• Қазақстан тәуелсіздігіне 30 жыл
  • 14 Желтоқсан, 2021

Утуқ асаси – бирликтә

Биз буниңдин 30 жил илгири қериндаш қазақ хәлқи әсирләр бойи арман қилған мустәқилликкә қол йәткүздуқ. Оттуз жил – тарих үчүн анчила бир узақ муддәт әмәс. Лекин мошу қисқа вақит ичидә Қазақстан Җумһурийитиниң бесип өткән йоли, Елбасы Нурсултан Назарбаевниң сөзи билән ейтқанда, бир әсиргә баравәр. Чүнки, биринчидин, дөләтниң шәкиллиниши, уни пүткүл дуния җамаәтчилигиниң толуқ етирап қилиши үчүн бәзидә бирнәччә он жил тәләп қилиниду. Иккинчидин, әйнә шу бирнәччә он жил давамида өз тәрәққиятиниң стратегиясини бәлгүләлмәй тенәп-тәнтирәп қалған әлләрниңму хелә нурғун болғанлиғини тарихтин яхши билимиз. Әнди Қазақстан болса, мошу җәриянларни қисқа қәрәл ичидә ишәшлик бесип өтүп, җәмийитимиз һаятиниң һәммә саһалирида тәрәққиятниң дағдам йолиға чүшкәнлиги тарихий һәқиқәт. 
Әйнә шу әснадин елип қарисақ, болупму бүгүн дунияда Қазақстанниң ихтисадий тәрәққиятиға қизиқиш наһайити жуқури. Дуния ихтисадида “Қазақстанчә тәрәққият” үлгисиниң пәйда болушиға түрткә болған елимиз ихтисадидики утуқлар “Қазақстан – 2030” Стратегиялик тәрәққият программисиниң өз мәзгилидә қобул қилиниши билән чүшәндүрүлиду. Бу программиниң муәллипи дуниядики тонулған ихтисатчиларниң жуқури баһасиға егә болған Елбасы Нурсултан Әбишоғли Назарбаев екәнлигини яхши билимиз.
Мәлумки, бүгүнки ихтисадий утуқлиримизниң асасини селип бәргән бу программа мурәккәп сәясий вә ихтисадий ислаһатлар наһайити еғирчилиқлар билән жүргүзүлүватқан бир пәйттә, йәни 1997-жили елан қилинди. Мәзкүр  программиниң қисқичә мәзмун-маһийити шуниңдин ибарәт болдики, дөләт алаһидә диққәт бөлүши лазим болған йәттә вәзипини – миллий бехәтәрлик вә суверенлиқ мустәқиллик; ички сәясий мустәқиллик вә җәмийәтлик җипсилиқ; инвестицияләрниң вә ички топланған мәбләғләрниң жуқури дәриҗиси хас болған базар ихтисади асасида ихтисадий җәһәттин өсүш; Қазақстан гражданлириниң саламәтлиги, билими вә хатирҗәмлиги: энергетикилиқ ресурслар; инфраструктура, хусусән, транспорт вә алақә; кәспий вә нәтиҗидарлиқ һөкүмәт, парихорлуқ билән җинайәтчиликкә қарши қәтъий күрәш – новәт күтмәйдиған стратегиялик әһмийити бар вәзипиләр сүпитидә алға сүрүлди.
Һазир мәмликитимизниң ихтисади өсүватиду, демократияниң тәминиму тетип қалдуқ, өзимизни әркин-азадә һис қилидиған болдуқ, турмуш дәриҗимизму күн санап яхшилиниватиду. Бирақ бу елимиздә һечқандақ проблема йоқ дегән мәнани билдүрмәйду. Мустәқилликтә өткән оттуз жил җәмийитимиз һаятида йеңи-йеңи, бәзидә тамамән күтмигән һаләт-һадисиләрни бәрпа қилмақта. Бирақ, ишәнчимиз камилки, у яки бу мәсилә, униң чоң-кичик яки аддий вә муһимлиғидин қәтъий нәзәр, аста-аста һәл қилиниду, пәқәт вақит вә төзүмлүк керәк. Чүнки биз елимизниң кәлгүси техиму парлақ болидиғанлиғиға чоқум ишинимиз.
