• Дунияда мөҗүзә тола
• 13 Қыркүйек, 2013

Африкилиқ альбинослар

Альбинизм (латинчә albus — ақ) — адәм организмидики тәнгә, чачқа вә көзгә рәң биридиған меланин пигментиниң туғма тапчиллиғидур. Бу ағриққа дучар болғанларни альбинослар дәп атайду. Европа билән Шималий Америкида 20 миң адәмгә — бир, Африкида 4 миң адәмгә бир альбиностин тоғра келиду. Уларниң көпчилиги (370 миңдин ошуқ адәм) Танзаниядә яшайду. Африкилиқ альбинослар дуниядики һәм мәнивий, һәм иҗтимаий җәһәттин ховуп астида яшаватқан аһалиниң бир қисмидур. Һаҗәтлик пигментниң йетишмәслигидин уларниң организми ультра гүлнәпшә шолиниң, йәни күнниң тәптидин һәрхил ховуплуқ ағриқларға дучар болиду. Ениғирағи, төрттин үч қисми оттуз йешидила терә раки билән ағрийду. Шуңлашқа 2004-жилдин буян Африкидики альбиносларға ярдәм қилиш фонди аһалиниң бу проблемилиқ қатлимиға күн нуридин қоғдинидиған крем билән мәхсус көзәйнәкни һәқсиз тарқитип кәлмәктә. Африка аһалиси билим елишқа анчила интилип кәтмәйду. Шуниң ақивитидин қитъәдә наданлиқ һәм қалақлиқ кәң овҗ алған. Йәрлик диний өлималар, тевип-бахшилар буниңдин маһирлиқ билән пайдилинип, надан хәлиқниң мейисигә һәрхил чүшәнчиләрни сиңдүрүп, өз илкигә қаритивалған. Мәсилән, турғунлар арисида «Альбинослар бәхитсизлик елип келиду», дегән чүшәнчә моҗут. Әң дәһшәтлиги, тевиплар уларниң органлирини давалаш мәхситидә пайдилиниду. Хәлиқ давалиғучилириниң пикричә (хурапий хәлиқ үчүн у наһайити муһим әһмийәткә егә), альбиносларниң пут-қоллири, көзлири һәм чачлири адәмгә алаһидә күч-қувәт, сағламлиқ һәдийә қилиду. Бу чүшәнчә қитъәдә, болупму Танзаниядә альбиносларниң аммивий қирилишиға елип кәлмәктә. Ениғирағи, намратчилиқ зәрдавини чекип келиватқан хәлиқ уларни өлтүрүп, парчилап сетиш арқилиқ турмушини җөндәшкә өткән. Мәсилән, альбиносниң бир қолиниң баһаси 2 миллион Танзания шиллингиға, йәни 1,2 миң АҚШ доллириға баравәр. Умумән бир альбиносниң өлүмидин 100 миң АҚШ доллири миқдарида пайда көрүш мүмкин екән. Оттура африкилиқниң мундақ пулни 25 жил давамида ишләп тапидиғанлиғини әскә алсақ, буниң өзи кәмбәғәлчилик гирвигидә яшаватқан аһали үчүн пүтмәс-түгимәс байлиқтур. Альбинослар мурдилириниң асасий херидарлири — тевиплар, бахшилар вә башқа хәлиқ тибабәтчилири. Улар бу товарни сетивалған баһасидин нәччә һәссә нурғун пайда тапиду. Ениғирағи, тевиплар альбиносларниң қенидин вә ички органлиридин «байлиқ елип келидиған», «паравән һаят һәдийә қилидиған» сехирлиқ ширниларни тәйярлайду. Африкилиқларда шундақла «Альбиносларниң тениниң бир парчисини алтун каниға селип қойса — ғәзнә мол болиду, қармақниң учиға илип қойса, униңға ичидә алтун бар белиқ чүшиду», дегән күлкилик етиқатму бар. Хәлиқ арисида «Альбиносниң териси СПИДтин давалайду», дегән миш-мишму таралған көрүниду. Һакимийәтниң бепәрвалиғи һәм қанунниң аҗизлиғи түпәйли Африкида альбиносларниң қәстән өлтүрүлүшигә қәтъий чәк қоюш задила мүмкин болмайватиду. 2009-жили альбиносни өлтүрүп, парчилап сатқан қатил үстидин сот болуп, униң өлүм җазасиға һөкүм қилинишиму, башқиларға дегәндәк савақ болалмиған. Йәрлик қанун бойичә, альбиносни өлтүрмәстинла, путини яки қолини кесивелип сатқан адәмгә пәқәт 6 — 7 жиллиқ түрмә җазаси қараштурулған. Танзанияниң бир қатар шәһәрлиридә альбиносларниң балилири оқуйдиған мәхсус мәктәпләр паалийәт елип бариду. Уларниң бехәтәрлигини тәминләш үчүн күзәтму қоюлған. Амма буниң мәсилини толуқ һәл қилидиғанлиғиға ишәнчә йоқ. Чүнки «очилар» күзәтчиләрни ахчиға сетивелип, альбинос балилирини оғрилап кетидиған әһвалларму йүз бәргән. 2008-жили 19-октябрь күни Дар-эс-Салем шәһириниң аһалиси альбиносларниң һоқуқини һимайә қилиш мәхситидә аммивий намайишқа чиқти. Шу күни кәчқурунлуғи уни уюштурғучиларниң бири қарақчилар һуҗумиға учрап, пут-қоллиридин айрилиду. Йәнә бир намайишчини намәлум бирлири чепип, парчилаветип, қечип кетиду. Жуқурида қәйт қилинғинидәк альбинослар — әң дәһшәтлик өмүр қайнимида һаят кәчүрмәктә. Улар өзлирини бу әһвалдин пәқәт Ғәрипла қутулдуралайду, дегән үмүттә.