• Қазақстан тәуелсіздігіне 30 жыл
• 14 Желтоқсан, 2021

Әлгә хизмәт­ – алий һиммәт

Реһимҗан Тохтахунов һаятиниң әллик жилини педагогика саһасиға беғишлиди. Һә, устазлиқ билән биллә у җәмийәтлик ишларда актив паалийәт елип барди. Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизини жигирмә жилдин ошуқ вақит башқурди. Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң әзаси сүпитидә нурғунлиған нәмунилик ишларға тәшәббускарлиқ көрсәтти.

Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА,
«Уйғур авази»

Реһимҗан Имироғлиниң устазлиқ паалийити шәһәрдики С.М. Киров намидики мәктәптин (һазирқи Хелил Һәмраев намидики оттура мәктәп) башланди. Яркәнт педагогика училищесини (һазирқи Яркәнт алий гуманитарлиқ-техникилиқ колледжи) тамамлиған у икки жил нахша пәнидин дәрис бәрди. Бирақ кичигидинла сәнъәткар болушни арман қилатти. Униңға беваситә деханғәйрәтлик сәнъәткар-һапизларниң тәсири болғанлиғини йошурмайду. 
— Балилиғимда мәктәп сәһниси мениң үчүн муқәддәс җай болди. Һәрбир чарә-тәдбирдә нахша ейтип, уссул ойнимисам «ағрип қалаттим». Мени шундақ сәнъәткә болған иштияқимни ойғинишида Дехан Ғәйрәттики сазәндә-һапизлар Идрис Мәңсүров, Нурмәһәмәт Мәңсүров, Имәрҗан Садиқовниң тәсири чоң болди. Шуңлашқа кәспий артист болуш арминида Алмута Дөләт консерваториясигә оқушқа чүштүм, — дәйду у яшлиғини әсләп.
 Консерваториядә хәлиқ чалғу әсваплири бөлүмидә домбра-прима пәни бойичә устаз вә хәлиқ чалғу әсваплири дирижери мутәхәссислиги бойичә билим алған Р.Тохтахунов әнди өзи тәһсил көргән Яркәнт педагогика училищесиға ишқа орунлашти. Муәллим-дирижер наһийәдә, вилайәттә өтүлүватқан мәдәний чарә-тәдбирләрдә, байқашларда таланти, билим вә тәҗрибиси билән көзгә чүшти. Наһийәдә кәң көләмлик мәдәний иш- чариләрни уюштуруш вә униңға яшларни җәлип қилиш, талантларни издәш охшаш ишларда йеңичә издинип тиришиватқан Реһимҗан Тохтахуновни байқиған наһийә рәһбәрлири наһийәлик мәдәнийәт бөлүмини башқурушқа тәвсийә қилди. Бу синақтинму сүрүнмиди. Әксичә, наһийәдә мәдәнийәт очақлириниң җанлинишиға тәҗрибисини, күч-ғәйритини салди. У жиллири наһийәдә «Шатлиқ», «Пәрваз», «Қоңырқойнау», «Жаркент әуендері», «Өсәк садаси» ансамбльлири билән Үчаралдики хәлиқ театри тәшкил қилинип, паалийәт елип барди. Мана шу жиллири Пәнҗимдә тәшкил қилинған «Шатлиқ» ансамбли хәлиқ ансамбли намини елишқа сазавәр болди. Қабилийәтлик тәшкилатчи Реһимҗан Имироғли төрт жилдин кейин Панфилов наһийәсидики Сәнъәт мәктивигә мудир болуп тайинланди. Устаз – сәнъәткар үчүн нәқ иҗадий издинип ишләйдиған жиллар башланди. Реһимҗан Имироғли Яркәнт шәһиридики Чайковский намидики музыка мәктивигә кәлгәндә, пәқәт фортепиано вә баян синиплириғила шагиртлар қобул қилинатти. У мәктәп ишини йеңи бөлүм, синипларни ечиштин башлиди. Шагиртларға музыкилиқ билим бериш даирисини кәңәйтти. Йеңи бөлүмләр, йәни қазақ, уйғур миллий чалғу әсваплар бөлүмлирини, синиплирини ечишқа күч салди. Мәктәптә шу жиллардин етиварән равап, дутар, домбра, қобыз охшаш әсваплардин синиплар ечилип, һәвәскарлар топланди. Муәллимликкә болса, кәспий музыкилиқ билими бар мутәхәссисләр җәлип қилинди. Муәллимләрниң тәҗрибә алмаштуруши үчүн җумһурийәттики башқа сәнъәт мәктәплири билән мунасивәтләр орнитилип, илмий-әмәлий семинар, әнҗуманлар уюштурулди. Мудир һәм муәллим Реһимҗан Тохтахунов сәнъәт мәктивидики уйғур хәлиқ чалғу әсваплар синипидики шагиртлар үчүн сәнъәткар устаз Имәрҗан Бақиев билән һәмкарлиқта миллий мәктәпләрдә равап челишни үгитиш бойичә дәрисликләрни нәшир қилди. Иҗадий иш өз нәтиҗисини берип, униң муәллиплигидики дәрисликләр мәктәпләрдә пайдилинишқа башлиди. Мана шундақ муәллим-сәнъәткар йәнә шундақ «Чалғу әсваплири синиплирида тәлим-тәрбийә ишлирини уюштуруш» бойичә методикилиқ көрсәтмиләрниму язди. 
