• Миллий маарип – кимлигимизниң асаси
  • 15 Тамыз, 2019

Келәчигимизгә пәқәт келинләр әйипликму?

Шәмшидин АЮПОВ, «Уйғур авази» Һазир миллий маарип, җүмлидин уйғур мәктәплириниң өтмүши, бүгүнки нәпәси вә келәчәк истиқбали мәсилилиригә даир мақалилар “Уйғур авазиниң” һәрбир санида дегидәк турақлиқ бериливатиду. Бу тәбиий һадисә, чүнки миллий маарип – миллий моҗутлуғимизниң, кимлигимизниң асаси, соғулмас булиғи, түгимәс мәнбәси. Көпчилик амминиң, болупму жигитбашлири билән ханим-қизларниң миллий маарипқа болған көйүнүшини һәрхил дәриҗидики мәдәнийәт мәркәзлириму қизғин қоллап-қувәтлимәктә. Уларниң өз паалийитидә маарип мәсилилирини биринчи орунға қоюп, униң моҗут проблемилирини һәл қилишқа ат селишиши, әлвәттә, көпчиликни хурсән қилиду. Бирақ жуқурида қәйт қилинған интилишларға қаримастин, бу йөнилиштә изчиллиқниң йоқлиғи түпәйли, көплигән мәсилиләр техичила өз йешимини күтүп, топлишип ятмақта. Бизчә, шу проблемиларниң әң асаслиғи – бу ана тилимизда билим еливатқан оқуғучилар (63 мәктәптә) саниниң техичила аз болуш мәсилиси. Мәлумки, бүгүнки күндә мәктәплиримизни моҗут шәкилдә сақлап қелиш вә уларни заман тәливигә мувапиқ әтраплиқ риваҗландурушимиз, муһими, пәрзәнтлиримизни ана мәктәпкә, йәни уйғур тилида оқутушқа өз ихтияримиз билән аммивий йосунда беришимиз, пәқәтла өзимизгә, йәнә келип ана тилимизға болған өзимизниң һөрмитимиз, миллий мәнпийәткә болған садиқлиғимизға бағлиқ. Һөкүмәт ана тилимизда оқуп, билим елишқа тегишлик Конституциялик һоқуқлиримизни һимайә қилип, мәктәпләрни ечип бәрди. Бирақ биз әйнә шу яритилған имканийәтләрдин тоғра пайдилинишни билмәйватимиз. Ана тилида оқутушниң әвзәлликлирини техичә чүшәнмәй келиватимиз. Пәрзәнтлириниң көпчилигини рус синиплирида оқутушни әвзәл көрүватқан айрим рустиллиқ яш ата-аниларниң атиси билән аниси яки бова- момиси «Биздә һоқуқ йоқ. Балилиримиз бизниң сөзүмизни тиңшимайду», дәп өзлирини чәткә алса, бәзи бова-момилар «Келинлиримиз балимизни қайси тилда оқутушни өзимиз билимиз дәп, гепимизни тиңшимайду» дейишип, өзлирини ақлашқа тиришиду. Шу чағда милләт истиқбали бова-момилар билән келинләрни ойландурмиғиниму? Умумән, келәчигимизгә пәқәт келинләрла әйипликму? Әгәр әһвал мошу териқидә давамлишиверидиған болса, әгәр силәр билән биз, болупму жут башқуруватқан жигитбашлири, ханим-қизлар бу мәсилиниң алдини алмайдиған болса, йәнә он – он бәш жилдин кейин, пәқәт гуванамисидила «уйғур» дәп йезилған, амма уйғур мәдәнийитини, тилини билмәйдиған, урпи-адәтлиридин бехәвәр бир әвлат йетилип чиқиду. Һә, ундақ әвлатқа уйғур мәктивиңму, уйғур гезитиңму, уйғур театриңму һаҗәт болмай қалиду. Һәтта, урпи-адәтлиримизгә әмәл қилидиған, дуниядин өткән йеқинлиримизниң роһиға атап дуа қилип, нәзир-чирақ өткүзидиғанларму қалмиши мүмкин. Шуңлашқа мошу муһим мәсилиләрни бир изға салидиған, рәтләйдиған вақит аллиқачан кәлди. Һәқиқәт йүзидин тәкитләш лазимки, кейинки икки-үч жил давамида Алмута шәһиридики М.Яқупов намидики 101-мәктәп-гимназия билән А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназиядә вә М.Һәмраев намидики 150-уйғур оттура мәктивидә пәрзәнтлиримизни ана мәктәпкә җәлип қилиш йөнилишидә бирқәдәр өсүш динамикиси байқалмақта. Мәсилән, 153-, 101-мәктәп-гимназияләрдә һәр жили 5-6 , 150-уйғур оттура мәктивидә 2 биринчи синип ечиливатиду Әпсуслинарлиғи, хәлқимиз вәкиллири зич орунлашқан вә уйғур мәктәплири билән синиплири моҗут Панфилов, Уйғур, Әмгәкчиқазақ вә Талғир наһийәлиридә мундақ илгириләш, немишкиду, байқалмайду. Уни төвәндики алдин-ала елинған мәлуматлардин ениқ көрүшкә болиду. 2019-2020-оқуш жилида Панфилов наһийәси бойичә 1-синипқа тәхминән 326 бала келидекән. Мәсилән, Әмгәкчи – 35, Билал Назим – 22, Җамбул – 19, Х.Һәмраев – 35, Чоң Чиған – 41, Пәнҗим – 65, Ават – 13, Төвәнки Пәнҗим – 9, Чулуқай – 37, Алтөй –16, Садир – 7, Дехан Ғәйрәт – 9, Яркәнт оттура мәктиви –13, Ақкәнт башланғуч мәктиви 5 балини қобул қилиду, дәп күтүлмәктә. Әнди Уйғур наһийәси бойичә тәхминән 367 бала биринчи синипқа қәдәм ташлайдекән. Җүмлидин И.Бәхтия намидики 3-Чонҗа уйғур оттура мәктивигә – 52, 5-Чонҗа уйғур оттура мәктиви – 25, Ғ.Сәдвақасов намидики Чоң Ақсу оттура мәктиви – 14, Кичик Ақсу уйғур оттура мәктиви – 15, Һ.Искәндәров намидики Ават уйғур оттура мәктиви – 38, Түгмән уйғур оттура мәктиви – 16, Ақтам оттура мәктиви – 16 , М.Мәхсәтов намидики Узунтам оттура мәктиви – ечилмиған, Довун оттура мәктиви – 5, Шуңқар оттура мәктиви – 10, Дардамту оттура мәктиви – 16, М.Җәлилов намидики Кәтмән оттура мәктиви – 16, М.Тейипов намидики Кичик Дехан оттура мәктиви – 18, Чоң Дехан оттура мәктиви – 6, Ғалҗат оттура мәктиви – 16, А.Розибақиев намидики Баһар оттура мәктиви – 20, Шерин оттура мәктиви –22, М.Һәмраев намидики Чарин оттура мәктиви – 40, Таштиқарису оттура мәктиви – 6, Қирғизсай оттура мәктиви – ечилмиған, Долата оттура мәктиви – 10, Ардолата оттура мәктивигә 6 бала кәлмәкчи. Әмгәкчиқазақ наһийәси бойичә – тәхминән 216 бала биринчи синип босуғисини атлайдекән. Мәсилән, М.Әвезов намидики оттура мәктәп – 8, Садир намидики Таштиқара оттура мәктиви – 10, А.Саттаров намидики Қаратуруқ оттура мәктиви – 13, Алтинбике Бертаева намидики Достлуқ оттура мәктиви – 28, Ө.Муһәммәдий намидики Ават оттура мәктиви – 8, Т.Рысқулов намидики Йеңишәр оттура мәктиви – ечилмиған, И.Тайиров намидики Байсейит уйғур оттура мәктиви – 50, Маливай оттура мәктиви – 37, Т.Кенжебаев намидики оттура мәктәп – 6, А.Розибақиев намидики оттура мәктәп – 15, Баяндай толуқсиз оттура мәктиви – 12, Қорам оттура мәктиви –17, Һ.Абдуллин намидики Тәшкәнсаз оттура мәктивидә 12 оғул-қизимиз 1-синипқа кирмәкчи. Талғир наһийәси бойичә тәхминән 89 бала биринчи синип ишигини ачидекән. Мәсилән: 19-Қизил Ғәйрәт оттура мәктиви – 8, 31-Туздыбастав оттура мәктиви – 21, 29-Бесағаш оттура мәктиви – 20, 21-Гүлдала оттура мәктиви – 17, 24-Қизил Туғ оттура мәктиви – 21, 28-Бесағаш оттура мәктиви – 8. Демәк, алдин-ала елинған бу мәлуматлардин көрүнүп турғинидәк, уйғур жутлириниң жигитбашлири вә ханим-қизлири һәм наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркәзлири өзара һәмкарлишип, миллий мәктәпләргә бала топлаш ишини җиддий қолға алмиса болмайду. Жигитбашлири роза-рамзан айлирида, худди өйму-өй меңип, һәрбир уйғур аилисидин питир-сәдиқә жиққандәк, йәликкә ахча топлиғандәк, өйму-өй арилап, уйғур мәктәплиригә балиларни топлашқа ат селишиши керәк дәп ойлаймән. Раст, улар бу ишларни қисмән атқуруватиду. Бирақ системилиқ әмәс вә һәммә жигитбашлири билән ханим-қизлиримиз бу ишқа дегәндәк арилишиватқини йоқ. Мошундақ көптин буян бизни беарам қиливатқан бу муһим мәсилигә җай-җайлардики җәмийәтлик ишларниң активистлири, мәктәп муәллимлири, ата-анилар вә башқиму җәмийәтлик тәшкилатлар, пешқәдәм устазлар паал қатнишип, ярдәмлишидиғанлиғиға үмүт қилимиз. Ахирида ейтаримиз, пәрзәнтлиримизни уйғур мәктивидә оқутуш, өзара пәқәт ана тилимизда сөзләш һәм үлгә көрситиш – һәммимиз үчүн миллий борч, мәҗбурийәт болушқа тегиш! Шундақ қилғандила ана мәктәплиримизгә болған ишәнчә күчийип, оқуғучилар сани өсиду, гезит-журналлиримизниң оқурмәнлири, театр-сәнъитимизниң тамашибин-мухлислири көпийиду.

25093 рет

көрсетілді

92

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы