• Әхбаратлар еқими
• 25 Қараша, 2021

Маңғыстав вилайити

Маңғыстав вилайити елимизниң жирақ ғәрбий- җәнубиға орунлашқан. Вилайәт Атырав вилайити, Түркмәнстан, Өзбәкстан җумһурийәтлири, деңиз арқилиқ Әзәрбәйҗан вә Иран билән чегаридаш. Маңғыстав вилайитиниң территорияси 16 564, 2 миң гектар йәрни егиләйду. Вилайәт мәркизи Ақтав шәһири, 5 наһийә, 5 вилайәтлик әһмийити бар шәһәр, 43 йеза округи бар. 
Һазир Маңғыстав вилайити сүръәтлик тәрәққий етип келиватқан, жилдин-жилға һаят кәчүрүш үчүн қолайлиқ регионға айлиниватиду. Кичик вә оттура тиҗарәт тәрәққиятиға алаһидә көңүл бөлүнмәктә. Мошу саһадики карханиларниң регионниң умумий санаәттики үлүши 2020-жили 30,2 пайизға өсти. Бүгүнки таңда кичик вә оттура тиҗарәтниң 1200 лайиһиси дөләт механизмлирини пайдилинип ишләватиду. «Бизнесниң йол хәритиси» программиси даирисидә 1031 лайиһигә 15,4 миллиард тәңгә көләмидә ярдәм көрситилди. Өткән жиллар билән селиштурғанда бу көрсәткүч икки һәссигә өсти. Вилайәттә бийил 14 586 йеңи иш орни ечилди. Униң 10 миңи турақлиқ иш орни болуп һесаплиниду. 
 Маңғыстав вилайити Қазақстанниң асасий донор регионлириниң бири болуп һесаплиниду. Униң ихтисадиниң асасини йәрасти тәбиий байлиқлириниң көплиги ениқлайду һәм нефть вә газ канлирини өзләштүрүшкә мунасивәтлик. Ахирқи 20 жилда Каспий деңизидики чоң нефть вә газ канлири ишқа қошулди. Умумән, мошу вилайәттә Қазақстандики чиқирилидиған нефтьниң 25 пайизи (20 миллион тонна) чиқирилиду. Вилайәт территорияси арқилиқ Ақтав – Жетыбай – Өзен нефтьпроводи өтиду. Маңғыстав вилайити Каспий деңизи бойиға орунлашқачқа вә башқа әлләр билән чегаридаш болғачқа, жүк тошуш саһаси тәрәққий етиватиду. Вилайәт елимизниң «деңиз дәрвазиси» дәпму атилиду. Вилайәттә «Жер – Теңіз – Аспан» лайиһиси әмәлгә ашурулмақта. Умумән, Маңғыстав вилайитидә нефть вә газдин ташқири көмүр, марганец, туз канлири бар. 
 Бийил вилайәттә ишләпчиқириш санаити саһасида мәһсулат ишләпчиқириш көләми 4,5 пайизға өсүп, 63,5 миллиард тәңгини тәшкил қилди. Ақтавдики «Каспий Битум» заводи ишқа қошулуп, вилайәттики битумға болған еһтияҗниң 48 пайизини тәминләватиду. Еқимдики жилда умумий баһаси 21,7 миллиард тәңгини тәшкил қилидиған 8 йеңи лайиһә ишқа қошулмақчи. Бу йәнә 200дин ошуқ йеңи иш орнини бәрпа қилиду. 
 Маңғыстав вилайити – инвестиция җәлип қилиш бойичә җумһурийәт даирисидә алдинқи қатарда турған регионларниң бири. Системилиқ ишлар нәтиҗисидә вилайәт ихтисадиға җәлип қилинған инвестиция көләми 12,9 пайизға ешип, 216,1 миллиард тәңгигә йәтти. Бийил көләми 270 миллиард тәңгилик 12 инвестициялик лайиһини әмәлгә ашуруш планланмақта. Шу арқилиқ йәнә 2600 адәмни иш билән тәминләш мәхсәт қилинмақта. 
 Регион ихтисадидики муһим саһа – у йеза егилиги саһаси. Бийил мәзкүр саһасида 5,1 миллиард тәңгә көләмидә мәһсулат ишләп чиқирилди. Инвестициялик лайиһиләр даирисидә қуш фабрикиси ечилди. Бу фабрикида жилиға 5 миң тонна қуш гөши йетиштүрүлиду. Шундақла Мунайлы наһийәсидә 15 миң тонна йәм ишләп чиқиридиған завод ишқа қошулди. Умумән, 6,9 миллион гектар йәр йеза егилиги үчүн пайдилинилиду. Мал чарвичилиғида қара мал сани 7,2 миң баш, қой вә өшкә сани 430 миң баш, илқа сани 30 миң баш, төгә сани 34 миң башқа йәтти. Жилиға 27,2 миң қарақол териси ишләп чиқирилиду. 
 Маңғыстав вилайитидә қуруқлуқ, деңиз, һава йоллири тәрәққий әтмәктә. Ақтав, Қурық вә Шималий терминал портлири арқилиқ жүк тошуш жилдин-жилға көпәймәктә. Мәсилән, өткән бәш айда мошу портлар арқилиқ 2,4 миллион тонна жүк өткүзүлди. Бийил һава йоллирида сүпәтлик вә әрзән баһада хизмәт көрситиш мәхситидә, Һөкүмәт қарариға бенаән, 4 хәлиқара йеңи һава рейслири ечилди. Улар – Ақтав – Үргәнч, Ақтав – Горган, Ақтав –РасЭль Хайм, Ақтав – Нукус маршрутлиридур. Вилайәт территорияси арқилиқ икки хәлиқара транспорт дәлизи – ТРАСЕКА вә «Шимал – Җәнуп» йоллири өтиду. Бу йоллар Шәрқий Европини Мәркизий Азия һәм Парс қолтуғи әллири билән қошиду. 
 Регионда җәмийәтлик транспорт системисини йүксәлдүрүш башланди. Бийил автобус парклирини йеңилаш мәхситидә, 48 йолувчи автобуслири маршрутларға чиқти. Йәнә 28 йеңи автобусниң келиши күтүлмәктә. Йезиларда йолларни җөндәш ишлири қолға елинди. Униңға 3 миллиард тәңгә бөлүнүп, 102 километр йол селинди. Вилайәтниң туристлиқ кластерини тәрәққий әткүзүш мәхситидә, Ақтав аэропортидин деңизғичә 30 километр йол җөндәлди. 
 Маңғыстав вилайитидә әҗайип мемарчилиқ вә тарихий ядикарлиқлар сақлинип қалған. Уларниң ичидә Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата йәрасти мечитлири, ғар ташлардики рәсимләр вә башқиму тәбиәтниң әҗайип мәнзирилик җайлири бар. Ақтав шәһиридә Т.Шевченко мирасгаһи һәм Қазақстанда бирдин-бир һесаплинидиған әрмән ибадәтханиси бар. Шуңлашқа вилайәттә туризмни тәрәққий әткүзүшниң иқтидари зор.
 Маңғыстав вилайитидә 158 мәктәптә 160 миңға йеқин оқуғучи оқуйду. Бийилқи оқуш жилида 1500 орунлуқ 2 дөләт мәктиви, 670 орунлуқ 1 шәхсий мәктәп пайдилинишқа берилди. Шундақла бу жили 5400 орунлуқ 5 мәктәпниң қурулуш ишлири башланди. Униңдин ташқири 887 орунлуқ 3 мәктәпкә қошумчә бена селиш мәхсәт қилинмақта. Маңғыстав вилайитидә Ш.Есенов намидики Каспий дөләт технологияләр вә инжиниринг университети, Маңғыстав гуманитарлиқ-техникилиқ университети, «Болашақ» Маңғыстав институти, «Қайнар» Алмута университетиниң Ақтав шөбиси, Һәрбий-деңиз институти паалийәт елип бариду.
 Маңғыстав вилайитидә 719 559 адәм (2019-жилқи мәлумат) яшайду.