Р.Тохтахунов сәнъәт мәктивидә мудир болған жиллири мәктәптә балилар сани кәскин өсти. Дәсләптә 70 бала оқуватқан болса, миллий чалғу әсваплар синиплири ечилиши билән оқуғучилар сани 200дин ешип кәтти. Яркәнттики музыка мәктивиниң Пәнҗим вә Көктал йезилиридиму шөбилири ечилди. Мәктәпләрни тамамлиған шагиртлар сәнъәт йолида меңип, алий билим елип, елимизгила әмәс, бәлки чәт әлләрдиму тонулушқа башлиди. Болупму Қазақстан эстрада юлтузлири композиторлар Дилмурат Баһаров, Мақсат Жаутиков, Мақпал Исабекова, Абай Әбишев, Санийәм Исмайил қатарлиқ сәнъәткарларниң Реһимҗан акиниң шагиртлири екәнлигини яркәнтликләр пәхирлиниш билән тилға алиду. Мана шундақ истедатлиқ сәнъәткарлар йетилип чиқиватқан мәктәп 1997-жили дәвир тәливигә маслашқан һалда шәхсийләшлүрүлүп, «Реһимҗан Сәнъәт мәктиви» дәп аталди. 
Муәллим Реһимҗан Имироғли наһийәдики җәмийәтлик ишлардиму тәшәббускарлиқ көрситип, мәдәний, аммивий чарә-тәдбирләр униңсиз өтмәтти. Биз мошу йәрдә униң Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң тәшкил қилинған дәсләпки күнидин, та бүгүнгичә җанкөйәри сүпитидә елип барған нәмунилик ишлирини атап өтүшкә һәқлиқмиз.
— Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи 1989-жили сентябрь ейидин рәсмий паалийәт елип бериватиду, — дәйду Реһимҗан ака мәдәнийәт мәркизиниң оттуз жилдин ошуқ сәһиписини варақлап. ­­­­­­— Пурсити кәлгәчкә, шуни миннәтдарлиқ билән ейтип өтүш керәкки, униң ишиниң йолға қоюлуп, һәртәрәплимә қанат йейишиға көплигән милләтпәрвәр инсанлар тәшәббускар болуп, алаһидә күч чиқарди. Асим Қурбанов, Турғанҗан Розахунов, Маһмут Сақашев, Маһмут Закиров вә Еләм Розиев һәрхил жилларда рәһбәрлик қилип, униң паалийәт даирисиниң кәңийишигә, аһали арисида аброй-инавитиниң өсүшигә мунасип һәссә қошқанлиғини алаһидә тәкитләп өтмәй мүмкин әмәс. Әпсуски, уларниң көпчилиги аримизда йоқ. Уларниң әмәлгә ашурған ишлири яркәнтликләр хатирисидә шәк-шүбһисиз сақлинип қаливериду.
 Реһимҗан Имироғли миллий мәдәнийәт мәркизи қурулған дәсләпки күнләрдинла униң әзаси, 1992-жилдин башлап униң рәиси болуп, тәшкилатни та 2013-жилғичә башқурди. 
Әлвәттә, мәркәз тәшкил қилинип, аридин өткән оттуз жил ичидә қандақ ишлар әмәлгә ашурулуватқанлиғи һәммимизгә мәлум. Сәвәви, уларға жут-җамаәтчилик вәкиллири иштрак қиливатиду. Бүгүн биз уларниң әң асасийлирини әскә алдуқ.
— Өткән жилларға көз жүргәртимизкән, тилға аларлиқ ишлар әмәлгә ашурулди. Шәһәрниң «Дөңмәлә» дәп атилидиған жуқарқи қисмида заманивий үлгидә ана тилимиздики мәктәп селинип, пайдилинишқа берилди. Униң бүйүк классик шаир Билал Назим намида атилиши вә мәктәп йенида шаир һәйкилиниң қәд көтириши һәм чоң кочиға мутәпәккүр наминиң берилиши һәқиқий мәнасида һаятимиздики чоң тарихий әһмийәткә егә вақиә дәп ейтсақ, һеч мубалиғә болмайду. Әнди Яркәнт шәһири билән униң әтрапидики йезилардики кочиларға онлиған намайәндилиримизниң исимлириниң берилгәнлигиниму чоңқур қанаәтлиниш билән атап өтүш керәк. Билал Назим, Веливай Йолдашев, Зия Сәмәди, Ярмәһәмәт Әлиев, Рошәнгүл Илахунова, Сидиқ Зулияров, Өмәр Муһәммәдий, Имәр Белалов, Һезмәт Абдуллин, Мәрийәм Ниязова, Бәкрим Зәйнудинов, Сүлһи Лутпуллин, Оғуз Ниязов, Айшәм Шәмиева, Аруп Әзимбаев, Қасим Қурбанов, Хелил Һәмраев кочилар шулар җүмлисидиндур. Шәһәр вә йезиларда жигитбашлириниң сайлинип паалийитиниң җанлиниши әшу мустәқилликниң дәсләпки жиллири қолға елинди. 80дин ошуқ жигитбеши һазир жут хизмитидә болуватиду. Мәдәнийәт мәркизиниң бу хилдики ишлирини елип беришқа наһийә рәһбәрлири билән шәһәр вә йеза округлири һакимлири қоллап-қувәтләп келиватқанлиғиниму тәкитләш орунлуқ болса керәк. 
— Мәдәнийәт мәркизи бенасини селип, пайдилинишқа беришниң өзиму бир тарихий вақиә. Тиҗарәтчи, миллий мәдәнийитимизниң һәқиқий җанкөйәри Дилшат Насировниң қоллап-қувәтлиши билән мәркәз бенаси наһийәдики тиҗарәтчиләр, хәйри-еһсанлиқ жутдашлар ярдими билән қурулуши аяқлишип, һазир барлиқ чарә-тәдбирләр әшу бенада өтүватиду. Улуқ Ипәк йоли бойида қәд көтәргән Уйғур этномәдәнийәт мәркизи бенаси шәһәр һөснигә һөсүн қошмақта, — дәйду Реһимҗан Имироғли мәмнунийәт билән. 
 Тәкитләш керәкки, Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи ҖУЭМ тәрипидин өтүлүватқан барлиқ чарә-тәдбирләргә чоң җавапкәрлик билән қатнишип келиватиду. Ейтайлуқ, вилайәт мәркизидә, хошна наһийәләрдә өтүлүватқан наһийәләрниң мәдәнийәт күнлиридә уйғур миллитиниң тарихи, мәдәнийити, сәнъитини ипадиләйдиған көргәзмиләр билән байқашларда, җумһурийәтлик билим вә сәнъәт фестивальлирида «Бір шаңырақ аясында», «Достуқни күйләймиз», «Ана тилим — дана тилим» вә башқиму фестиваль-көрүкләрдә болса, йәнила яркәнтликләр биринчиликни қолдин бәрмәй, башқиларға үлгә-нәмунә болмақта. 
— Қазақстан Җумһурийити мустәқиллигиниң бир жиллиғини атап өтүш үчүн биз һәрхил милләт вәкиллири Алмутидики Һөкүмәт өйидә елимиз Президентиниң тәкливи билән баш қошқанлиғимиз ядимда. Шу чағда мән уйғур миллитиниң вәкили сүпитидә мәйрәмлик жиғинға иштрак қилдим. Жиғин башлиништин авал һәрхил милләт вәкиллири миллий алаһидиликлиримизни ипадиләйдиған көргәзмиләрни уюштуруп, өзара достлуқниң үлгисини көрсәттуқ. Мана шу 1992-жили Нурсултан Әбишоғли елимиздики һәрхил милләт вәкиллиридин тәркип тапқан институт қуруш тәкливини бәргән еди. Шуниңдин үч жил өтүп, 1995-жили Қазақстан хәлқи Ассамблеяси қурулди. Ассамблеяниң жигирмә үч сессиясигә иштрак қилдим. Иккинчи сессиясидә уйғур миллитигә вакаләтән нутуқ сөзгә чиқтим. Елбасыниң һәрбир сессиядики сөзлигән чоңқур мәзмунлуқ нутуқлири мениңда қанаәтлиниш һиссиятлирини һасил қилиш билән бирқатарда җәмийәтлик ишларда йеңи-йеңи тәшәббус һәм башланмиларда күч-ғәйрәт билән ишләшкә илһамландурди, — дәйду Реһимҗан ака ҚХА тарихиға тохтилип. 
