• Бизниң җанкөйәрлиримиз
• 15 Сәуір, 2021

«Допамға қарап мени тонудиңму?»

Мәшүр САСИҚОВ,
«Уйғур авази»

Бүгүн  елимиздә истиқамәт қиливатқан 130дин ошуқ милләт билән еләтниң өзара разимәнликтә һаят кәчүрүши, әң алди билән, жириғини – йеқин, еғирини йеқин қилишип яшишини қолға кәлтүргән ким?! Әлвәттә, у биз мошу күнләрдә бирәр қан тамчисини көрмәй паравән яшашни һәдийә қилған елимизниң Тунҗа Президенти ­– Елбасы Нурсултан Әбишоғли Назарбаевниң әҗридур. Биз, әйнә шу жирақни пәмләшни билидиған дана шәхсниң тоғра һәм әқиланә жүргүзгән ички вә ташқи сәяситиниң нәтиҗиси түпәйли вәтинимиздә һеликәм бәхтияр яшимақтимиз. Өз күчимизгә тайинип, тиришчанлиқ билән қилған әмгигимиз арқисида пәрзәнтлиримизни ана тилимизда оқутуш, миллий мәдәнийитимизни риваҗландуруш имканийитигә егә болуватимиз. Болупму буниңда чарәк әсир илгири шәхсән Нурсултан Назарбаевниң тәшәббуси билән қурулған Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң беваситә атқуруватқан ролиниң алаһидә екәнлиги мәлум. ҚХА тәркивидики һәрхил этномәдәнийәт мәркәзлириниң паалийити болса, шу достлуқниң вә өмлүкниң мевисидур.
Бу җәһәттин елип қарисақ, һәрбир уйғур жутида бар бизниң жигитбашлиримиз көп әҗир сиңдүрүватиду. Шуңлашқа бу рәхмитидин җәври-җапаси тола хизмәтниң һөддисидин чиқиватқанларни қанчә мәдһийилисәк әрзийду. Чүнки һазир миллитимизгә мунасивәтлик һәрқандақ иш уларсиз өтмәйду. Мәйли у жутдарчилиқ яки мәтбуатимиз билән миллий маарипимизға аит ишлар болсун, һәммиси шу жигитбашлири арқилиқ әмәлгә ашурулиду. 
Бу қетим биз мошу хизмәтниң қир-сирини убдан үгәнгән, әмәлиятта маһир тәшкилатчи екәнлигини намайиш қилип үлгәргән Талғир наһийәси Бесағаш йезисидики “кона 7 километр” мәһәллисиниң жигитбеши Турғанҗан Сулайманов һәққидә тохтилишни мувапиқ көрдуқ. 
Икки сааттин ошуқ сөһбәт давамида шу нәрсә ениқ болдики, бу мәһәллидә ялғуз Турған ака жигитбеши әмәс екән. Рәпиқиси Мерванәм Мухтәроваму бу ишқа паал арилишип, бир яқтин ханим-қизларға рәһбәрлик қилса, йәнә бир тәрәптин, йолдишиниң орунбасари болуп чиқти. Қисқиси, иккиси бир-бириниң йоқлуғини билиндүрмәй келиватиду. Жут турғунлириму буниңға үгинип қалған. Болупму муһимларда ишлитилидиған җабдуқларниң һәммиси шуларниң өйидә сақланғанлиқтин, уларни санап берип, тәл-төкүз өткүзүвелиш мәсилиси һәр иккисигә жүкләнгән. Буниңға әр-аял шундақ җиддий қарайдуки, нәччә жиллар илгири ясалған үстәлләр билән қазан-қомучлар худди түнүгүн устиниң қолидин чиққандәк туриду. 
­— Ука, шундақ қилмисақ, бузулмайдиған-сунмайдиған һечнәрсә йоққу, ­– дәйду Турған ака Сулайманов биз билән болған сөһбәттә. ­– Вақти-саати йәткәнләргә амал йоқ. Иштин қолум бошиғанда ямайдиғинини ямап, сунғини йөткәп қоюшқа имканийитим йетиду. Амма азирақ «сундурмаңлар-асраңлар» демисәң, йәнә болмайду. Өзәң билисән, бу җабдуқларни көпчилик ишлитиду. 
