• Йеңилиқлар
• 16 Қаңтар, 2012

Җан беқиш мәнбәси яки Шәхсий машиниси билән кира қилғучиниң «иш-тәҗрибисидин»

Һазир шәхсий машиниси бар икки адәмниң бири киракәшлик қилип пул тапидиғанлиғи һеч ким үчүн сир әмәс. Мәнму шуларниң бири. Бүгүнки қалаймиқан заманда бу, бир қаримаққа, оңай билингини билән, әслидә мәшәқити нурғун вә хәтәрлик иш екәнлигиму мәлум. Шуниң үчүн таксист алди билән йол бойида қол көтирип турған адәмләрниң түригә қарап, пәқәт шуниңдин кейин тохтиши керәк. Шуниң билән биллә херидарларниң арисида қанчә әр киши бар, улар мәсму яки сақму,шуниңға диққәт бөлүши лазим. Шәһәрниң дохмуш-дохмушида узун путиға бәк яришип туридиған калтә юбка кийгән қиз-җуганлар көпләп учришиду. Уларға нурғун қарашниң яки әттәй тохтап сөзлишишниң һаҗити йоқ. Чүнки улар сени баридиған йеригә апарғузувелип, ишлирини пүтирип, мәптункар тәбәссүми билән телефонлирини берип, учришиш җайини бәлгүләп, сениң телефон қилишиңни тақәтсизлик билән күтидиғанлиғини ейтип, һәтта янфониға 500 бирлик салғузувелип, қуйруғини хада қилиду. Сән уни саатлап әмәс, айлап күтсәңму башқа учриталмайсән. Бәргән телефониму аләмдә йоқ номерлар. Шундақму херидарлар барки, машинаңға олтиривелип, йол кирасини төләштин баш тартип, қопаллиқ қилиду. Әгәр улар билән силиқ-сипайә мунасивәт қилсаң  болди, бешиңға минивалиду. Һәр һалда, мошуниңға охшаш келишмәсликләргә дуч келип қалидиғанлиғиңни ойлисаң, ахчиниң көзигә қаримай, қиммәт болсиму, газ тапанчисини елип қойғиниң ошуқлиқ қилмайду. Херидарлар билән һәр қачан силиқ болушқа тиришиш керәк, тилини тепип, анда-мунда чақчақ қилип қойсаң, техиму яхши. Һазирқи боһран заманда бензинниң қиммәтлигини, озуқ-түлүк баһалириниң күн санап өсүватқанлиғини, ялғандин болсиму бир балаңни институтта һәқ төләп оқуватқанлиғиңни вә пулға мунасивәтлик һаказиларни ейтип қойсаң, саңа ичи ағриған херидар 500 тәңгиниң орниға 600 — 700 тәңгә бериду. Әгәр майда ахчиси болмиса, 1000 тәңгә берип, «сдачисини» алмайду. Бирақ херидариң билән сөзлишишниму билиш керәк. Әгәр машинаңға уйғурлардин бирәси олтирип қалса, сән һеч қачан уларға «мән уйғур» дәп ейтма, әксичә, қазақчә яки орусчә сөзләп турувал, гепигә арилашма, чидап олтар, өйүңгә барғанда уйғурчә сөзлишивалисән. Әгәр тилиң қичишип «Силәр  уйғурму?» дәп сорап қалсаң болди, балаға қалисән. Бир дәмдила туққан болуп чиқисиләр. «Өзимизниңкиләркәнғу» дәп пулни қандақ алмай қалғиниңни туймай қалисән. Бәзидә, қеришқандәк, херидар чиқмай қалиду. Ундақ пәйтләрдә у яқтин-бу яққа тохтимай меңишниң һаҗити йоқ, бензинни бекар көйдүрисән. Әң яхшиси, чоң бекәтләрниң бириниң йениға яки төмүр йол вокзаллириниң йениға келип тохтап, қолуңға «Уйғур авазини» елип, ялғандин болсиму оқуған болувал. Әгәр гезитқа берилип оқуп кәтсәң, херидардин айрилип қалисән. Шуңлашқа пат-пат гезиттин бешиңни көтирип, у ян-бу яниңға қарап қой. Болмиса «олҗаңни» башқа «бөриләр» елип кетиду. Әгәр йолниң у четидә чемоданини көтәргән херидар турса, дәрһал шу йәргә йәт, хизмитини қил, улар, бәлким, аэропортқа маңғанду. «Чемоданиңиз еғирму?» дәп сорап қойсаң, худди сән ичиң ағрип ейтиватқандәк, хошал болуп кетиду. Саңа униң хошал болғини керәк. Адәттә, жирақ сәпәргә маңғанлар «Қанчә пул алисән?» дәп соримайду, чүнки улар бай вә гәнҗиң херидарлар. Әгәр у «клиентиң» орус болса, нәгә баридиғанлиғини сорашниңму һаҗити йоқ, дәрһал машинаңниң ишигини ечип, уни олтарғузувелишқа алдира. Олтарғандин кейин нәгә баридиғинини сорап үлгирисән. Улар «Нурғун пул сораватисән?» дәп җаңҗал чиқиридиғанлардин әмәс, биз, мусулманларға қариғанда, улар содилишишни анчә билмәйду, қанчә сорисаң, шунчә бериду. Таксист үчүн әң муһим қаидә, һәр дайим йолниң оң тәрипини тутуп меңиш керәк. Шундақ маңсаң, қол көтирип турған херидарни дәрһал көрисән. Әгәр