Әнди 2005-жили август ейида елимизниң Тунҗа Президенти Нурсултан Назарбаев Яркәнт тәвәсигә қәдәм тәшрип қилип, жут- җамаәтчилик вәкиллири билән уйғур бараңлиғида нахша-сазлардин бәһримән болди. Уйғурниң миллий қолһүнәрвәнчилиги көргәзмини арилап, миллий таамлардин еғиз тәгди. 
 Шундақла Р.Тохтахунов Алмута вилайәтлик мәслиһәтниң депутати сүпитидиму наһийәниң иҗтимаий-ихтисадий тәрәққиятиға тегишлик һәссисини қошти. Панфилов наһийәлик шипаханиниң мурәккәп җөндәштин өткүзүш, наһийәлик балилар дохтурханисиниң йеңи бенасиниң селинип, пайдилинишқа берилиши, мәктәпләрниң маддий-техникилиқ базисини яхшилаш охшаш бирқатар мәсилиләрни һәл қилишта көп күч чиқарди. 
 ҚХАниң әзаси сүпитидә наһийәдә милләтләрара разимәнлик, достлуқни сақлаш вә өсүп келиватқан әвлатни қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрликкә тәрбийиләштә униң рәһбәрлигидә уюштурулған чарә-тәдбирләрни бир мақалида атап өтүш әсла мүмкин әмәс. Лекин қандақла чарә-тәдбир болмисун, у мәдәнийәт мәркизи йенидики ақсақаллар, анилар, жигитбеши, ханим-қизлар, маарип, спорт, яшлар кеңәшлири билән һәмкарлиқта алдин-ала түзүлгән реҗиләргә мувапиқ уюштурулди. У мәркәзниң ишиниң ялғуз рәис билән пүтмәйдиғанлиғини чүшәнгән һалда жутдашлар билән һәмкарлиқта иш тутти.
Мустәқилликниң дәсләпки жиллири жигитбашлири билән ханим-қизлар кеңәшлириниң паалийити җанлинип, һәрбир мәһәллидә улар ата- бовилиримиздин қалған урпи-адәт, рәсим-қаидилиримизни әслигә кәлтүрүш, заманивийлаштуруш охшаш ишларға йеңичә түс бәрди. Шуниң нәтиҗисидә мәһәллиләрдики жигитбашлири миллий мәктәпләргә бала топлаш, анатиллиқ нәширләргә жутдашларни муштири болушқа дәвәт қилиш, той-төкүн, нәзир-чирақларни исрапчилиққа йол қоймай өткүзүш, яшларға миллий тәрбийә бериш охшаш ишларда җан көйдәрди. Шуңлашқа у мәркәзни башқурған жилларда Яркәнт шәһириниң өзидила — 40, наһийәдә 80 жигитбеши сайлинип, жутдарчилиқ ишлар йолға қоюлди.
Тәкитләш керәкки, Реһимҗан Имироғли Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизигә 20 жилдин ошуқ вақит рәһбәрлик қилди. Кейин у мәркәз тизгинини тиҗарәтчи Дилшат Насировқа өткүзүп бәрди. Дилшат Һүсәйиноғли бәш жил униң ишини давамлаштуруп, нурғунлиған баһалиқ тәшәббусларни әмәлгә ашурди. Дилшат Насиров Реһимҗан Имироғли башлиған Яркәнт шәһириниң Улуқ Ипәк йоли бойидики мәдәнийәт мәркизиниң икки қәвәтлик заманивий йеңи бенасиниң қурулуш ишлирини жүргүзүп, уни пайдилинишқа бәрди. 2018-жилдин Уйғур этномәдәнийәт мәркизигә пешқәдәм устаз, һели мәрһум Ризайдин Әйсаев рәһбәрлик қилди. Һазир пешқәдәмләрниң ишини Азат Гайитов давамлаштуруп келиватиду. Реһимҗан ака мәркәз паалийитиниң ялғуз рәис билән бирқанчә кеңәшләрни башқуруватқанларниңла иши әмәс, бәлки униңға кәң җамаәтчиликниң, умумхәлиқниң иши екәнлигини яхши билиду. Шуңа наһийәлик мәдәнийәт мәркизи тәрипидин уюштурулуватқан чарә-тәдбирләргә иштрак қилиши билән дайим уларға баһалиқ мәслиһәтлирини берип, қоллап-қувәтләп, йенидин тепилиду. 
  
 Панфилов наһийәси.