• 30 август — Конституция күни
  • 30 Тамыз, 2013

Келәчигимизниң стратегияси

Бүгүн мәмликитимиз Асасий Қануниниң қобул қилинғиниға 18 жил толди Раст, тарихий өлчәм билән алсақ, бу анчила узақ вақит әмәс. Амма, әгәр инсан һаятиға чаққанда, у балағәткә йәткәнликни билдүриду. Әйнә шу нуқтәий нәзәрдин елип қариғанда, Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси шәкилләнди, дәп тәкитләшкә толуқ асас-зәмин бар. Һәқиқәтәнму 1995-жили 30-августта болуп өткән умумхәлиқ референдумида һазирқи Қонституцияниң қобул қилиниши дөләтчилигимиз асаслириниң вуҗутқа кәлтүрүш җәриянлириниң мәнтиқий йәкүни болди, дәп тәкитләшкә толуқ асас бар. Чүнки Асасий Қанунда җумһурийитимиз интилған мәхсәтләр ениқ йезилған. Мәсилән, Конституцияниң 1-маддисиниң 1-пунктида Қазақстан Җумһурийитиниң өзини инсан, униң һаяти, һоқуқлири вә әркинлиги алий қәдрийәтләрдин һесаплинидиған демократик, зайирлиқ, һоқуқ вә иҗтимаий дөләт дәп тәстиқләйдиғанлиғи баян қилинған. Бу болса, Қазақстанниң өз зиммисигә атап көрситилгән йөнилишләрдә риваҗлиниш мәҗбурийитини алидиған дөләт сүпитидә тәрәққий етиш нийитидә екәнлигини билдүриду. Бүгүнки таңда мошу йөнилиштә бирқатар мәхсәтләр қолға кәлтүрүлди. Башқичә ейтқанда, Асасий Қанун өз вәзиписини орунлаватиду. Өткән жиллар мабайнида мәмликәт Конституцияси һаятимизниң асасини селип бәргүчи қанунға айланди. Җәмийәт һаятида қандақ вақиәләр йүз бәрмисун, у пәқәт сәясий вәзипинила әмәс, бәлки шуниң билән бир қатарда идеологиялик вәзипиләрниму орунлаватиду. Әйнә шуңлашқа Асасий Қанунимиз вақит синиғидин сүрүнмәй өтти вә өзиниң һаятчанлиғини, турақлиқлиғини испатлиди. Униң қаидилири барлиқ хәлиқара үлгиләргә толуқ мувапиқ келиду. Мәмликәт Конституцияси қазақстанлиқларниң һазирқи вә кәлгүси әвлади алдидики жуқури җавапкәрликни чоңқур һис қилған һалда қобул қилинди. Буниңдин 18 жил илгири умумхәлиқ референдумиға қатнашқанларниң бесим көпчилиги яқлап аваз бәргән һазирқи Конституция вуҗутқа кәлтүргән үлгә җәмийәттә төзүмлүкни сақлашқа, мәмликәттә яшаватқан барлиқ милләтләрниң мәнпийәтлири билән тәләплирини һесапқа елишқа асасланған. Шуниң билән бир вақитта униңда нурғунлиған демократик дөләтләрниң конституциялик қурулушидин илғар тәҗрибиләр муҗәссәмләнгән. Мәсилән, Умумйүзлүк инсан һоқуқи һәм әркинлигини тәминләшниң, һимайә қилишниң толуқ механизми шу җүмлидиндур. Асасий Қанунни тәйярлиғанда униң лайиһисиниң йетәкчи чәтәллик экспертларниң қатнишиши билән җәмийәтлик, юридик, лингвистикилиқ вә хәлиқара экспертизидин өткүзүлгәнлигиму муһим әһмийәткә егә. Шу нәрсә һечқандақ сир әмәски, мәмликәт Конституцияси түрлүк сәясий вә җәмийәтлик күчләрниң бирлишишини тәминлиди, һәрхил яштики вә һәр милләт вәкиллири қазақстанлиқларниң дөләтниң асасий һөҗҗитиниң барлиқ қаидә-нормилириға қәтъий әмәл қилған һалда, течлиқта қатар яшаватқанлиғиға қәтъий ишиниду. Җумһурийәттә  инсан һоқуқи бойичә миллий институтлар системиси вуҗутқа кәлтүрүлүп, улар жүргүзүватқан паалийәтниң нәтиҗидарлиғи мәмликәт Асасий Қануниниң нормилирини еғишмай орунлашқа асасланған. Улар бир-бириниң ишини тәкрарлимиған вә мустәқил паалийәт жүргүзгән һалда, җәмийитимиздә қанунниң үстүнлүги принциплириниң сақлинишини, гражданниң шәхсий, сәясий, иҗтимаий, мәдәний вә ихтисадий һоқуқ-мәнпийәтлириниң һимайә қилинишини тәминлимәктә. Қазақстанда әзәлдин тартип йүздин ошуқ еләтниң вәкиллири яшап, әмгәк қиливатиду, қириқтин ошуқ конфессия паалийәт елип бериватиду. Дөләт рәһбири Нурсултан Назарбаев тәкитлигәндәк, нәқ төзүмлүк җумһурийәттә течлиқ вә разимәнликни, турақлиқ вә ихтисадий өрләшни тәминлиди. —            Биз үчүн төзүмлүк принципи пәқәт сәясий мәдәнийәт нормисила әмәс, бәлки дөләтниң муһим принциплириниң бири болуп һесаплиниду, биз уни әң қәтъий рәвиштә сақлап мустәһкәмләватимиз, — дәп атап көрсәткән еди Президент. Һәммигә мәлумки, бүгүнки таңда Қазақстан мәдәнийәтләр вә конфессияләрара муһим хәлиқара мәркәз вәзиписини орунлаватиду, мәмликәтләрара диалогни тәрәққий әткүзүш мәсилисигә җиддий диққәт бөлүватиду. Бу йөнилиштә җумһурийәттә хәлиқара саммитлар, конференцияләр һәм симпозиумлар, дуниявий вә әнъәнивий динлар рәһбәрлириниң қурултайлири турақлиқ өткүзүлмәктә. Қазақстанниң течлиқпәрвәр миссияси башқа мәмликәтләрниң вә БМТ, ЕБҺТ вә башқиму хәлиқара тәшкилатларниң қоллап-қувәтлишигә егә болуватиду. Қазақстан көпмилләтлик дөләт. Шуңлашқа биздә җумһурийәттә яшап, униң тәрәққиятиға һәссә қошуватқан барлиқ хәлиқләрниң урпи-адәт, әнъәнилирини һөрмәтләйду вә тәрәққий әткүзиду. Башқичә болуши мүмкин әмәс. Чүнки Қазақстан өз тәрәққиятини нәқ Асасий Қанундин башлиған. Мустәқилликни қолға кәлтүргән дәсләпки күнләрдин тартипла мәмликәт өз күчигә, әқлий ихтидариға, миллий әнъәниләр билән қәдрийәтләргә таянған һалда өзиниң риваҗлиниш йолини таллавалди вә жигирмә жилдин ошуқ вақиттин бу ян шу сәясәткә қәтъий әмәл қилип келиватиду. Буниңда дөләтниң миллий сәяситиниң әмәлгә ашурулушини, мәмликәттә иҗтимаий-сәясий турақлиқниң сақлинишини тәминләватқан надир институт — Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң муһим роль ойнаватқанлиғини алаһидә қәйт қилиш керәк. Қисқиси, Қазақстан түрлүк милләт вә конфессияләр вәкиллириниң течлиқта қатар яшишиниң мүмкин екәнлигини өз үлгиси билән көрсәтти. Бу йәрдә гезитханда бизниң Конституцияни бүгүнки күнниң һәққанийәтлиригә җавап берәләйдиған заманивий һөҗҗәт дәп аташқа боламду? дегән соалниң туғулуши тәбиий. Һәқиқәтәнму, Қазақстан қисқа вақитниң ичидила җәмийәт һаятиниң барлиқ саһалирида илгириләшни қолға кәлтүрәлиди. Җумһурийәт Конституцияси тәрәққий әткән дөләтләрниң һоқуқ кәңлигидә моҗут вә қелиплашқан дуниявий үлгиләргә, Умумйүзлүк инсан һоқуқи декларациясиниң, башқа хәлиқара һөҗҗәтләрниң қаидилиригә җавап беридиған көплигән илғар нормиларни муҗәссәмләндүргән. Бизгә барлиқ конституциялик йеңилиқлар мәмликәттә течлиқни, турақлиқни вә миллий бирликни күчәйтиш үчүн яхши шараит яритиш мәхситидә қобул қилинди. Җәмийәт һаятиниң барлиқ саһалиридики ислаһатлар Конституция асасида жүргүзүлди вә һазир җумһурийәт Мустәқил Дөләтләр Һәмдостлуғиға әза мәмликәтләр арисида йетәкчи орунларниң биридә туриду. Буниңда сәясий турақлиқ, ихтисадий тәрәққият, қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрлик, дөләт һаятиниң барлиқ мәсилилирини демократик усуллар билән һәл қилиш мәмликәтниң асас селип бәргүчи принциплири болуп һесаплиниду. Әнди Асасий Қанунға киргүзүлгән түзитишләр болса, Қазақстанниң ички тәрәққиятиға мувапиқ, мустәқиллик жиллирида әмәлгә ашурулған иҗтимаий-сәясий вә ихтисадий ислаһатлар һулиға таянған һалда киргүзүлди. Шуңлашқа бизниң Конституция бүгүнки күнниң тәләплиригә толуқ җавап бериду вә униң қаидилири толуқ әмәлгә ашурулуватиду. Бу йәрдә шуни тәкитлигүмиз келидуки, Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси дөләт вә җәмийәтниң һоқуқ җәһәттин тәрәққий етиши, уларниң демократик ислаһатларниң нәтиҗидарлиғини ашуруш мәхситидә өзара зич һәрикәт қилиши үчүн зөрүр болған барлиқ шәрт-шараитларни яритиду. Чәт әлләрниң йетәкчи экспертлири билән аналитиклириниң пикричә, җумһурийитимизниң Конституцияси турақлиқ демократияни вуҗутқа кәлтүрүшкә интилған көплигән тәрәққий етиватқан әлләр үчүн үлгә болуп хизмәт қилиши мүмкин. Һә, образлиқ қилип ейтқанда, мәмликәт келәчигиниң стратегияси болған Асасий Қанун мәмликәт тәрәққиятида муһим роль ойниди, һоқуқ дөлитини қурушниң асаслирини вуҗутқа кәлтүрди. Инсан һоқуқини тәминләшкә мунасивәтлик көплигән хәлиқара һөҗҗәтләрниң қатнашқучиси болған Қазақстанда гражданларниң конституциялик һоқуқлири билән әркинлигини һимайә қилиш механизми вуҗутқа кәлтүрүлүп, униңда Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти йенидики Инсан һоқуқини һимайә қилиш комиссиясигә муһим орун аҗритилған. Шундақ екән, мәмликәтниң һәрбир турғуни өз һаятида йүз бериватқан иҗабий өзгиришләрни Асасий Қанунда баян қилинған нормилар билән тәләпләрниң әмәлгә ашурулуватқанлиғи дәп чүшиниши керәк. Буниң үчүн һәрбир граждан һоқуқ җәһәттин аң-сезимни, тәпәккүрни вә мәдәнийәтни ашуруши, Конституцияни һәм қобул қилинған қанунларни һөрмәтлиши лазим. Башқичә ейтқанда, Конституцияни һөрмәтләш адәмләрниң күндилик һаятида мунасип орун егилиши шәрт.

Шөһрәт МӘСИМОВ.

530 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы