• Әхбаратлар еқими
• 22 Маусым, 2022

Хәлиқара ихтисадий форумға қатнашти

Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев Россия Президенти Владимир Путинниң тәкливигә бенаән 25-Петербург хәлиқара ихтисадий форумға қатнишип, доклад билән сөзгә чиқти. 
 «Йеңи дуния – йеңи имканийәтләр» мавзусида өткән форумда шундақла Россия Президенти Владимир Путин вә видеоконференцалақә тәртивидә Мисир Президенти Абдель Фаттах Ас-Сиси сөзгә чиқти, ХХҖ Рәиси Ши Җиңпин форум қатнашқучилириға видеомураҗиәт әвәтти.
 Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзидә форумниң жуқури сәясий вә ихтисадий бошлуқ шараитида өтүватқанлиғини тәкитлиди.
 – Пандемиягә вә геосәясий кәскинликниң күчийишигә бағлиқ аләмшумул силкинишләр йеңи реаллиққа елип кәлди. Аләмшумуллаштуруш орниға утуқ вә тәбиий камчилиқлири билән регионлаштуруш дәври кәлди. Һәр һалда, әнъәнивий ихтисадий үлгиләрни вә сода маршрутлирини өзгәртиш җәрияни чапсанлаватиду. Дуния чапсан өзгириватиду. Әпсуски, көп әһвалларда яхши тәрәпкә қарап әмәс, – деди Президент. 
 Униң пикричә, йеңи реаллиқ шараитида «Шәриқ – Ғәрип», «Шимал – Җәнуп» линияси бойичә турақлиқ өзара һәрикәт йөнилишлирини қошуп һесаплиғанда, дуния тәртивиниң чапсан өзгириватқан қурулумини һесапқа елиш муһим. 
 – Бизниң регионниң әллиригә пәқәт мошу барлиқ синақ-ховупларға тоғра җавап тепишқила әмәс, бәлки улардин толуқ пайда елишқа тиришип көрүш керәк. Шуңлашқа биз Евразия ихтисадий иттипақи даирисидики һәмкарлиқниң барлиқ иқтидарини изчил әмәлгә ашурушимиз лазим. Муһим вәзипә – Евразия интеграциясини Хитайниң «Бир бәлбағ, бир йол» концепцияси билән бағлаштуруш, – дәп һесаплайду Дөләт рәһбири. 
 Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзидә мәмликәттә жүргүзүлүп, дөләт башқурушини йеңилашқа вә Йеңи, Адаләтлик Қазақстанни қурушқа қаритилған миқияслиқ сәясий вә ихтисадий ислаһатлар тоғрилиқ ейтип өтти. 
 – Бизниң күч-қувитимиз ихтисатниң өсүшиниң гражданлар паравәнлигиниң өсүшигә тәсир қилишиға нишан қилинған. Биз сода-ихтисадий алақиларниң турақлиқ тәрәққий етишини, йеңи иш орунлирини ечишни, инсан капиталиниң өсүши вә инновацияләрниң җарий қилиниши үчүн шараит яритишни көздә тутимиз, – дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири. 
 Қасым-Жомарт Тоқаевниң һесаплишичә, регионниң барлиқ әллириниң турақлиқ тәрәққий етиши үчүн һәмкарлиқниң йеңи упуқлирини бәлгүләп, ихтисатлиримизниң келәчәктә өсүш нуқтисини шәкилләндүрүш зөрүр. 
 Буниңда у муһим вәзипини – хәлиқара вә регионал бехәтәрликни тәминләшни дайим әстә тутуш керәк екәнлигини қошумчә қилди. 
 Қазақстан лидери әйнә шуниңға асаслинип, чарә-тәдбир қатнашқучилириниң диққитини бирқатар муһим пәйтләргә җәлип қилди. 
 Җүмлидин Қасым-Жомарт Тоқаев Евразия ихтисадий иттипақиниң иқтидарини күчәйтишни муһим вәзипә дәп атиди.
 – Һазир Иттипақниң барлиқ дөләтлири ихтисатлириниң умумий көләми 2 триллион доллардин ошуқ. Бу товарларниң, капиталниң, хизмәтләрниң вә ишчи күчиниң әркин қатнишиға егә чоң базар. Пандемиягә вә геосәясий силкинишләргә қаримай, Иттипақ даирисидики һәмкарлиқ изчил күчийишни давамлаштуруватиду. Өткән жили өзара сода көләми Иттипақ моҗут болуватқан барлиқ вақиттики әң жуқури көрсәткүчкә йәтти вә 73 миллиард долларни тәшкил қилди, бу илгәрки жилниң көрсәткүчидин үч һәссә көп, – деди Президент. 
 Дөләт рәһбири Россияниң Қазақстанниң ЕАИИ даирисидики асасий сода-ихтисадий шериги болуп һесаплинидиғанлиғини тәкитлиди. 
 – Өткән жили икки мәмликәтниң өзара товар муамилиси 24 миллиард доллардин ешип кәтти – бу биз үчүн рекордлуқ рәқәмләр. Бийилму иҗабий өсүш сақлиниватиду. Мениңчә, йеңи реаллиқни һесапқа алған һалда, ЕАИИ даирисидә йеңи сода стратегиясини ишләп чиқиш орунлуқ вә пайдилиқ болар еди. Қарши чариләр орниға, уларниң пайдилиқ болари натайин, Азия, Йеқин Шәриқ базарлирини кәң җәлип қилип, хелә актив вә әвришим сода сәяситини жүргүзүш керәк еди. Буниңда Қазақстан «арилиқ базар» сүпитидә пайдилиқ роль ойниған болатти. Умумән, ахирқи һесапта Евразия интеграциясиниң утуғи көп җәһәттин нәқ бизниң умумий содимизниң нәтиҗидарлиғиға бағлиқ, – дәп тәкитлиди Қасым-Жомарт Тоқаев. 
 Дөләт рәһбири шуниң билән бирқатарда Қазақстан вә Россия оттурисидики санаәт кооперациясини сүпәт җәһәттин йеңи дәриҗигә елип чиқишниң яхши истиқбалға егә екәнлигини тәкитлиди. У россиялик инвесторларға тегишлик инфрақурулумға егә санаәт мәйданини беришкә вә яхши шараит яритишқа тәйяр екәнлигини билдүрди. 
 Президентниң докладида озуқ-түлүк бехәтәрлигини тәминләшкә чоң диққәт бөлүнди. Униң сөзичә, һазирқи шараитта икки дөләтниң йеза егилиги иқтидарини толуқ әмәлгә ашуруш алаһидә актуаллиққа егә болуватиду. Бу йосунда Қасым-Жомарт Тоқаев БДТниң Озуқ-түлүк вә йеза егилиги тәшкилатиниң мәлуматлирини кәлтүрди, уларда йеза егилиги йәрлири билән тәминлиниш бойичә Қазақстан билән Россияниң дунияда алдинқи орунларни егиләйдиғанлиғи тәкитлиниду. 
 – Бу факт аләмшумул озуқ-түлүк бехәтәрлиги начарлишиватқан һазирқи әһвалда алаһидә актуаллиққа егә болмақта. Аһалини сүпәтлик вә бехәтәрлик озуқ-түлүк мәһсулати билән тәминләш биринчи дәриҗилик вәзипә вә ички турақлиқни сақлаш амили болуп қалиду. Пухта озуқ-түлүк системисини вуҗутқа кәлтүрүш үчүн инновациялик усулларни вә йеңи технологияләрни җарий қилиш, озуқ-түлүк чиқимини қисқартиш муһим. Озуқ-түлүк бехәтәрлигини тәминләшкә болған яндишишларни һәм миллий дәриҗидә, һәм ЕАИИни қошуп һесаплиғанда, барлиқ қатнашқучи дөләтләрниң тәләплири вә мәнпийәтлирини һесапқа елип, регионлуқ бирләшмиләр даирисидә ишләп чиқишқа болар еди, – дәп тәкитлиди Қазақстан Президенти. 
 Қасым-Жомарт Тоқаев үчинчи мәмликәтләр билән сода-ихтисадий һәмкарлиқни техиму кәңәйтишни йәнә бир муһим вәзипә сүпитидә атиди. 
 – Қазақстан, интеграциялик җәриянларниң паал қатнашқучиси сүпитидә, башқа хәлиқара тәшкилатлар билән өзара пайдилиқ һәмкарлиқ тәрәпдари һесаплиниду. Петербург форуми мәйданида Чоң Евразиялик шерикликни шәкилләндүрүш мавзуси қизғин муһакимә қилиниватиду. Мәзкүр концепцияниң регионлуқ тәшкилатларниң тәңһоқуқлуқ һәмкарлиғиниң умумий кәңлигини вуҗутқа кәлтүрүшкә қаритилидиғанлиғи пәрәз қилинмақта. Шуңлашқа Қазақстан Чоң Евразиялик шерикликни қуруш җәрияниға иҗабий көзқаришини сақлап қалиду, – дәп билдүрди Қасым-Жомарт Тоқаев.
 Бийил Қазақстан Мустәқил Дөләтләр Һәмдостлуғиға рәислик қиливатиду. Дөләт рәһбириниң сөзичә, МДҺниң мурәккәп геосәясий шараитта узақ жил утуқлуқ ишләш тәҗрибиси көптәрәплимә диалог васитилириниң нәтиҗидарлиғини очуқтин-очуқ испатлимақта. 
 – МДҺ шундақ мегалайиһини әмәлгә ашуруш үчүн әң мунасип база болалайду, дәп ойлаймән. Буниңда ШҺТ, АСЕАН, ЕАИИ Чоң Евразиялик кәңликниң аҗралмас қисми болар еди, – деди Қазақстан Президенти. 
 Қасым-Жомарт Тоқаев шундақла алдики он жиллиқта Хитай, Һиндстан охшаш әнъәнивий достанә әлләр, Йеқин Шәриқ, Җәнубий вә Шәрқий Җәнубий Азия дөләтлириниңму регион әллири ихтисадиниң чоң инвесторлири болушиниң мүмкин екәнлигини истисна қилмиди. 
 – Хитай һазирниң өзидә Қазақстанниң асасий ихтисадий вә ташқи сода шеригигә айланди. Бу мәмликәт кейинки 15 жилда бизниң ихтисатқа 22 миллиард доллардин ошуқ инвестиция бөлди. Шуңлашқа Хитай билән көптәрәплимә һәмкарлиқни чоңқурлитиш бизниң мәмликәт үчүн әң муһим вәзипә болуп һесаплиниду, – деди Дөләт рәһбири. 
 Қасым-Жомарт Тоқаев шуниң билән биллә бизнес-қурулумлар оттурисида уттур алақиларни күчәйтишниң, йеңи транспорт-логистикилиқ дәһлизләрни вуҗутқа кәлтүрүшниң зөрүр екәнлиги тоғрилиқ билдүрди. 
  Қазақстан лидери шундақла климатниң өзгиришигә бағлиқ мәсилиләргә тохталди. Җүмлидин «йешил» инвестицияләрниң өсүши вә экологиялик проблемиларни һәл қилиш үчүн имканийәтләрни кәңәйтиш планлири тоғрилиқ сөз болди. 
 – Өткән жили йеғин-йешинниң вә дәрияларда суниң аз болуши түпәйли бизниң фермерлар қурғақчилиқ зәрдавидин җиддий зәрдап чәкти. Чегариларара Урал (Жайық) дәрияси наһайити еғир әһвалда. Бизниң дөләтлиримизниң турақлиқ тәрәққиятиға болған бу хилдики синақ-ховупларни бирлишип биртәрәп қилиш керәк, дәп һесаплаймән, – деди Дөләт рәһбири.
 Қасым-Жомарт Тоқаев сүпәтлик инсан капиталини вә мәдәнийәтләрара конструктив диалогни ихтисадий өсүшниң ишәшлик мәнбәлири дәп атиди. 
 Бу йосунда у Қазақстанниң мәдәний көпхиллиқ сәяситини буниңдин кейинму сақлап қелиш вә хәлиқара дәриҗидә цивилизацияләрара диалогни илгирилитиш тәрәпдари болуп қалидиғанлиғини тәстиқлиди. 
 Дөләт рәһбири бийил сентябрьда новәттики Дуниявий вә әнъәнивий динлар йетәкчилириниң қурултийи өтидиғанлиғини хәвәр қилди вә мәзкүр форумға Россиядин диний әрбапларниң қатнишишини алқишлиди. 
 Қасым-Жомарт Тоқаев сөзини хуласиләп, течлиқ, турақлиқ вә ихтисадий җәһәттин күчлүк Евразияни қурушниң аләмшумул миқияста турақлиқ тәрәққий етиш вә умумйүзлүк өсүшниң күчлүк амили болидиғанлиғиға ишәнчә билдүрди. 
 – Жуқури дәриҗилик экспертларни бирләштүргән мунчилик абройлуқ муназирә мәйданиниң хәлиқара вәзийәтни яхшилашқа вә дуниявий ихтисатни иҗабий тәрәққиятқа йүзләндүрүшкә қаритилған үнүмлүк идеяләрни издәп тепиш үчүн чоң ихтидарға егә екәнлигигә ишинимән, – дәп хуласилиди Дөләт рәһбири. 
 Спикерларниң докладидин кейин соал-җавап шәклидә очуқ муназирә болуп өтти.