• Йеңилиқлар
• 09 Қаңтар, 2012

«Ахча ағриғиға» дучар болғум кәлмәйду

Дәсләпки қетим байлардин «ахча ағриғи» дегән гәпни аңлидим. Бу сөз едән жуйғучидин чоң бир базарниң мудириғичә көтирилгән, тонулған тиҗарәтчи Тиләпҗан Йүсүповниң еғизидин чиқти. Бу қандақ ағриқ? Уни давалашқа боламду? Мәзкүр соалларға җавапни сөһбәтдишимниң бешидин өткән-кәчкәнлирини оқуғандин кейин елишқа болиду. Сөһбәтдишим уйғур билән қазақниң мақал-тәмсиллирини наһайити көп вә орунлуқ пайдиланғачқа, сөһбитимиз хелә узаққа созулди. —   «Җапа тартмай, һалавәт йоқ» демәкчи, балилиғимда қийинчилиқни көп тарттим, — дәп башлиди сөзини Тиләпҗан Бавдун оғли. — Апам Рәһимәм мәктәптә едән жуйғучи болуп ишләтти. Дадам Бавдун гезит-журналларни тарқитатти. Мән һәр иккисигә оқуштин кейин ярдәмлишәттим. Аилидики алтә пәрзәнтниң һәммисиниң өзлиригә жүкләнгән вәзиписи бар еди. Бири кала сағса, бири қора тазилатти. Тиләпҗан мәктәптин кейин армия сепигә чақиртилиду. Һәрбий хизмитини өтәп болғандин кейин, туғулуп өскән тәвәси Райымбек (илгәрки Нарынқол) наһийәлик  ички ишлар бөлүмигә ишқа орунлишиду. У ички ишлар системисида сержанттин подполковникқичә болған балдақларни бесип өткән полиция хадими. Амма у милициядики паалийитигә анчә тохтилип кәтмиди. «Өзини махтиған биринчи ахмақ. Әгәр у йәрдики паалийитим һәққидә сөзләшкә башлисам, өзәмни тохтиталмай қелишим чоқум. Махтинипму кетишим мүмкин», дәп у бу мавзуға чапсанла чекит қойди.

***

Өткән әсирниң тохсининчи жиллириниң ахири у Талғир наһийәлик ички ишлар бөлүмидики наркотикқа қарши күрәш бөлүмигә рәһбәрлик қилиду вә шу йәрдин пенсиягә чиқиду. — Йошуридиғини йоқ, хизмәттә жүргәндә 100 достум болса, пенсиягә чиққандин кейин униң үчи қалди. Униң бири апам болди. Анам маңа дайим өзиниң мәслиһитини қилатти. Бир күни апам иккимиз туғулған жутум Сүмбигә қарап йол туттуқ. Жутқа берип, алди билән тупрақ бешиға чиқип, дадам рәмитиниң роһиға атап дуа-тәгбир қилдуқ. Тупрақлиқ қоршалмиғанлиқтин, униң ичини мал-варанлар қаплап кетипту. Бу әһвал мениң кәйпиятимни чүширивәтти. Мән шу күни жут чоңлириға тупрақлиқни қоршап беришни вәдә қилдим. Ишсиз жүрсәмму, бу вәдиниң һөддисидин чиқтим. Апам «Өлүк рази болмай, тирик бейимайду оғлум», дәп маңа дуасини бәрди.

***

Истипадики подполковник ишсизлиқтин ичи пушуп, Алмутидики Рысқулов кочисиниң бойидики «Яғач базиридин» дукан ачмақчи болиду. Тиҗарәттин хәвири йоқ Тиләпҗан Йүсүпов тавакәлчиликкә бәл бағлап, дуканниң намини «Тавакәл» дәп атайду. У ишини семечка сетиш билән башлайду. — Семечкиниң базири меңип, янчуқтики бәш тәңгә он болди, — дәйду сөһбәтдишим. — Өп-чөрәмдә дост-бурадәрлирим, «мәслиһәтчилирим» пәйда болушқа башлиди. Мән тиҗаритимни кәңәйтиш мәхситидә йәнә бир дуканниң ишигини ачтим. Уни барға шүкри қилай дегән мәхсәттә «Шүкри» дәп атидим. «Шүкриниң» тәкчилиригә турмушқа һаҗәтлик товарлар, озуқ-түлүкләр қоюлуп, херидарлири көпәйди. Келәчәккә үмүт қилишқа башлиған тиҗарәтчи паалийитини кәңәйтиш мәхситидә «Үмүт» базирини ачиду. — Мошу базарни ачқандин кейин ишлирим техиму оңға тартип, мениң жутумға, ярдәмгә муһтаҗларға қолумни сунғум кәлди, — дәп сөзини давамлаштурди у, — «Тәң йегән тәңгә сиңиду» әмәсму.

***

Тиләпҗан Йүсүпов «Үмүт» қурулуш базириниң арқисида туғулуп өскән жутиға чоң мечит селип, Улуқ Вәтән урушида қаза болғанларға ядикарлиқ орнитип бәрди. У күни жутта чоң той болуп, жут сахавәтлик инсанға ат мингүзди, ақсақаллар болса, өзлириниң дуасини бәрди. «Һәр қандақ соға бүгүн бар, әтә йоқ. Һә, әлниң дуаси мениң үчүн мәңгүлүк соға» дәйду Тиләпҗан Бавдун оғли.

***

Сабиқ кәсипдишиниң хәйрихаһлиқ паалийитидин хәвәрдар болған Талғир наһийәлик ички ишлар бөлүминиң рәһбәрлиги униңға мәзкүр наһийәгә қарашлиқ йезиларниң биридә наһийәлик ички ишлар бөлүми шөбисиниң бенасини селип бериш илтимаси билән мураҗиәт қилди. Мәрт-мәрданә жигит кәсипдашлириниң илтимасини рәт қилғини йоқ. — Хәлқимиздә «Учқан угаңни унтима» дегән мақал бар әмәсму? — дәп соал нәзәридә қариди у маңа.

