• Бизниң җанкөйәрлиримиз
• 14 Шілде, 2021

Тилиң болса, сән – хәлиқ

Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Уйғур авази»

Мәлумки, әзәлдин идрәклик, жути билән миллитиниң ғемидә яшайдиған адәмләрни хәлиқ өзигә жигитбеши қилип сайлавелишни әнъәнигә айландурған. Мошундақ җавапкәрчилиги үстүн хизмәтни арқилиған инсанлар миллий урпи-адәтлиримиз билән әнъәнилиримиз тәләплириниң сақлинип, риваҗлиниши, турмушта моҗут болуп туридиған чоң вә кичик җаңҗалларни рәтләп, уни жутниң сиртиға чиқмаслиғини тәминләш вә башқиму муһим ишларни атқуриду. Сүрәттики (солдин оңға) Батур Нәзәров, Үсәнҗан Абдрахманов вә Батур Ниязов — нәқ шундақ хәлиқ хизмитидики җанпида акилардиндур.
Үсәнҗан Абдрахманов 1951-жили Йеңишәр йезисида туғулди. У мәктәпкә барған жили аилиси Ават йезисиға көчүп келип, шу йәрдики билим дәргаһида билим алди. Андин һәрбий хизмитини ада қилип келип, йезидики қуш фабрикисида қурулушчи, слесарь, шофер вә башқиму хизмәтләрни атқуруп, һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. 
– Аватлиқ мәрһум акимиз Мәмәтияр Мәңсүровни тонуп-билмигән әмгәкчиқазақлиқ камдин-кам болса керәк. Йезини 50 жил башқурған уруш вә әмгәк ветерани өз йезисиниң риваҗлиниши, яшларниң җәмийәткә лайиқ йетилип чиқиши вә миллий тәрәққият йолида һармай-талмай ишлиди. Униң тәрбийисини алған Рәхмәтҗан Әхмәтов 8-9 жил ақсақалниң изини бесип, жутини башқурди. Буниңдин он икки жил бурун Рәхмәтҗан ака иш баби билән җәмийәтлик паалийәткә көңүл бөлүш имканийитидин айрилғанда, пешқәдәм устазлар, Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң дәсләпки рәиси Ғоҗәхмәт Шамахунов, Музәппәр Мутәлипов вә башқиму йезиниң ақсақаллири көпчиликниң бешини қошуп, жутниң «отидин кирип, сүйидин чиқип» жүргән биз, йәни мән вә қәдинас ағинәм Абдулҗан Низировни жигитбеши қилип бәлгүлиди. Әпсус, көп өтмәй жуқури паалийәтчанлиқ билән ишләватқан Абдулҗан еғир ағриққа дучар болуп, һаяттин өтти. Чоң жутни башқуруш маңа қалди. Ушбу ишта байқиғиним, бизгә бирлик вә өмлүк һаҗәт. Қалғинини «бир яқидин – баш, бир йәңдин – қол чиқирип» қиливалимиз, – дәйду Үсәнҗан Абдрахманов өз сөзидә. 
Үсәнҗан ака шу чағда киришкән бу хизмитини һели ташлиғини йоқ. Әксичә, наһийә көпчилигиниң хаһиши билән Ават йезиси жигитбеши билән биллә Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң баш жигитбеши, һели мәрһум Турсунмәһәмәт Абдусемәтовниң орунбасари болуп сайлинип, наһийә даирисидә ишлиди. Турсунмәһәмәт акиниң вапатидин кейин бирнәччә жил наһийәлик баш жигитбешиниң вәзиписини атқурди. Һазир у Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи рәисиниң жигитбашлири ишлири бойичә орунбасари. 
Үсәнҗан Мәрүпоғли наһийәлик баш жигитбешиниң орунбасари сүпитидә хизмитини башлиғанда, Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизини Мәһәмәтҗан Җанбақиев башқурувататти. Жуқури уюштуруш қабилийитигә егә Мәһәмәтҗан Ваһапоғлиниң әң көп көңүл бөлгән мәсилиси – нәширләр муштирилириниң санини ашуруш болди. Рәис Турсунмәһәмәт Абдусемәтов вә Үсәнҗан Абдрахмановниң ярдими билән пүткүл наһийәни арилап, пәқәт «Уйғур авази» гезитиниң наһийәдики муштирилириниң санини 3000ға йәткүзди. Үсәнҗан ака наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң кейинки рәислири Арселин Зульяров, Сулайман Мәхсүтов вә рәисниң орунбасари Нурбүви Насирова һәм Нурҗамал Һасанова билән бирликтә наһийәниң Ишиктә вә Челәк регионлириниң уйғурлири арисидики бирлик вә өзара чүшәнчиләрни мустәһкәмләшкә алаһидә көңүл бөлүп келиду. Милләткә аит мәсилиләрни наһийә рәһбәрлигигә йәткүзүп, уларниң һәл қилишини тәминләватиду. Мәркәз тәркивидә анатиллиқ мәктәп, мәтбуат вә театримизни қоллап-қувәтләштин башқа наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизидә қелиплашқан уруш вә әмгәк ветеранлириға ғәмхорлуқ көрситиш әнъәнисини давамлаштуруп кәлмәктә. 70 миңдин ошуқ уйғур бар наһийәдә 80дин ошуқ йеза вә мәлиләр бар. Уларниң уйғурлар зич җайлашқанлирида жигитбашлири сайланған. Чоң йезиларда болса 2-3, һәтта 7-8 жигитбеши бар. Үсәнҗан ака шуларниң барлиғи билән қоюқ мунасивәттә болуп, көплигән нәмунилик ишларни атқуруп кәлмәктә.
Батур Нәзәров – Ички ишлар саһасиниң ветерани. 21 жил Ички ишлар башқармисида, 16 жил бехәтәрлик хизмитидә әмгәк әткән истипадики полиция майори. 2013 — 2018-жиллири, йәни бәш жил Ишиктә шәһиригә жигитбешилиқ қилди. Шәһәрниң сабиқ жигитбеши Тайирҗан Кибиров аяқ астидин қайтиш болғанда, униңға йеқиндин ярдәм берип келиватқан Батур Нәзәровни жут өзигә рәһбәр қилип сайлиди. У Амангелди йезисида туғулуп, өскән. Хизмәт баби билән узун жиллар Җамбул наһийәсиниң Узунағач йезисида истиқамәт қилди. Бу йәрдиму җәмийәтлик ишлириға арилишип, «Чимбулақ» ансамблини қурди. Узунағачқа 40 жил баш жигитбеши болған Турсун Турдиевтин көп нәрсиләрни үгәнди. Андин ана жутиға қайтип келип, наһийә мәркизи – Ишиктә шәһиригә орунлашти. 
– Ишиктидә Бавдун Сәлимов дегән акимиз болидиған. Өзи – Улуқ Вәтән урушиниң вә әмгәк ветерани еди. Хелә жиллар жут башқурди. Униң гепи жутдашлири үчүн қанун болидиған. Биз жигитбеши болуп ишқа киришкинимиздә: «Балилирим, жут дегән чоң күч. Бизни миллий турғудин тәрбийиләйдиған – жут» дәтти. Җәмийәтлик ишлар активистлириниң мәхсити – елимиздики моҗут мүмкинчиликләрни пайдилинип, миллий урпи-адәт һәм әнъәнилиримизни, уйғур маарипини, мәтбуатини, мәдәнийити һәм сәнъитини сақлап қелиш. Чүнки, хәлиқ даналиғи билән ейтсақ, «тилиң болса, сән – хәлиқ, тилиң болмиса, сән – белиқ», – дәйду Батур Рәһимоғли сөһбәтара.