Әйнә шу парлақ келәчигимизниң асаси хәлиқләр достлуғи екәнлиги талашсиз. Елимиздики асасий байлиқ газ билән нефть әмәс, бәлки 130дин ошуқ милләт билән еләтниң өзара разимәнликтә һаят кәчүрүши түпәйли қолға кәлтүрүлгән мустәһкәм достлуғимиз екәнлигини шәхсән өзәм қайта-қайта тилға алимән. Бу тоғрилиқ гәп қилғанда, техи йеқиндила видеоалақә шәклидә өткән ҚХА Кеңишиниң кәңәйтилгән мәҗлисидә Дөләт рәһбири, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң Рәиси Қасым-Жомарт Тоқаевниң ейтқан мону сөзини мисал сүпитидә кәлтүрүшни тоғра көрүватимән. У йәрдә Дөләт рәһбири Қазақстанда этносларара диалог әнъәнилириниң томури чоңқур екәнлигини, уйғунлашқан этносларара һәрикәтниң ярқин мисаллирини, елимиздики һәрхил этнос вәкиллириниң вәтәнпәрвәрлик һәрикәтлири билән җасарәтлик әмгигини күндилик һаятта көрүватқанлиғимизни мисалға кәлтүрүп мундақ деди: “Алаш әрбаплири «қәдирлик һәм дана» дәп һөрмәт қилған атақлиқ тәтқиқатчи Григорий Николаевич Потанинни мисалға алайли. Потанинниң қазақ тилида сөзләп, хәлқимизниң мәдәнийити вә турмушини, тарихини тәтқиқ қилғинини билимиз. Қазақниң көрнәклик алими Ч.Вәлиханов билән дост болған. Бийил ЮНЕСКО даирисидә Чоқан Вәлихановниң йәнә бир дости, дуния әдәбиятиниң классиги Федор Достоевскийниң 200 жиллиғи нишанлиниду. Елимизниң тарихий мәркәзлириниң бири – Шәмәйдә мошу күнгә беғишлап чарә-тәдбирләрни уюштуруш лазим дәп ойлаймән. Достоевский мошу шәһәрдә бәш жил ишлиди. Бу йәрдә язғучиниң әдәбий-мемориаллиқ өй-мирасгаһи орунлашқан, у дунияниң һәрқанчә жайлиридин келидиған туристлар үчүн қизиқарлиқ  мәдәний орунға айлиналайду. Мәдәнийәтләр арисида чегара йоқ, у арқилиқ хәлиқләр мәнивий риваҗлиниду. Буниңға мениң ишәнчим камил”.
 Дөләт рәһбири нурғунлиған этнос вәкиллириниң Қазақстан мәдәнийитидила әмәс, илим, санаәт охшаш башқиму хизмәт саһалирида из қалдурғанлиғини ейтти. Хәлиқләр достлуғиниң, паал гражданлиқ вәтәнпәрвәрликниң вә һәрхил этнос вәкиллириниң Қазақстанға дегән муһәббитиниң мошундақ үлгилири елимизниң билим дәргаһлирида, мәдәний-ақартиш, әхбаратлиқ сәяситидә, шундақла әң муһими – ономастикида мунасип ипадилиниши лазим екәнлигини ейтти. 
Шундақ екән, өзәм тоққуз жилдин ошуқ вақит давамида рәһбәрлик қилип келиватқан Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң “Қазақстан уйғурлириниң җумһурийәтлик этномәдәнийәт мәркизи” җәмийәтлик бирләшмисиниң асасий паалийитиниңму Дөләт рәһбири – ҚХА Рәиси Қасым-Жомарт Тоқаев жуқурида қәйт қилған мәсилиләрдин истисна әмәс екәнлигини алаһидә тәкитлигүм келиду. Биз Әл-Фараби билән Абайниң тәвәллудлирини һәртәрәплимә кәң нишанлап өттуқ. Чүнки һәммимиз исим-шәрипини дайим қәдир тутуп келиватқан шәхсләрни мәдһийиләшниң, уларниң әмәлгә ашурған изгү ишлирини келәчәк әвлатқа үлгә қилип көрситишниң, бүгүнки мустәқил Қазақстанниң иҗтимаий-ихтисадий вә мәдәний тәрәққиятиға биркишилик мунасип һәссисини қошқанлиғини намайиш қилишниң, шундақла хәлқимиз пәхир тутидиған шәхсләрни яд әйләшниң бизниң һәм гражданлиқ, һәм инсаний борчимиз екәнлигини унтумаслиғимиз керәк. Нәқ әйнә мошу мәхсәттә Уйғур театрида миллий-азатлиқ күрәшниң рәһбири, хәлқимизниң даңлиқ пәрзәнди Әхмәтҗан Қасимийниң 100 жиллиқ тәвәллудини кәң түрдә нишанлап өттуқ. Шундақла хәлиқ язғучиси Зия Сәмәдиниң 100 жиллиғиға беғишланған хатирә кәчкә Оттура Азия вә чәт әлләрдин язғучи вә алимлар, шаирлар қатнашти. Бу чарә-тәдбирләр яшларниң хәлқимизниң йеқинқи тарихиға, уйғур әдәбиятиға болған қизиқишини ашуруп, миллий роһини көтәрди. 