Уму раст. Сөһбәтдишимниң ейтишичә, мәһәллидә үстәл-орундуқларниң валақ-җулуғини чиқириветип, «мән алғанда шундақти» дәп турувалидиғанлар бар охшайду. Иккинчи мәртә ундақларни йолға селишни бизниң қәһриманимиз убдан билиду. Әнди жигитбешиниң оқити буниң биләнла чәкләнмәйдуғу. Мәсилән, жутниң фонди. Уни әндила бир тәрәп қилдимғу десәң, муштири топлаш мәвсүми башлиниду. Театр абонементлири йәнә бар. Мана, жигитбешиниң беши қатидиған пәйтләр мошу. Турған ака билән Мерванәм һәдә буниң һәммисигә көнүп кәтти. Жутдашлири арисида бирқур тәрғибат ишлирини жүргүзүветидудә, нәтиҗисини күтиду. Яман әмәс. Яш-қери болсун, биридин кейин бири уларни йоқлап келишкә башлайду. Бирән-сәрән тәрсалар тепилғидәк болса, аста-аста әтә-кәчтә өйигә издәп берип, силиқ сөзини ейтип қойиду. Көп кечикмәй, уларму «Гезитқа мени йезиветиңлара яки мону фондниң пули” дәп йетип келиду. Шуңлашқа мошу мәһәллидә йәтмиш аилә яшиса, шуниң атмиш бәши – бизниң гезитниң турақлиқ муштирилири. Бу әлвәттә, жигитбешиниң аброй-инавити, һөрмитидур.
Әнди жуттики өлүм-житим, той-төкүн мәсилисидиму Турған акиниң сөзи қисқила. Гәпниң тоқетәрини ейтиду. Болупму униң сөзини яшлар һечқачан йәрдә қоймиған. Мусибәт иши йүз бәргәнни аңлидиму, Турған ака дәрһал яшларни әгәштүрүп тупрақ бешиға атлиниду. Униңға имканийити яр бәрмигәнләргә башқа ишларни жүкләйду. Бири машинисини җәсәтни елип чиқишқа тәйярлиса, йәнә бири тупрақ бешидики жигитләрниң йемәк-ичмигини һөддисигә алиду. Мана, буниңдин ошуқ өмлүк болсунму?! Бу ишлар йезида яшаватқан өзгә милләтләрниң бешиға күн чүшсиму, шундақ өз әксини тапиду. Шуңлашқа миллитимизниң өзигә хас алаһидиликлириниң бири болған допини һечқачан ташлимайдиған Турған акиниң жутта йәттә яштин йәтмиш яшқичә болғанларниң һәммиси яхши тонуйду. Алдиға келип иллиқ салимини бериду. Буниңға һәйран болғанларға у, бешини көрситип шаир акимиз Абдуғопур Қутлуқовниң «Допамға қарап мени тонидиңму» дегән шеирини оқуп бериду. 
­— Силәргә ялған, маңа раст, мошу допамни киймисәм, худди бир нәрсәмни йоқитип қойғандәк һис қилимән, ­– дәйду Турған ака. ­– Допиниң тарихи көп. Өзәң билисән, мән белиқчи. Хелә жиллар илгири Илиниң бойида олтарсам, биздин сәл нери тәрәпкә йол таллимайдиған машиниси билән бир рус жигити оғли билән келип җайлашти. Әтиси әтигән униң йениға берип, өзәмчә «Здравствуйте» дәптимәнғу. «Әссаламу әләйкүм, уйғурчә сөзләвериң ака» дәйду қара. “Алла, сап-сериқ, руслардин пәриқ қилмайдиған уйғурни биринчи қетим көрүшүм”, дәп бир хиҗаләтчиликтә қалған едим. Қисқиси, допиға бағлинишлиқ вақиәләр йетәрлик.
Турған ака Сулайманов 1951-жили тарихий Вәтинимизниң Нилқа наһийәсиниң Уластай йезисида туғулған. 1963-жили аилиси билән Қазақстан дияриға көчүп чиқип, Чимкәнт шәһиригә орунлишиду. У яқтин бирәтола Уйғур наһийәсиниң Подгорное (һазирқи ­Қирғизсай) йезисиға көчүп келиду. Дәсләп алақә саһасида ишлигән у кейинирәк Алмутиға келип, яғачни қайта ишләш заводиға ишқа кириду. У йәрләрниң паалийти тохтиғанда, деханчилиқ билән шуғуллиниду. Һазир һөрмәтлик дәм елишта. Икки оғул, бир қизидин 6 нәврә вә 2 чәврә көргән бәхитлик бова. Йәнә келип, у бу күнләрдә һаятиниң 70-баһарини қарши еливатиду. Даналар «бәхитни қерилиқта бәрсун» дәйдекән. Турған ака билән Мерванәм һәдә шу бәхитниң гәштини сүрүватиду.