икки кочиниң қийилишиға келип қалсаң вә светофор қизил йениш алдида турса, кочиниң у қанитида турған клиентиңдин көзүңни үзмә, өп-чөрәңгә қара, йол полицияси хадими көрүнмисә, светофорниң қизил янғиниға қаримай, өтүп кетишкә тириш. Бирақ йол-транспорт һалакити йүз бәргидәк әһвал қелиплишиватқанлиғини сәзсәң, тохтап тур. Тәлийиң болса, әву херидар сениң болиду. Әгәр сән йетип кәлгичә башқа бири елип кәтсә, анчә қайғурма, буйруғини шу. Йәнә бир муһим қаидә, әгәр херидариң вокзалға яки аэропортқа маңса, қанчә беримән десә, шуниңға келиш. Чүнки сән у яқтин зади қуруқ қайтмайсән. Ялғуз адәм болса — алдиға, икки яки үч адәм болса, кәйнигә олтарғуз, йол бойи йәнә адәм алисән, улар айрим-айрим төләйду. Вокзал-аэропортларда алди билән аял херидарларни олтарғузувелишқа тириш. Әкси әһвалда, машинаңда әрләрниң барлиғини көрсә, аяллар әйминип олтармайду. Әтигәнлиги өйидин ишләймән дәп чиққан таксистниң янчуғида бир-икки миң тәңгә майда пул болуши керәк. Чүнки бәзи херидарлар пүтүн ахчисини көрситип, «Һазир әву дукандин майдилап чиқай» баниси билән қечип кетиши мүмкин. Сән болсаң, шәһәрдики «пробкиға» бола, машинаңни қойидиған җай тапқичә, униң нәгә қечип кәткәнлигини биләлмәй қалисән. Әгәр  униң кәйнидин жүгәрсәң, машинаңда олтирип қалған йәнә бир херидариң «қуйруғини хада қилиду». Йолни кесип өтүватқан пиядә маңғучиларни көрүп қалсаң, тохтап уларни өткүзүветишкә тириш. У өзәң үчүнму яхши, чүнки улар йолни кесип өтүпла, қол көтирип такси тохтитиши мүмкин. Әгәр қолида жүки болса, сениң тәлийиң, җәзмән узақ сәпәргә маңғанлар. Аэропорт яки вокзалға апирип қоюп, қайтқиниңда йәнә херидар еливалисән. Бир дәмдә кәдимкидәкла пул тепип, өйүңгә йенип келисән вә яғлиқ таңғанни хелила хошал қилип қойисән. Таксист үчүн наһайити  қәтъий әмәл қилидиған нәрсә шуки, һеч қачан ахчаңни херидар көрүп қалидиған йәргә қойма.Әгәр сени йол полицияси хадими тохтитип қалса, сән униң билән содилишип қайтип кәлгичә, херидариң әву ахчаңни «хаңсир қилип» көзүңдин ғайип болиду. Тилиңға «хәптин» башқа сөз кәлмәй, өзәңни қойидиған җай тапалмай, бешиң гаңгирап қалиду. Шуниң үчүн пәқәт ахчинила әмәс, шундақла һөҗҗәтлириң билән янфониңниму задила машинида сақлашқа болмайду. Йәнә шу нәрсә ядиңда болсунки, бәзидә алдираш йол қаидисигә хилаплиқ қилип қойисән. Йол полицияси тохтатса, һеч қачан униңға пүтүн пулуңни көрсәтмә, көрүп қалса болди, әшу пулуңни еливалмиғичә сени колдурлатқини-колдурлатқан: җәриманни 24 миң тәңгидин башлайду. Сән униңдин қорқма, 1000 тәңгә бәргин, унимиса, йәнә 1000 тәңгә қошуп бәргин, хошал болуп кетиду. Адәттә, херидарлар мәйрәм күнлири нурғун болиду. Бирақ мәйрәм һарписида өйүңгә туққанлириң келип қалса, уларға бир бодулка һарақ қоюш керәк. Өзәң ичмисән, йәнә уят, ичишкә тоғра келиду. Бирақ оюң әтә, мәйрәм күни херидарларниң нурғун болидиғанлиғида. Немә қилиш керәк? Униң бирла амали бар: һазир һәр бир өйдә дегидәк һаҗилар кийидиған допилар барғу, шуларниң бирини кийивалдә, ишәшлик таксистлиқ қиливәр. Йол полициясиниң хадими тохтитип қалса, униң алдиға келип, бир қур «Қуллаһу әһәд, аллаһу сәмәдни» оқувәт, «Әссаламуәләйкүмни» унтимай, «Иншааллани» қошуп қой. Полиция хадими сениңда һарақниң һиди бар-йоқлуғини билиш бир чәттә турсун, һәтта һөҗҗитиңниму соримай қоюветиду. Сән болсаң, йәнә бир қетим «Иншааллани» яғдуруп йолуңға раван болисән. Маңа охшаш шәхсий машиниси билән киракәшлик қилип җан беқиватқанлар жуқуридики тәләп-қаидиләргә әмәл қилидиған болса, ейиға һәр қандақ бюджет хадимидин икки-үч һәссә нурғун пул тапиду. Әң әвзили, әтигәнлиги сән таксистлиқ қилиш үчүн маңғанда котулдап қалған аялиңниң ағзи қулиғиға йетиду. Иштин һерип кәлгәндә буниңдин артуқ һадуқ барму!? Муһәммәди БАРАТОВ. Алғабас йезиси, Қарасай наһийәси.