Әнди ҖУЭМниң тәшәббуси билән уюштурулған атақлиқ дипломат Роберт Турдиевниң – 75, атақлиқ алим Ғоҗәхмәт Сәдвақасовниң 80 жиллиғиға беғишланған хатирә кәчләрму наһайити утуқлуқ өтти. Шундақла ҖУЭМниң уюштуруши билән ШУАРниң І дәриҗилик нахшичиси Абдулла Абдуреһимниң 100 адәмдин тәркип тапқан «Абдулла» ансамблиниң чоң концерти хәлиқниң қәлбидә чоң тәвриниш һасил қилса, «Қазақ география» җәмийити билән бирликтә уйғурларниң әң қедимий таамлириниң бири болған ләңмән мәйримидә тәйярланған бу таам Гиннессниң Рекордлар китавидин орун алди. Шундақла Қазақстандики уйғур мәтбуатиниң қалиғичи болған “Садаи таранчи” гезитиниң нәшир қилинишиниң 100 жиллиғиға беғишланған чарә-тәдбирләр түркүми, Елбасы Н.Назарбаевниң “Рухани жаңғыру” программилиқ мақалиси асасида аста-аста унтулуватқан миллий әнъәнилиримизни қайта җанландуруш мәхситидә “Көк чөшүрә”, “Әткәнчай” мәйрәмлириниң уюштурулуши, Яркәнт шәһиридә наһийәлик уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң идарисиниң пайдилинишқа берилиши, Әмгәкчиқазақ наһийәсидә «Ату» паҗиәси қурванлириниң хатирисигә орнитилған ядикарлиқниң орнитилиши вә һаказилар нәқ ҖУЭМниң байриғи астида алаһидә уюшчанлиқ вә, мән ейтқан болар едимки, наһайити тәсирлик өткәнлигини көпчилик та һеликәм алаһидә мәмнунийәт билән тилға алмақта.
Шуни алаһидә қәйт қилғум келидуки, ҖУЭМ йенида Уйғур мәктәплири билән һәмкарлишиш штабиниң һәртәрәплимә кәң паалийәт елип бериливатқанлиғи көпчиликкә яхши мәлум. Бүгүнгә қәдәр мәзкүр штаб әзалири онға йеқин алий оқуш орунлириниң оқутқучи-алимлири билән һәмкарлиқта уйғур мәктәплириниң учумкарлириға кәсип таллаш бойичә йөнилиш бериш, шундақла яш әвлатни қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрлик роһида тәрбийиләш йолида қизғин паалийәт елип бериватиду. Бу штабни тилға еливатқанлиғимниң сәвәви, әгәр яш әвлатниң бүгүнкидәк аләмшумуллаштуруш дәвридә әтики күниниң ғемини бүгүн ойлиши керәк екәнлигини инавәткә алидиған болсақ, штаб әзалири һәқиқәтәнму чоң башланминиң тәшәббускарлиридин болмақта. Бу тоғрилиқ ейтиливатқан иллиқ инкаслар штаб әзалириға күч-қувәт вә мәдәт бериватқанлиғи ениқ.
Җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң паалийитидин мундақ мисалларни йәниму онлап кәлтүрүшкә болиду. Лекин асасий мәхсәт әмәлгә ашурған ишлиримизни махтинип тилға елиш әмәс, бәлки бүгүнки аләмшумуллаштуруш көчидин кейин қалмай, елимиздики барлиқ милләтләр билән тәң алға илгириләш һоқуқимиздин тоғра пайдилиниш екәнлигини бир дәқиқиму унтумаслиқтин ибарәт. Бу һоқуқтин оттуз жил давамида утуқлуқ пайдилинип келишни билдуқ. Буниңдин кейинму нәқ шундақ болидиғанлиғиға ишәнчим камил. Чүнки мустәқил елимиздә хәлқимизниң иҗтимаий-мәдәний тәрәққияти үчүн барлиқ шараит моҗут. Дунияда йоқ җумһурийәтлик җәмийәтлик-сәясий гезит – “Уйғур авази” Қазақстанда чиқиду, аләмдә тәңдиши йоқ миллий театр – Уйғур театри Қазақстанда бар, пәрзәнтлиримизгә таза ана тилида билим бериватқан мәктәпләр пәқәт Қазақстанда моҗут. Демәк, миллитимизниң парлақ келәчиги мустәқил Қазақстанниң парлақ келәчиги билән мустәһкәм мунасивәтлик екәнлигигә һечқандақ шәк-шүбһә йоқ! 
Пурсәттин пайдилинип, мән барлиқ қазақстанлиқ уйғурларни елимиз һаятидики шанлиқ сәнә – Қазақстан Җумһурийити Мустәқиллигиниң 30 жиллиқ мәрикиси билән қизғин вә сәмимий тәбрикләймән вә һәрбиримизниң елимиз тәрәққиятиға қошуватқан үлүшиниң техиму салмақлиқ болушиға тиләкдашлиқ билдүримән. 

Шаһимәрдан НУРУМОВ,
җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси, Қазақстан хәлқи Ассамблеяси Кеңишиниң әзаси.
 

482 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы