• Яднамә
  • 13 Қыркүйек, 2013

СИНАҚЛАРДИН СҮРҮНМИГӘН ЕДИ

Әгәр биз, Челәк тәвәсиниң адәмлири, шу тәвәдики йезилар һәққидә гәп қилсақ, әң алди билән шу жутларда хәлқи үчүн көйүнүп хизмәт қилған, әл яхши дегән әң яхши кишиләр көз алдимизда намайән болиду. Кейиквайлиқ Абдулла Розибақиев, қарийотилиқ Яқуп Исиев әйнә шулар җүмлисидиндур. Синипдишим Давут Исиевму чоң дадиси билән пәхирлинип, уни өзигә үлгә тутуп, яхши хизмәтлири билән яхшилар қатариға қошулди. Ундақ дегиним у оқуп, издинип, еринмәй әмгәк қилип, ахири көзлигән мәхсити — алим болуш дәриҗисигә йәтти. Давут бу узун һәм қийин мусапидин сүрүнмәй өтти. Давут Исиев мәктәптә оқуп жүргән чағлиридила тарихқа бөләкчә қизиқидиған. У тоққузинчи синипни түгәткинидә һәрбий хизмәткә чақиртилди. Вәтән алдидики борчини өтәп келип, кәчки мәктәптә оқуди. Оттура мәктәпни тамалиғандин кейин Ташкәнт шәһиридики Оттура Азия дөләт университетиға (САГУға) оқушқа чүшти. Тиришчанлиғи түпәйли тарих пәниниң муәллими  мутәхәссислигини егиләп, 1965-жили Алмутиға қайтип келип бираз вақит «Коммунизм туғи» («Һазирқи «Уйғур авази») гезитида мухбир болуп ишлиди. «Билимлик болсаң, аләм сениңки» дегәндәк, алий билимлик жигит редакциядә ишләп жүргән чағлирида гезитқа һәрхил мавзуларға мақалиларни йезип, көпчиликкә тонулушқа башлиди. Униң шу мәзгилләрдә «Дәттикам десәм, чу чүшти» сәрләвһилик фельетони, балилар үчүн язған «Кичиккинә партизан» һекайиси гезитханларни бирдин өзигә җәлип қилған еди. Кейинирәк униң балилар һаятиға беғишланған топлими йоруқ көрди. Давутниң тарихчи болуш истиги уни Қазақстан Пәнләр академиясиниң уйғуршунаслиқ бөлүмигә елип барди. Яш алим иштин қол үзмәй, 1972-жили Москвада СССР Пәнләр академиясидә намзатлиқ диссертациясини яқлап, тарих пәнлириниң намзити унванини елишқа муйәссәр болди. Умумән, униң әмгәк паалийити Уйғуршунаслиқ институти вә Абай намидики Қазақ миллий педагогика университетида өтти. У университетта дуния тарихи вә уйғур тарихидин дәрис бәрди. Давут Исиев уйғурларниң қедимий тарихини мукәммәл үгинип, устазлар, студентлар һәм оқуғучилар үчүн методикилиқ вә илмий әмгәкләрни, уйғур мәктәплириниң 5 — 8-синиплири үчүн «Уйғур тарихи» дәрислигини, «Уйғурчә-русчә» сөзлүкни нәшир қилдурди. У Пүткүл иттипақлиқ «Билим» җәмийитиниң әзаси сүпитидә Қазақстан вә Қирғизстан җумһурийәтлириниң университет, институтлириниң аудиториялиридә 250тин ошуқ лекцияләрни оқуған. Давут Исиев Түркмәнстанниң Мари, Байрамәли шәһәрлиригә барғинида, у йәрләрдики уйғурларниң тарихини үгинип, М.Мәмәтов билән һәмкарлиқта «Байрамәли» уйғурлириниң өтмүши билән бүгүнкиси» намлиқ қиссә йезип чиқти. Шу китап йоруқ көрүши билән қазақстанлиқ уйғурлар Байрамәлидә истиқамәт қиливатқан қериндашлирини тонуп, улар билән алақисини күчәйтти. Мәнму Байрамәли, Мари, Ашхабад шәһәрлиригә барғинимда, у йәрдики қериндашлиримиз бир аилиниң әзалиридәк болуп кәткәнлигини байқидим. Алмутидин кәлгинимни билгәндә, улар мениңдин бирдинла Давутни сориди. Бу мениң Байрамәлигә биринчи қетим беришим еди. Мән Савутҗан ака Моллаутовниң акиси Меһравдун акиларниң өйигә чүштүм. Алмутидин кәпту десә, һәммисила көрүшкили, тонушқили, тонушлирини билгили келидекән. Дәсләптә Меһравдун ака жутдаш, қериндашлирини «меһман кәлди» дәп чақирди, олтириш давами мәшрәпкә улашти. Меһравдун ака рәһбәрлигидики сәнъәткарлар әҗдатлиримизниң өтмүштики еғирчилиқлирини, нахша-саз, қошақлирида қалдуруп кәткән дәрт-аләмлирини муңлуқ кәйпиятта орунлап, ләпәр, нахшиларни ейтип, көңүл ачидекән. Улар мениму қистиди. Әпсус, нахша ейтишқа қабилийитим болмиғачқа уларниң илтимасини орунлалмидим һәм буниң үчүн бәк хиҗаләт болдум. Өткән әсирниң атмишинчи жиллири синалғуға чүшириш бу яқта турсун, һәтта һазирқидәк диск, тасмиларға аваз йезивалидиған техникиларму йоқниң орнида еди. Шуңлашқа аридин 3-4 жил өтүп йәнә бир барғинимда, Меһравдун акиға: — Мана саңа, мән ейталмиған нахша-сазлар, — дәп уйғурчә нахша-саз йезилған пластинкиларни апирип бәрдим. У гоя тепилмайдиған байлиқ апирип бәргәндәк хошал болған еди шу чағда. Бу қетим аиләм билән барғанлиқтин, байрамәлиликләр чапқан «Ақ өстәңни», уйғурлар яратқан қумлуқ даладики бостанлиқни, һәрбир уйғурниң қорасида ечилған гүл-гияларни, мевилик дәрәқләрни, үзүм бараңлиқлирини көрүп, қедим замандин шу кәмгичә мүрисидин кәтмини чүшмигән ишләмчан дехан, бағвән хәлқимниң тәғдир-тәқәзасини ойлап, көзүмгә яш әгигән еди. Әйнә шу байрамәлиликләрни пүткүл уйғурларға тонутқан Давут Абдуллин оғли Исиев еди. Униң инсаний хисләтлиригә тохтилидиған болсақ, вәтәнгә, хәлқигә нисбәтән муһәббити чәксиз еди. Өз дәвриниң көрнәклик алими, ишбиләрмән әзимити еди. У язғучи, шаир, алим, дөләт әрбаплири билән бир қатарда аддий әмгәк адәмлири биләнму қоюқ арилишидиған. У уйғур миллий мәдәнийәт мәркизини тәшкил қилғучиларниң, Ату паҗиәсидә қурван болғанларни хатириләш тәшәббускарлириниң бири сүпитидә җәмийәтлик ишларға паал арилашти. Әпсус, униң һаяти қисқа болди. Давут Исиев бари-йоқи атмиш жилла өмүр сүргини билән хәлқимизниң тарихини үгиниш, тикләшкә зор төһпә қошқан тарихчи. Униң вапат болғиниға азду- кам жигирмә жил өткән болсиму, мәрһумниң ярқин симаси қәлбимиздә мәңгү сақланғуси. Мухтәр АБДУРАХМАНОВ.  

302 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы