқи һалитини чүшинәләйду вә униңдин қутулуш йолини издәйду. Адәм немә арқилиқ өзини тонуйду? Адәм өзиниң дәл инсаний әвзәллиги — тәпәккүр қилиш васитиси арқилиқ тонуйду. Тәпәккүри күчлүк милләт үзлүксиз тәрәққий қилиш җәриянида өзини такамаллаштуруп, жирақни көрәләйдиған, тәдбирчан милләткә айланса, тәпәккүри йоқ милләт қалақ иптидаий һаләттә, саддә пети қалиду! Яратқан Алла бизни тәпәккүр қилидиған милләткә айландурсун! Амин! Ядикар САБИТОВ.