***

Тиләпҗан Бавдун оғли булту оқуш жили башланғанда Уйғур наһийәсидики бәш мәктәптики житим балиларни кийим-кечәк вә оқуш қураллири билән тәминлиди. Алмута шәһиридики бир нәччә мәктәп вә бир балилар өйини у һәр мәйрәмдә йоқлап туриду. Спортқа көп көңүл бөлүватқан Уйғур наһийәсидики Ават йезисиниң яшлириға ринг соға қилип, мәзкүр жутта бир нәччә қетим спорт мусабиқилирини өткүзүп қайтти. Өткән жили Чарин йезисини су басқандиму Тиләпҗан биринчиләрдин болуп у йәргә «Үмүт» базирини ярдәмгә елип барди. Мундақ мисалларни йәнә көпләп кәлтүрүшкә болиду. Кәң даирилик хәйрихаһлиқ паалийити түпәйли у бүгүнки күндә Райымбек вә Талғир наһийәлириниң Пәхрий граждани аталди. Елимиз Мустәқиллигиниң 20 жиллиғи мәйрими һарписида болса, «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» медали билән тәғдирләнди.

***

Тиләпҗан Йүсүповниң ахирқи вақитларда бир топ уйғур спортчилирини қанитиниң астиға алғанлиғини аңлап жүримиз. У көплигән спортчиларниң чәт әлләрдә өткүзүлүватқан мусабиқиларға қатнишишиға маддий җәһәттин қолини созмақта. — Уйғурдин бирәр дуния чемпиони чиқсун, дегән нийәттә йәнә шу «Яғач базириниң» йениға «Нийәт» спорт клубини салдим. Һазир у йәрдә йүздин ошуқ бала спортниң кикбокс, ушу-санда түрлири бойичә шуғуллиниватиду — деди у сөһбәт ара. — Нийитиңиз әмәлгә аштиму? — соридим униңдин. — «Үмүтсиз шәйтан» демәкчи, чемпион болғидәк жигитләр бар. Шуларниң бири Өмәрҗан Идуллаев булту Хитайда өткән ушу-санда бойичә хәлиқ ара турнирда үчинчи орунға еришти. Бу биз үчүн зор утуқ. Мән Өмәрҗанниң келәчигидин чоң үмүт күтимән.

***

— Дукан, базар вә спорт клубиниң намлирини өзәм қойдум, — дәйду Тиләпҗан Бавдун оғли. — Бу тиҗарәттики ишиңниң алға бесишида чоң роль ойнайдекән. Шундақ пәйтләр болғанки, бәзиләр дуканниң намиға қизиқип кирип қалидудә, у йәрдин қуруқ қол чиқмайду. Әву бир жили аиләмни елип, Уйғур наһийәсидики «аришаңға» берип қалдим. Наһийәгә тонулған бир кишиниң дәм елиш орниниң бассейниға кирип, чөмүлүвататтуқ, мәзкүр дәм елиш җайиға җавапкәр кишиләр башта бизни унчуқмай киргүзүветип, көп өтмәй, «Башлиқ келиватиду, чиқиңлар» дәп қоғлашқа башлиди. Мән унчуқмидим, балилирим хапа болуп кәтти. Шу вақитта уларға «Мән силәргә мошу йәргә бир дәм елиш орнини селип беримән» дәп вәдә қилдим. Көп өтмәй бу арминимму әмәлгә ашти, йәнә келип, биз чиқип кәткән бассейнға қариму-қарши йәрдики бир парчә орунни ахчидин қийнилип кәткән бири маңа сетип бәрди. Мән у йәрниң иссиқ сүйи көпчиликкә шипа болсун, дегән ойда «Шипа» дәп атидим. Кәспи бойичә дохтур болған рәпиқәм Оралхан билән пәрзәнтлирим Бәкрахун билән Әзим мени қоллап-қувәтлиди. Биз у йәргә кирип-чиқиватқан адәмләрниң дәм елиши үчүн барлиқ шараитларни яритип бериватимиз.

***

Әнди «ахча ағриғи» һәққидә. — Мениң шуниңға көзүм йәттики, адәм балиси тиришип ишләп, тәр төксә, пул тепишқа болиду. Әгәр у тапқан пулиниң бир қисимини ярдәмгә муһтаҗларға ианә қилмиса, униң «ахча ағриғиға» дучар болуши сөзсиз. «Қандақ?» дәйсизғу. Ейтайлуқ, бир бәйвәччә йүз миң доллар жиғивалди. Бир күни йеқин тонушуң келип бәш миң доллар қәризгә сорайду. Йеқиниңға амалниң йоқидин берисән. У қайтуруп беривәткичә шуни ойлайсән, кечиктүрсә техиму қайғурисән, бәрмисә, терикип, өзәңниң гөшини өзәң йәйсән. Әтиси бир қериндишиң келип 10 миң доллар сорайду. Униңға бәрмисәң йәнә. Униң кәйнидин йәнә ойға чөмисән. Бәзидә өзәң қәризгә ахча алисән. Уни вақтида бериветиш керәк. Мошундақ қилип «ағриқчан» болуп кетисән. Әнди, хәйрихаһлиқ билән шуғуллансаң, биринчидин, сениңдин һеч ким қәриз соримайду, иккинчидин, ианә қилған пулуң саңа һәссиләп қайтип келиду. Шуңлашқа мениң «ахча ағриғиға» дучар болғум кәлмәйду.

Бәхтишат СОПИЕВ.