• Әхбаратлар еқими
• 18 Сәуір, 2019

Латин йезиғини үгинәйли

Нәққашлиқ «Нәққаш» – әрәпчә «тәсвир, гүл» дегән мәнани билдүриду. Нәққашлиқта қуш, һайван, өсүмлүк әкис етилгән һәрхил геометриялик шәкилләр пайдилинилиду. У асасән зәрдузлуқ, зәргарлиқ, гиләм тоқуш, тоқумичилиқ вә башқа саһаларда әмәлгә ашурулиду. Һәрбир чекилгән нәқиш өзигә хас мәзмунға егә. Тамларға чекилгән нәқишләр гөзәллиги, мәптункарлиғи һәм пухтилиғи билән диққәткә сазавәрдур. Нәққашлиқ сәнъити әзәлдинла инсанийәтниң тарихий мәдәнийитидә алаһидә орунни егиләп кәлгән. Аләмшумул тәрәққият җәриянида у рәссамлиқ билән биллә риваҗлинишқа башлиди. Археологиялик тәтқиқатлар нәққашлиқниң барчә хәлиқләрдә қедимидин моҗут екәнлигини испатлап кәлмәктә. Хитай, Һиндстан вә Оттура Азия мәмликәтлиридә нәққашлиқниң көплигән түрлири моҗут. У һәр дәвирдә вә дөләтниң өзигә хас муһити билән географиялик орниға мувапиқ риваҗлинип кәлгән. Мәсилән, әрмәнләр билән грузинларда – үзүм вә үзүм бәрги, шималий хәлиқләрдә - арча вә түрлүк һайванлар, қирғиз, қазақларда – мал-варан, уйғур, таҗик, өзбәкләрдә мевә түрлири, гүлләр, қәләмпир вә башқиларниң қияпити рәмизлик рәвиштә ипадиләнгән. Мәркизий Азия әллиридә чоң-чоң имарәтләр, мирасгаһлар, мечитлар, “Миң өй” ибадәтханилири, байларниң өйлири өзигә хас ойма нәқишләр һәмдә тәсвирләр билән безәлгән. Шундақла тәнтәнилик мәрасимларға молҗаланған ханилардики әҗайип чирайлиқ һәм нәпис нәқиш-рәсимләрни көрүшкә болиду. Ечинарлиғи, VІІ –VІІІ әсирләрдә әрәпләр Оттура Азияни ишғал қиливалғанда, маһиранә нәқишләнгән көплигән һашамәтлик имарәт-беналар вәйран қилинди. Умумән, җанлиқ мәхлуқларниң рәсимини сизиш қәтъий чәкләнди. Пәқәт ІX–X әсирләрдә Мәркизий вә Оттура Азиядә нәққашлиқ сәнъити риваҗлинишқа башлиди. *** Náqqashlіq «Náqqash» – árápchá «tásvіr, gúl» degán mánanі bіldúrіdu. Náqqashlіqta qush, hayvan, ósúmlúk ákіs etіlgán hárxіl geometrіyalіk shákіllár paydіlіnіlіdu. U asasán zárduzluq, zárgаrlіq, gіlám toqush, toqumіchіlіq vá bashqa sahalarda ámálgá ashurulіdu. Hárbіr chekіlgán náqіsh ózіgá xas mázmunǵa egá. Tamlarǵa chekіlgán náqіshlár gózállіgі, máptunkarlіǵі hám puxtіlіǵі bіlán dіqqátká sazavárdur. Náqqashlіq sánіtі ázáldіnla іnsanіyátnіń tarіxіy mádánіyіtіdá alahіdá orunnі egіláp kálgán. Alámshumul táráqqіyat cárіyanіda u rássamlіq bіlán bіllá  rіvaclіnіshqa bashlіdі. Arxeologіyalіk tátqіqatlar náqqashlіqnіń barchá xálіqlárdá qedіmdіn mocut ekánlіgіnі іspatlap kálmáktá. Xіtay, Hіndstan vá Ottura Azіya mámlіkátlіrіdá náqqashlіqnіń kóplіgán túrlіrі mocut. U hár dávіrdá vá dólátnіń ózіgá xas muhіtі bіlán geografіyalіk ornіǵa muvapіq rіvaclіnіp kálgán. Másіlán, ármánlár bіlán gruzіnlarda – úzúm vá úzúm bárgі, shіmalіy xálіqlárdá – archa vá túrlúk  hayvanlar, qіrǵіz, qazaqlarda – mal-varan, uyǵur, tacіk, ózbáklárdá mevá túrlіrі, gúllár, qálámpіr vá bashqіlarnіń qіyapіtі rámіzlіk rávіshtá іpadіlángán. Márkіzіy Azіya állіrіdá choń-choń іmarátlár, mіrasgahlar, mechіtlar, «Mіń oy» іbadátxanіlіrі, baylarnіń óylіrі ózіgá xas oyma náqіshlár hámdá tásvіrlár bіlán bezálgán. Shundaqla tántánіlіk márasіmlarǵa molcalanǵan xanіlardіkі ácayіp chіraylіq hám nápіs náqіsh-rásіmlárnі kórúshká bolіdu. Echіnarlіǵі, VІІ – VІІІ ásіrlárdá áráplár Ottura Azіyanі  іshǵal qіlіvalǵanda,  mahіraná náqіshlángán kóplіgán hashamátlіk іmarát-benalar váyran qіlіndі. Umumán, canlіq máxluqlarnіń rásіmіnі sіzіsh qátіy cháklándі. Páqát ІX – X ásіrlárdá Márkіzіy vá Ottura Azіyadá náqqashlіq sánіyіtі rіvaclіnіshqa bashlіdі.