Батур Ниязов – Алмута шәһири Алмалы наһийәсиниң чоң жигитбеши. Балилиғидин спорт билән шуғуллинип келиватқан у – Европа чемпионатиниң ғалиби, спорт маһири. Яшларни сағлам һаят тәризигә тәрбийиләватқан спортчиға 2012-жили өзи истиқамәт қиливатқан «Дехан» (Байзақов кочиси) мәһәллисиниң чоңлири жут башқурушни тапшурди. Уларниң ейтишичә, мәһәллиниң шох яшлирини Батурға охшаш палванла өзигә беқиндуралайду. Бу ишниң епи-җепини билмәйдиған у туққан акиси Үсәнҗан Абдрахмановқа телефон қилип, униңдин йол-йоруқ сорап турушни адәткә айландурди. Акиси болса, өзиниң билгән-тәргинини терикмәй-зерикмәй инисиға үгитип келиду. Шуңлашқиму Батур ака Үсәнҗан акини туққан акисила әмәс, бәлки өзиниң җәмийәтлик ишидики устази дәп һесаплайду. Үсәнҗан Абдрахманов вә Батур Нәзәровқа қариғанда Батур Ниязов хелила яш. Әндила 66 яшқа кәлди. Шуңлашқиму чоңлар униңға «Сениң техи қилидиған оқитиң нурғункән» дәп чақчақ қилишти. Шуниң билән Батур акиниң җәмийәтлик ишларниң қайнимида жүргинигә сәккиз жил болди. Авал у, башта ейтқинимиздәк, Дехан мәлисиниң жигитбеши болуп сайланди. Хелила тәҗрибә топлиғандин кейин Алмалы наһийәсиниң баш жигитбеши болди. Алмалы наһийәсиниң тәркивигә Моңғол (80), Дехан (120) вә Тастақ (250) мәһәллилири кириду һәм 400дин ошуқ уйғур аилиси яшайду. Наһийәдә уйғур тилида билим беридиған синиплар моҗут әмәс. Шуңлашқиму бу йәрдики җәмийәтлик ишлар активистлириниң паалийити миллий мәтбуат, сәнъәт билән урпи-адәт вә әнъәниләрни тикләшкә қаритилған. Алмалы наһийәсидә 200гә йеқин аилә «Уйғур авази» гезитиға йезилиду. Мәһәллиниң бақилиқ болған мусулманлири Заря Востока мәһәллисиниң қәбирстанлиғиға йәрлиниду.
– Рус синипида билим алғачқа, бурун асасән русчә сөзләттим. Жут мени мошу хизмәткә сайлиғанда, Үсәнҗан акиға мураҗиәт қилдим. У: «иним, сән қорқма, бу ишниң һечбир қийинчилиғи йоқ. Хизмәтниң сири – жүригиңдә миллитиңгә дегән от болуш шәрт. Башқиға үлгә болуп, ана тилиңдики гезитларни оқуйсән, шу арқилиқ тилиңни үгинисән. Урпи-адитиңни мукәммәл билидиған болисән» дәп йол-йоруғини көрситип келиду. «Мәслиһәт бар йәрдә, бәрикәт болиду» дәйдекән. Буниңдин башқа Алмалы наһийәсиниң сабиқ чоң жигитбеши Реһимҗан Қурбанов җумһурийәтлик баш жигитбеши Ярмәһәмәт Кебиров, Сабит һаҗим Йүсүпов вә башқилар билән мәслиһәтлишип иш тутуп келимиз, – дәйду кичик Батур ака. 
Һә, биз сөзгә тартқан һәрбир акиниң гепиниң җени бар. Тоқетәри – хәлқимизгә өмлүк, бирлик вә миллий тәрәққият һаҗәт. Шундақ екән, бир-биримизгә яр-йөләк болуп, елимиз – мустәқил Қазақстанниң тәрәққияти үчүн әмгәк қилайли. Һәм ана тилимизни сақлап қелиш үчүн күч чиқирайли.