• Уйғур жутлирида
• 07 Маусым, 2018

Бирлиги ярашқан Бирлик

Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА, «Уйғур авази» Панфилов наһийәсидики Бирлик йеза округиниң мәркизи Алтөй йезиси шәһәрдин 16 чақирим жирақлиққа орунлашқан. Округ тәркивигә шундақла Надәк вә Чежин йезилири кириду. Бурун йәнә икки йеза Хонихай билән Чулуқай мошу округ тәркивигә киргән екән. 1930-жиллири мошу йезилар асасида «Қизил авази» намлиқ колхоз қурулуп, Қурван Гайитов униң дәсләпки рәиси болған.Алтөй йезисиниң тарихи һәққидә һәрхил тәхминләр моҗут. Ейтишларға қариғанда, тәхминән 1896 – 1897-жиллири Надәкниң төвәнки қисмидики Ақтопа мәһәллисидин йәттә аилә, сайни бойлап алтә өй селип, су чиқирип, бағларни бәрпа қилип, өз алдиға яшапту. Буларниң әвлатлири һазир «Алтөй кочиси» дәп аталған кочида туридекән. Немишкә йәттә аилә алтә өй салған? Уларниң иккиси ака-ука болуп, бир өйдә турған екән. Шундақ қилип, сайниң йенида алтә өй селинип, мәһәллә «Алтөй» дәп атилип кетипту. Бара-бара Алтөйгә Надәк, Хонихай, Ақкәнт йезилиридин кишиләр келип, олтирақлашқан екән. Бирлик йеза округини 2012-жилдин башлап башқуруватқан Рахманқул Әуелбеков – 1986-жилқи декабрь вақиәсиниң иштракчиси, мошу жутниң пәрзәнди. Йезиларниң идир-қири билән сай - теши униңға яхши тонуш. Шуңа у 8 жилдин ошуқ вақит дәсләп йеза һакиминиң орунбасари болуп, ахирқи 6 жилдин бери уни оңушлуқ башқуруп кәлмәктә. Округ һакиминиң Чежин йезисидики этнопарк қурулуши ишлири һәққидә җамаәтчилик вәкиллири билән баш қошуш түгигәндин кейин униң билән болған сөһбитимиз мошу мавзудин башланди. – Жутумизниң мунәввәр пәрзәнди, исми дунияға мәшһур Қазақстан хәлиқ рәссами Әбилхан Қастеевниң туғулғининиң 115 жиллиғини келәр жили тойлимақчимиз,–деди округ һакими. – Тәвәллуд һарписида алдин-ала бәлгүләнгән иш-реҗимиздә этнопарк селиш қолға елинған еди. Сахавәтлик жут оғланлириниң ярдими арқилиқ һеч хиҗаләтсиз ишни башлавәттуқ. Рәссамниң туғулған жути Чежинда униң 100 жиллиқ тәвәллуди хәлиқара дәриҗидә дағдуғилиқ атап өтүлгән еди. Әнди мана 15 жилдин кейин елимиз Президенти Нурсултан Назарбаевниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисидики «Туған жер» программисиға мувапиқ йәнә нишанланмақчи. Барлиқ аңлиқ һаятини рәссамчилиққа беғишлиған Әбилхан ата әсәрлиридә ана жути, униң гөзәл тәбиитини, әмгәкчан адәмлирини тәсвирлиди әмәсму?! Йәнә бир пәхримиз уйғур хәлқиниң пәрзәнди округ тәркивигә қарашлиқ Хонихай йезисида туғулған Қазақстан хәлиқ язғучиси Зия Сәмәдиниң 100 жиллиғиму буниңдин төрт жил бурун атап өтүлди. Бүгүнки әвлатлар мана шундақ дана әдиплиримиз салған йолда тенимәй, инақ яшап кәлмәктә. Әзәлдин қазақ билән уйғур хәлқиниң вәкиллири истиқамәт қиливатқан бу үч йезида Улуқ Вәтән урушиниң тирик шаһидлири қалмиғини билән 28 арқа сәпниң қәһримани, икки бәйнәлмиләл-җәңчи, 72 «Алтын алқа», 76 «Күміс алқа» саһиби истиқамәт қилиду. Үч йезидики оттура мәктәпләрдә 1286 оқуғучиға 151 муәллим тәлим-тәрбийә бериватиду. Мәктәпләр демәкчи, Алтөйдики Ә.Қастеев намидики мәктәптә билим уйғур вә қазақ тиллирида, қалған икки йезиниң нами билән аталған Надәк вә Чежин оттура мәктәплиридә билим қазақ тилида жүргүзүлиду. Алтөй йезисидики мәктәп йенида Қазақстан хәлиқ рәссами Әбилхан Қастеев билән Қазақстан хәлиқ язғучиси Зия Сәмәди мирасгаһи бар. Әзәлдин дост болуп, тоғач билән қурутни тәң бөлүшкән қазақ билән уйғурниң әбәдий достлуғиға мирасгаһму гувалиқ қилиду. Округта 1 Мәдәнийәт өйи, 1 балилар вә өсмүрләр спорт мәктиви, 1 йезилиқ амбулатория, 2 медпункт, 2 китапхана, 3 мечит, 1 кафе бар. «Балапан» дөләт программиси даирисидә өткән жили алтөйлүк Муратҗан вә Хуршидәм Надировлар заманивий икки қәвәтлик «Саяхат» балилар бағчисини селип, пайдилинишқа бәрди. Бу күнләрдә у йәрдә 100дин ошуқ бала тәрбийилиниватиду. Биз җәмийәтлик кеңәш әзалири, анилар кеңиши, жигитбашлири, тиҗарәтчиләр билән һәмкарлиқта иш елип баримиз. Тәкитләш керәкки, һәрқандақ тәшәббусқа қол-қанат болуватқан хәйри-еһсанлиқ жигитләр билән тәдбирчан ханим-қизлиримиз қоллап-қувәтләшкә тәйяр. Серик Қожахметов, Мурат Надиров, Абду Қадирахун, Әдилетхан Иманбеков, Сатан Әтиев тоғрилиқ әйнә шундақ дейишкә болиду. Округ тәркивидә 354 шәхсий дехан егилиги бар. Шәхсий дехан егиликлири тәрипидин 3000ға йеқин гектар мәйданға көмүқонақ вә көпжиллиқ чөп терилиду. Һаким һәр һәптиниң сешәнбә күни жигитбашлири, ханим-қизлар, активистлар, әмгәк ветеранлири билән баш қошуп, мәслиһәтлишиду. – Һәр жили апрель ейиниң биринчи йәкшәнбисидә биз, қелиплашқан әнъәнә бойичә, қәбирстанлиқларни тазилап, әхләтләрни чиқирип, дәл-дәрәқ вә гүл көчәтлирини тикимиз. Униңға жутдашларниң йәттә яштин йәтмиш яшқичә болғанларниң һәммиси қатнишиду. Шәнбиликниң ахирида әрваларға атап нәзир берилип, дуа-тәгбир тилавәт қилиниду. Бу алийҗанап ишқа көп күч чиқириватқан «Алтөй» мәшрәп әһли билән мәрт-мәрданә Җамалдин Әхмәтов, Бәхитҗан Хәйруллаев, Бәхтияр Хәлилов, Рустәм Имрәмзиев, Мурат Әмирдинов, Абдрим Искәндәров, Рустәм Бақиев, Меһиршат Тайиров, ханим- қизлар Нурағча Исмайилова, Алийәм Имрәмзиева, Меһринсахан Һезизова, Саламәт Искәндәрова вә башқиму жутдашларимизға апирин ейтимиз, –дәйду баш жигитбеши Сәйдәхмәт Розахунов. Жигитбешиниң тәкитлишичә, хәйри-еһсанлиқ инсанлар йезидики тәминати начар 12 аилигә ярдәм көрситиветипту. Абләһәт Надиров билән Абдуллам Қурбанов, Мурат Надировлар тапқининиң бир бөлигини житимларға ианә қилидекән. Биз жуқурида Әбилхан Қастеев билән Зия Сәмәдиниң исимлирини тилға алдуқ. Әдипләрниң исимлири әбәдийләштүрүлүп, мәктәп вә кочилар уларниң намида аталди. Бир йезидин үч бирдәк журналистниң йетилип чиққанлиғини алаһидә пәхирлиниш билән тәкитләш орунлуқ. Йәнә бир һәйкәлтараш, рәссам Самат Нурсапаевму надәклик. Мәрһумлар Тудахун Мәшрәпов һаятини мәтбуат саһасиға беғишлиди. Тудахун Мәшрәпов наһийәлик гезитта, андин җумһурийәтлик «Коммунизм туғи» гезитиниң наһийәмиз бойичә дәсләпки өз мухбирлириниң бири болди. Истедатлиқ шаир Савутҗан Мәмәтқуловниң исмини жутдашлири һеликәм ядлап жүриду. Әнди аңлиқ һаятиниң 50 жилини мәтбуат саһасиға беғишлиған Абдукерим Тудияровниң 80 жиллиқ тәвәллудиму «Туғулған йериңгә туғуңни тик» мавзусида Надәк оттура мәктивидә уюштурулди. Мошу қутлуқ жутниң пәрзәнди Абдукерим Тудияров бүгүнки күндә Қазақстанниң пәхрий журналисти. Илгәрки Киров намидики колхозниң рәиси наһийәдики йеза егилиги ишләпчиқиришиниң маһир тәшкилатчиси Иврайимҗан Қожахметовни алтөйлүкләрла әмәс, бәлки наһийә хәлқи һөрмәт билән тилға елип хатириләйду. Чүнки әң илғар егиликни башқуруп, наһийәниң иҗтимаий- ихтисадий саһасиға тегишлик һәссисини қошқан рәис Иврайимҗан ака хәлқиниң ғеми билән яшап, әмгәк қилғанларниң бири. Мән «Туған жер» программиси бойичә барлиқ йеза авулларни арилап чиқтим. Лекин нурғунлиған йезиларда Мәдәнийәт өйи йоқ. Ишиклиридә қара қулуп. Әнди мәзкүр йезида мәдәнийәт өйи бар екән. У йәрдә яңраватқан «Әжелер» ансамблиниң авазини аңлап техиму хошал болдум. «Ақбулақ» дөләт программиси даирисидә Алтөй йезисида ичимлик су тартилғини билән су чүшкичә яки чүштин кейин чәкләнгән вақит бойичила бериливетипту. Надәкликләр болса, һазирчә қудуқниң сүйини ичиветипту. Округ мошундақ чоң-кичик проблемилардинму хали әмәс екән. Уларму аста йешиливетипту. Әң әвзили, Бирлик йеза округиниң турғунлириниң достлуғиға тил тәгмисун. Уйғури қазақчә, қазиғи уйғурчә раван сөзләпла қалмастин, рәсим-қаидә, урпи-адәтлирини тәрәққий әткүзүп, бир-биригә қуда, тамыр болуп инақ яшаватиду. Панфилов наһийәси.