• COVID - 19
  • 21 Шілде, 2021

Вакцина селиш мәсилиси җиддий туриду

Йолдаш МОЛОТОВ, 
«Уйғур авази»

Таҗсиман вируси пандемияси вә шуниңға мунасивәтлик пәйда болған йеңи тәләпләр җәмийәтниң һәммә саһалириға чоң өзгиришләр киргүзди. Мошу бир йерим жил ичидә һаятимизниң кәскин өзгәргәнлигини һәммимиз яхши һис қиливатимиз. Ниқап тақап жүрүш, жирақтин оқуш вә ишләш, адәмләр көп топланған җайларда болмаслиқ вә һаказилар адәттики әһвалға айланди. Бу пүткүл дунияда йүз бериватқан әһвал. Ядиңларда болса, өткән жили июль ейида елимиздә ховуплуқ ағриқниң тарқиши көпийип, наһайити еғир әһвал қелиплашқан еди. Дориханиларда аддий дора-дәрмәкләр йоқап кәтти, умумән, уларниң баһалири қиммәтлиди, ағриқханиларда орунлар йетишмәй қалди. Нурғунимиз шу пәйтлиримиздә йеқинлиримиздин айрилип қалдуқ. Әлвәттә, дөләт органлири бу камчилиқлардин тоғра хуласә чиқирип, әһвални турақлаштурушни қолға алди. 
 Тәкитләш лазимки, таҗсиман вирусниң әң ховуплуқ тәрәплириниң бири – у дайим өзгирип туриду, вирусниң йеңи штаммлири пәйда болмақта. Әйнә шундақ йеңи штаммларниң бири –у «һинд» штамми, йәни «дельта» штамми. Бу штамм тез тарқайду (бир адәм бир вақитта алтә адәмгә жуқтуруши мүмкин), ағриқ чапсан тәрәққий етиду (инкубациялик қәрәли 1 — 3 күн) ағриғанлар арисида яшлар көп, өлүп кетиш әһваллири нурғун. Вирусниң бу штамми Һиндстанда чоң һалакәтләрни елип кәлди. Ағриқтин вапат болғанларни өз вақтида дәпин қилиш мүмкин болмиғанлиқтин, кочиларда көйдүрүветишкә мәҗбур болди. Һазир «дельта» штамми дунияниң нурғун әллиридә ениқланмақта. Ечинарлиғи, у Қазақстандиму тиркәлди. Шу сәвәптин елимиздә хәтәрлик ағриқни жуқтурғанлар сани кәскин өсүшкә башлиди. Болупму ахирқи икки һәптидә елимиздә тәвлүгигә 5000ға йеқин ағриқ тиркәлди. Мошу күнгә қәдәр елимизниң барлиқ регионлири «сериқ» яки «қизил» зониларда болуватмақта. Демәк, карантин тәртиви техиму күчәйтилиду. Хәтәрлик вирусниң көп тарқишиға йәнә бир сәвәп – у хәлиқниң бепәрвалиғи. Хәлиқ аддий бәхәтәрлик тәләплиригә риайә қилиштин қалди. Һазир ашкарә-йошурун чоң той-төкүнләр, нәзир-чирақлар вә башқиму сорун-башқошушлар тохталсиз өтүватиду. Уларға жиғиливатқанларни карантин тәләплиригә бойсуниду дәп ейтиш қийин. Униңға һәммимиз гувачи болуватимиз. Статистикилиқ мәлуматлар бойичә, дунияда бу хәтәрлик вирусни 190 миллиондин ошуқ адәм жуқтурған, уларниң 126 миллиони сақийип чиққан, 4 миллиондин ошуқ адәм вапат болған. Әнди Қазақстанға келидиған болсақ, мошу күнгә қәдәр 500 миңға йеқин адәм вирус жуқтурған, уларниң бәш миңдин ошуғи адәм вапат болди, икки йүздин ошуғи еғир әһвалда ятиду, икки миңдин ошуқ адәм сақийип чиққан. Бу 20-июль күни келип чүшкән мәлуматлар. 
 Мәлумки, таҗсиман вируси пәйда болуп, униң ховупи ениқланғандин кейин пүткүл дуния алимлири униңға қарши вакцина ишләпчиқиришни қолға алди. Мошу күнгә қәдәр британия-швеция алимлириниң AstraZeneca, Америкиниң Pfizer вә Moderna, Johnson & Johnson, Novavax, Хитайниң CoronaVac, Россияниң Sputnik V вакцинилири рәсмий тиркилип, селишқа рухсәт берилди. Алаһидә тәкитләш лазимки, хәтәрлик таҗсиман вирусини тохтитишниң әң нәтиҗидар амили – у вакцина селиш арқилиқ вирусқа қарши коллективлиқ иммунитет шәкилләндүрүш. Әгәр дөләт аһалисиниң 80 пайиздин ошуғи вакцина салдуруп иммунитет шәкилләндүрсә, ағриқниң тарқаш сүръити кәскин қисқирайду. Бу һәққидә дунияниң барлиқ әллиридә ейтилмақта. 
 Қазақстан дунияда дәсләпкиләрдин болуп аһалиға вакцина селишни қолға алди. Бийил елимиздә 1-февральдин башлап аммивий вакцина селиш башланди. У һәқсиз вә өз әрки билән селиниду. Һазир Қазақстанда Россияниң Sputnik V, Қазақстанда чиқирилған KazVac вә Бирләшкән Әрәп Әмирликлиридин кәлтүрүлгән Hayat-Vax (Хитайниң Sinopharm ширкитиниң технологияси билән чиқирилған) вакцинилар селиниватиду. Йәнә бир қетим тәкрарлаймизки, елимиздә вакцина һәқсиз вә өз әрки билән селиниду. Бирақ, һазир елимизниң баш санитар врачиниң қарариға бенаән, айрим саһаларда ишләватқанларға вакцина селиш мәҗбурийити қолға елинди. Улар — асасән аһалиға хизмәт көрситиш саһасида ишләватқанлар. Әгәр улар вакцина селишни халимиса, һәр һәптидә ПЦР-тест нәтиҗилирини тәвсийә қилиш керәк. Әгәр бир қетимлиқ ПЦР-тест тапшуруш баһаси 7 миң тәңгә әтрапида екәнлигини нәзәрдә тутсақ хадимларға һәқсиз вакцина салдуруш пайдилиқтур. Қошумчә қилсақ, мошу саһаларда ишләватқанлар үчүн вакцининиң биринчи компонентини селиш қәрәли 1-августқичә узартилди. Вакцининиң иккинчи компоненти болса, 1-сентябрьғичә селинип болуши шәрт. Униң һәр икки компоненти селинғандин кейин мәхсус «вакцина паспорти» шәкиллинип, у рәсмий тиркилиду. Мониторинг топлири иш орунлирида кадрлар бөлүмидин һәр хадимниң вакцина салғини яки салмиғини һәққидә әхбаратни әйнә шу тиркәлгән «вакцина паспорти» арқилиқ алидиған болиду.
 Әпсус, ахирқи вақитларда вакцина селиш кампаниясигә қарши чиқиватқанларму көпәймәктә. Уларниң саниниң көпийишигә иҗтимаий торларда вакцина, умумән, таҗсиман вирусқа нисбәтән тарқиливатқан һәрхил мәзмундики әхбаратлар болмақта. Уларға нәзәр ағдурсақ, вакцина салғанлар алтә айдин кейин һәммиси өлүп кетәрмиш, вакцина арқилиқ инсанни назарәт қилип туруш үчүн чиплар адәм организмиға киргүзүлгидәкмиш, яшларда кейин пәрзәнт болмиғидәкмиш вә һаказилар. Һәтта бирлири укол селинған җайда магнит болидекән, төмүрләрни чаплиғили болидекән дегәнгә охшаш видеоларни, сахта әхбаратларни тарқатмақта. Мошуларниң һәммиси, әлвәттә, аддий хәлиқни арисалда қоймақта. Униңдин ташқири, һазир сахта «вакцина паспорти» вә ПЦР-тест нәтиҗилирини сетиватқанларму пәйда болмақта. Әң яман йери, әйнә шундақ ишларни қиливатқанлар вирусниң тарқишиға сәвәпчи болуватиду. Ички ишлар министрлигиниң мәлуматлири бойичә, сахта вакцина паспортлирини, ялған ПЦР-тестларни мәккарлар Интернет арқилиқ сатидекән. Улар еланларда һәрхил виртуаль телефонларни көрситиду. Көп вақитта телефонларни йөткәп туриду. Һазир һоқуқ қоғдаш органлирида әйнә шундақ еланларни назарәт қилидиған мәхсус топлар қурулди. Пәқәт июль ейида шундақ елан бәргән 41 факт ениқланған. Улар һәрқандақ нәтиҗиләрни тәйярлап («вакцина паспорти» яки ПЦР-тест) беришкә «вәдиләр» бериду. Ениқ болушичә бу интернет ресурслар чәт әлләрдә, йәни Россиядә, Украинида, АҚШта, Һиндстанда орунлашқан екән. Униңдин ташқири, полиция хадимлири ағриқханиларни, медицинилиқ мәркәзләрни, вакцина салидиған пунктларни тәкшүрмәктә. Мана өткәндә Алмутида әйнә шундақ сахта «һөҗҗәтләрни» сатқан үч медицинилиқ мәһкимә ениқланди. Биринчисидә, икки һәмширә биоматериални алмай турупла ПЦР-тестниң сәлбий нәтиҗилирини тәйярлап бәргән. Иккинчиси, «Суңқар» медицинилиқ мәркизиниң врачи қолға чүшкән. Уму ялған ПЦР-тестларни сатқан екән. Үчинчисидә, 4-шәһәрлик шипаханиниң һәмшириси 15 миң тәңгигә адәмләрниң вакцина алғанлиғи тоғрилиқ сахта һөҗҗәтләрни тәйярлиған. Мошундақ фактлар Нур-Султанда, Павлодар, Ақмола вилайәтлиридә тиркәлгән. Әнди Сәүдийә Әрәпстаниға һәҗ сәпиригә атланғанларға 143 «вакцина паспортини» тәйярлиған туристлиқ ширкитиниң хадимлири ениқланди. Умумән, мошу вақит ичидә сахта ПЦР-тест нәтиҗилирини сатқанларға нисбәтән 25 вә сахта вакцина паспортини сатқанларға нисбәтән 11 җинаий иш қозғалди. Тәкитләш лазимки, мана шундақ сахта һөҗҗәтләрни тәйярлиғанлар қанун бойичә 4 жилға әркинлигидин айрилиши мүмкин. Әнди ундақ сахта һөҗҗәтләрни пайдиланғанларни 40 күнгә қамаққа елиш көздә тутулған. 
Мәлумки, өткән йәкшәнбидә барлиқ мусулманлар үчүн Мәккигә һәҗ сәпири башланди. Пандемиягә мунасивәтлик Сәүдийә Әрәпстани айрим чәклимиләрни қобул қилди. Илгири, йәни пандемиягичә һәр жили һәҗ сәпиригә 2,5 миллион адәм келәтти. Әнди ахирқи икки жилда һәҗ сәпирини Сәүдийә Әрәпстани гражданлири вә мошу йәрдә туруватқан чәт әл гражданлирила әмәлгә ашуралайду. Бийил 60 миң адәмла пәризини орунлаш имканийитигә егә болиду. Қошумчә қилсақ, Сәүдийә Әрәпстани һөкүмити май ейида һәҗ сәпиригә вакцина салдурған 18 — 65 яш арилиғидики адәмләр келәләйдиғанлиғини елан қилған еди. 
 Тәкитләш лазимки, һазир дунияда, шуниң ичидә Қазақстандиму вакцина селишқа қарши топлар пәйда болмақта. Уларниң асасий тәливи вакцина селиш — пәқәт адәмниң өз әрки билән әмәлгә ашурулуши, карантин тәртиви юмшитилиши керәк. Әйнә шундақ «антиваксерларниң» бир топи өткән һәптидә Саламәтликни сақлаш министрлигигә бесип кирип, вакаләтлик шәхсләргә нисбәтән күч қоллинишқичә барған. Бу, әлвәттә, барлиқ қазақстанлиқларни һәйран қалдурмақта. Уларниң бу һәрикитигә қанун турғусидин баһа берилидиғини ениқ. Бу факт хәлиқ арисида вакцининиң әһмийити һәққидә тәшвиқатниң төвән дәриҗидә жүргүзүлүватқанлиғини ениқ көрсәтти. Демәк, аддий хәлиқ техила вакциниға гуман билән қараватиду.
 Биз жуқурида елимиздә эпидемилиялик әһвалниң җиддий туруватқанлиғи һәққидә ейтип өттуқ. Шуниңға мунасивәтлик саламәтликни сақлаш министри Алексей Цой өзиниң тәхминлирини изһар қилди. Униң пикричә, әгәр тәвлүгигә 11 миң адәм ағриқ билән тиркәлсә, һөкүмәт қаттиқ карантин тәртивини елан қилишқа мәҗбур болиду. Бирақ һазир һөкүмәт қаттиқ чариләрни қоллиниш арқилиқ ундақ сценарийиниң алдини елишқа тиришмақта. 
 Қошумчә қилсақ, өткән дүшәнбә күни елимиздики санитарлиқ-эпидемиологиялик әһвалға мунасивәтлик Президент Қасым-Жомарт Тоқаев кеңәшмә өткүзди. У дөләт органлириниң мошу йөнилиштики иш-һәрикәтлирини қаттиқ тәңқит астиға алди. Шундақла бир айниң ичидә әһвални турақландуруш бойичә план түзүп, уни әмәлгә ашуруш вәзиписини жүклиди.

 
 

480 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы