Әхбаратлар еқими
29 Қыркүйек, 2022

Сәккиз айниң йәкүни чиқирилди

Өткән җүмә күни Алмута вилайитиниң һакими Марат Султанғазиев Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң турғунлири билән учрашти. Алди билән у Туманбай Молдағалиев намидики наһийәлик Мәдәнийәт өйиниң алдидики йеза егилиги мәһсулатлири көргәзмиси билән тонушуп, саһа утуқлирини көздин кәчүрди. Андин Мәдәнийәт өйиниң тамашибинлар залида Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң һакими Алтай Досымбаевниң «Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң 2022-жилниң сәккиз ейиниң иҗтимаий-ихтисадийтәрәққият йәкүнлири вә жил ахириғичә болған вәзипилири һәққидә» доклади тиңшалди.

Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Уйғур авази»

Наһийә һакиминиң тәкитлишичә, наһийәниң ихтисадий тәрәққияти турақлиқ өсүватиду. Җүмлидин 2022-жилниң сәккиз ейида 87 миллиард тәңгилик йеза егилиги мәһсулати ишләп чиқирилди. Бу, 2021-жилниң сәккиз ейи билән селиштурғанда, 26,3 миллиард тәңгигә артуқ, йәни 102,7% тәшкил қилди. Бийил барлиғи болуп 85 600 га мәйданда йеза егилиги мәһсулатлири пәрвиш қилинип, бүгүнки күндә йәл-йемиш, көктат, көмүқонақ, соя һосулини жиғиш мәвсүми кетип бариду. Жилниң ахириғичә 185, 7 миллиард тәңгилик йеза егилиги мәһсулатини йетиштүрүш мәхсәт қилинмақта.
Һазир наһийәдә 32490 тоннилиқ 19 йәл-йемиш вә бир көктат сақлаш қоймиси ишләватиду. Йеқинда «Арнау Агро» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғи баһаси 990 миллион тәңгигә тохтиған 2000 тоннилиқ йәл-йемиш сақлаш қоймисини ишқа қошти. Егиликләрниң техникилиқ базисиму яхшиланмақта. Бийил улар 925 миллион тәңгигә 115 данә йеңи техника сетивалди.
Дөләт программилири бойичә 25 егилик әтиязлиқ етиз-ериқ ишлири вә чарвичилиқни риваҗландурушқа 589 миллион тәңгә миқдарида йеникләштүрүлгән несийә алди.
Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Қасым-Жомарт Тоқаевниң қазақстанлиқларға йоллиған «Адаләтлик дөләт. Бирпүтүн милләт. Хатирҗәм җәмийәт» Мәктүбидики һәрбир регионда вә чоң аһалилиқ пунктта егиләнмигән яки мәхсәтчанлиқ пайдилинилмайватқан йәрләрниң болушини ениқлаш һәққидә тапшурмисиға бағлиқ, наһийәдә 132 миң гектар яйлақ турғунларға мал беқиш үчүн берилди. Қошумчә 7150 га яйлақни бәкитиш бойичә ишлар жүргүзүлүватиду. Пайдилинилмайватқан 19 миң 800 гектар ениқлинип, чариләр қобул қилиш үчүн вилайәтлик йәр ресуслирини башқуруш департаментиға вә селиқ башқармисиға әвәтилди.
Наһийәдә қуш вә мал беши өсти. 4351 баш қара мал сиғидиған чоң сәккиз мал бодаш мәйдани, 3293 баш сиғидиған 13 сүт-товар фермиси бар. Чарвичилиқта баһаси 1,6 миллиард тәңгә болидиған үч лайиһә әмәлгә ашти. Җүмлидин икки 1 600 баш мал сиғидиған бодаш мәйдани ечилип, сүт-товар фермиси ишләпчиқириш имканийәтлирини 700 баштин 1000 башқа йәткүзди. Шуниң билән биллә 48 йеңи иш орни ечилди.
Келәчәктә «Абди Агро» ҖЧЙ 1500 баш сиғидиған мал бодаш мәйданини, «Алма Грин Филдс» ҖЧЙ 3600 тоннилиқ йәл-йемиш қоймисиниң қурулушини салмақчи.
Сәккиз айда ишләп чиқирилған мәһсулатниң көләми 50,7 миллиард тәңгини тәшкил қилди. Бу, бултуқи жил билән селиштурғанда, 18 миллиард тәңгигә артуқ. Йөнилишни тәрәққий әткүзүш мәхситидә, бүгүнки күндә наһийәдә баһаси 2,3 миллиард тәңгилик үч мәһкиминиң қурулуши жүргүзүлүватиду.
«ФуДжоу Металл» ҖЧЙниң паалийитини кәңәйтиш мәхситидә Масақ йеза округида 47 га йәр бөлүнди. Бу завод һазир арматуриниң үч түрини чиқарса, кәңәйтилгәндин кейин йәттә түрини чиқиришқа бәл бағлап, 100 адәмни иш билән тәминләйду.
Челәк регионида шамал энергиясиниң мүмкинчилиги зор. Мошу мүмкинчиликләрни пайдилинип, йеқинда «Энергия Семиречья» ҖЧЙ баһаси 34 миллиард тәңгилик қувәт күчи 60 мегаваттлиқ шамал электростанциясини ишқа қошуп, 15 йеңи иш орнини ачти.
«Жерұйық Энерго» ҖЧЙ лайиһә баһаси 16 миллиард тәңгилик, қувәт күчи 50 мегават шамал электростанциясиниң қурулушини жүргүзүватиду. У ишқа қошулса, 15 адәм иш билән тәминлиниду. Бүгүн наһийә даирисидә барлиғи болуп қувити 137,9 мегават су вә шамал электростанциялири (13,9 мегават 5 су вә 124 мегават 3 шамал электростанцияси) ишләватиду, жил ахириғичә уларни 187,9 мегаваттқа йәткүзүш көздә тутулмақта.
Наһийәгә тартилған асасий инвестицияләрниң сәккиз айдики көләми 25 миллиард 801 миллион тәңгини тәшкил қилди. Бу, 2021-жили билән селиштурғанда, 5 миллиард 331 миллион тәңгигә артуқ. Уларниң ичидә бюджет һесавидин 7 миллиард 495 миллион тәңгә (29%) вә шәхсий инвесторлар һесавидин18 миллиард 306 миллион тәңгә (71%) тартилди.
Кичик вә оттура тиҗарәт субъектлириниң сани 20 804ни тәшкил қилди, бу саһада 35 565 адәм иш билән тәминләнгән, ишләп чиқирилған мәһсулат вә көрситилгән хизмәтниң көләми 70,1 миллиард тәңгә. Жил бешидин 3,5 миллиард тәңгигә 25 кичик вә оттура вә йеңи тиҗарәт орунлири ечилип, 109 адәм иш билән тәминләнди.
Еқимдики жили «Тиҗарәтчиликни риваҗландуруш бойичә 2021-2025 жилларға беғишланған миллий лайиһә» программиси даирисидә 22 лайиһә (баһаси 204 миллион тәңгә) дөләт тәрипидин қоллап-қувәтләшкә егә болди. Кичик вә оттура тиҗарәт бойичә сәккиз айда 5,1 миллиард тәңгә селиқ чүшүп, бу умумий селиқниң 26,3 пайизини тәшкил қилди.
Наһийәдә баһани турақлаштуруш, униң һәддидин ташқири өсүп кетишигә йол бәрмәслик мәхситидә, сода-сетиқ орунлири вә базарларда иҗтимаий әһмийити бар дәп бекитилгән 19 озуқ-түлүк мәһсулатиға һәр күни мониторинг жүргүзүлүватиду.
Йеза егилиги мәһсулатлирини сетишта, ишләп чиқарғучидин херидарға мәһсулатни уттур вә төвән баһада йәткүзүш мүмкинчилигини беридиған 60 орунлуқ коммуналлиқ сода-сетиқ мәйдани ечилиш алдида туриду. Буниңға қошумчә, наһийә деханлириға «Алтын Орда» сода-сетиқ базиридин алтә сода нуқтиси аҗритилип, 2,5 тоннидин ошуқ көктат вә йәл-йемиш сетишқа мүмкинчилик яритилди.
Мәлумки, Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң тәбиити көркәм, археологиялиқ, тарихий ядикарлиқлири туризм саһасини риваҗландурушқа зор имканийәтләр бериду. Мошу йөнилиштә Түргүн тағ чатқилида «Туранга Групп» ҖЧЙ тәрипидин 300 миллион тәңгә инвестиция тартилип, визит-мәркәз ечилди вә 15 адәм иш билән тәминләнди. Һазир наһийәдә иккинчи визит-мәркәз селиниватиду. Тәвәдә туризмни тәрәққий әткүзүш мәхситидә, Алмута вилайәтлик туризм башқармиси вә Или-Алитағ миллий парки билән бирқатар ишларни елип бериш мәсилиси қаралмақта.
Турушлуқ өй мәсилиси – қачанла болмисун, күн тәртивидики әң өткүр мәсилиләрниң бири. Наһийә бойичә һазир 4234 адәм өй новитидә туриду. Униң 870и көпбалилиқ аилиләр, 935и житим балилар, 1437си турмуш шараити төвән қатлам вәкиллири, 990и бюджет саһалириниң хадимилири, икки аилә – апәтлик өй егилири. Әлвәттә, бу мәсилиму аста-аста һәл болуватиду. Мәсилән, бийил көләми 40,2 миң квадрат метрлиқ турушлуқ өй пайдилинишқа берилди. Жил ахириғичә 180 пәтирлик үч турушлуқ өйни тапшуруш реҗиләнгән.
Шундақла Ишиктә шәһиридә 30 пәтирлик үч, 40 пәтирлик бир вә Челәк йезисида 60 пәтирлик икки өй қурулушиниң лайиһә-сметилиқ һөҗҗәтлири ясалди.
Шуниң билән биллә 90787 адәм шәхсий өй қурулуши үчүн йәр участкилирини елиш новитидә туриду. Ушбу мәсилини һәл қилиш үчүн бюджеттин 1,6 миллиард тәңгә мәбләғ бөлүнүп, төрт йезилиқ округта 371 гектар йәрдә (2474 йәр участкисиға) инженерлиқ-коммуникациялик инфрақурулумлар жүргүзүлүватиду, йәни су вә электр энергияси тартиливатиду. Буниңдин ташқири, Өрикти йезисида 12,6 гектарға (90 йәр участкисиға) лайиһә-сметилиқ һөҗҗәтләр тәйярлиниватиду.
Хәлиқни таза ичидиған су билән тәминләшму – биринчи новәтлик мәсилиләрниң бири. Наһийәниң 79 йезисиниң 71дә таза су трубилири мәркәзләштүрүлгән. Һазир «Нұрлы жол» программиси бойичә бир миллиард 534 миллион тәңгигә Нура, Бәйдибек би вә Қызылжар йезилириниң су системилирини қайта йеңилаш вә қурулуш ишлири жүргүзүлүватиду. Қазақстан, Рахат, Челәк вә Түргән йезилириниң су системилирини қайта йеңилаш вә селиш үчүн лайиһилик һөҗҗәтлири экспертизидин өтүп, Ашыбулақ, Йеңишәр, Көктөбә, Қәйнәзәр, Өрикти, Бөлек, Аймен, Қарасай, Тәшкәнсу, Байсейит, Ишиктә, Қойшыбек вә Бәйтерек йезилириниң һөҗҗәтлири тәйярлиниватиду. Ишиктә, Түргән вә Бәйдибек би йезилириниң кариз системисини йеңилаш үчүн һөҗҗәтләр тегишлик орунларға тапшурулди.
Бүгүнки күнгә қәдәр наһийә даирисидә селинған газ трубилири 761 чақиримни тәшкил қилиду. Наһийәгә газ киргүзүш билән төрт мәһкимә шуғуллиниду. Һазирчә 10300 өй газға қошулди, йәни бу аһалиниң 21,6%. 79 йезиниң 65и газ киргүзүш имканийитигә егә. Улардики өйләрниң сани – 47 313. Һазир 11 йезидики 24702 өйгә газ тартиливатиду. Шундақла 395 көпқәвәтлик өй бар. Уларниң ичидә 79 өйгә газ тартилған.
Наһийәдә автомобиль йоллириниң умумий узунлуғи 2555 чақиримни тәшкил қилиду. Униң ичидә 391 чақирими – җумһурийәтлик, 627,3 чақирими – вилайәтлик, 1329,9 чақирими – наһийәлик вә 206,8 чақирими ички егилик йоллар статусиға егә. Бийил вилайәтлик әһмийити бар йолниң җөндәш ишлириға 791,3 миллион тәңгә бөлүнүп, толуғи билән аяқлашти.
Гражданларниң иҗтимаий әһвали – наһийәниң турақлиқ иҗтимаий-ихтисадий тәрәққиятиниң асасий көрсәткүчи болуп һесаплиниду. Бийил 2663 аилигә 915,4 миллион тәңгә миқдарида мәхсус иҗтимаий ярдәм төләнди, бу, өткән жил билән селиштурғанда, 25 пайизға төвән.
Жилниң бешидин бери 3607 иш орни ечилди. Жилниң ахириғичә уни 4863кә йәткүзүш нийәт қилинмақта. Иш билән тәминләш мәркизигә мураҗиәт қилған 4985 адәмниң 2291и ишсизлар ретидә тиркәлди. Уларниң ичидә 172 адәм қайта тәйярлаш курслириға әвәтилди. Алтә үмүткар 7 миллион 351 миң тәңгә миқдарида дөләт грантини елип, өз алдиға иш башлиди. 929 адәм һәқлиқ җәмийәтлик ишқа, 81 адәм иҗтимаий иш орунлириға орунлаштурулди. 122 қиз вә жигит яшлар тәҗрибиси, 5 адәм – әвлатлар шартнамиси, 21 адәм дәсләпки иш орунлириға вә 22 адәм «Күміс жас» пилотлиқ лайиһиси бойичә йолланма алди. Шундақла мүмкинчилиги чәкләнгән 24 адәм квота бойичә турақлиқ ишқа әвәтилди, 12 адәм квотидин ташқири турақлиқ, 33 адәм һәқлиқ җәмийәтлик ишқа орунлашти. Төрт адәм қисқа муддәтлик қайта тәйярлаш курслириға, 29 адәм «Бастау бизнес» арқилиқ оқушқа әвәтилди. Бир адәм қайтурулмайдиған грант алди. Бәш бош иш орунлири йәрмәңкиси өтти. Униңда 58 ишбәргүчи 664 бош иш орунлирини тәклип қилип, 187 адәм ишқа йолланма алди.
Наһийәлик маарип саһасидики муһим мәсилиниң бири – үч сменилиқ мәктәпләр саниниң өсүши. Һазир наһийәдә 86 мәктәп бар, униң иккиси шәхсий. Оқуғучиларниң сани – 54 705, уларға 5460 муәллим билим вә тәрбийә бериду. Бүгүнги күнгә қәдәр, наһийәдики бәш үч сменилиқ мәктәпниң мәсилисини һәл қилиш мәхситидә, Ишиктә шәһиридә 1500 орунлуқ мәктәпниң қурулуши жүргүзүлүватиду. Тәшкәнсаз вә Қазақстан йезилирида 300 орунлуқ мәктәп беналириниң қурулуши аяқлашти.
Наһийәдики 159 балилар бағчисида 17511 бала тәрбийилиниду. Униң 30и – дөләт мәһкимилири, 129и болса ишәхсийләр егилигидә.
Демографиялик өсүм вә адәмләрниң наһийәгә көчүп келиши сәвәплик йәнә алтә мәктәпниң үч смениға өтүш ховупи бар. 18 кона мәктәпниң орниғиму йеңи мәктәпләр селиш керәк. Ушбу мәсилини һәл қилиш мәхситидә Төле би йезисида 450 орунлуқ мәктәп селиниватиду вә үч мәктәп қурулушиниң лайиһилик һөҗҗәтлири тәйярланмақта.
Милләт саламәтлиги – әл келәчигиниң асаси. Шуңлашқиму аһалиниң саламәтлигини яхшилаш вә қолйетимлик медицинилиқ ярдәмгә алаһидә көңүл бөлүш һаҗәт. Наһийәдә икки наһийәлик ағриқхана, 41 амбулатория, 16 фельшерлиқ-амбулаториялик пункт вә башқиму мәһкимиләр бар. Саһада 415 алий мәлуматлиқ дохтур, 1820 оттура билимлик хадим хизмәт қилиду. Конирап, пайдилиниш үчүн ярамсиз болған беналарниң орниға 43 йеңи бена селинди. Йәнә 20 бена мурәккәп җөндәшни тәләп қилиду. Һазир Лавар, Май, Базаркелди, Шалқар, Ақжал, Екпинди вә Көлди йезилирида блок модульлиқ медицинилиқ пунктларни орунлаштуруш үчүн монтаж ишлири жүргүзүлүватиду. Қәйнәзәр вә Қызылжар йезилириниң амбулаториялирини мурәккәп ремонттин өткүзүш үчүн 138,1 вә 216,5 миллион тәңгә аҗритилип, қурулуш ишлири кетип бариду.
Талдибуақ, Қайыпов, Өрикти, Рахат, Қизил Шәриқ вә Тәшкәнсу йезилирида йеңи амбулаторияләр селиш вә бәш мәһкимини мурәккәп җөндәштин өткүзүш үчүн вилайәтлик саламәтликни сақлаш башқармисиға мураҗиәт қилинди.
14 мәдәнийәт өйи хәлиққә хизмәт көрситиватиду. Қизил Шәриқ, Бәйтерек вә Қайыпов йезилирида мәдәнийәт өйлирини селиш һәм Бөлек вә Қарийота йезилириниң мәдәнийәт өйлирини мурәккәп җөндәштин өткүзүш үчүн һаҗәт болған һөҗҗәтләр тәйярлинип, тегишлик орунларға тапшурулди.
Наһийәдә 91 спорт зали, икки спорт комплекси, бир чоң стадион, икки спорт мәктиви, 19 ворк-аут мәйдани вә 17 кичик-футбол мәйданчиси бар. Һәрхил спорт түрлиридин 883 секция ишләйду. Челәк йезисида спорт-сағламлаштуруш комплексиниң қурулуши жүргүзүлүватиду. Ачисай йезисида тәнтәрбийә комплексини селиш үчүн һөҗҗәтләр тәйярланди.
Әң муһим мәсилиләрниң йәнә бири – дачиларниң әһвали. Наһийәдә барлиғи болуп 138 дача бар. Уларда 26546 адәм турақлиқ вә 1087 адәм вақитлиқ яшайду. Уларға қолайлиқ шараит яритиш үчүн мәктәп, балилар бағчиси, саламәтликни сақлаш вә мәдәний-спорт мәһкимилирини селиш, су-электр системилирини вә йол инфрақурулумлирини жүргүзүш керәк. Ушбу мәсилиләрни һәл қилиш үчүн һазир дачиларниң нурғунини Ишиктә шәһириниң тәркивигә киргүзүш тәләп қилиниду. Униң үчүн һазир шәһәр чегарисини кәңәйтиш бойичә ишлар әмәлгә ешиватиду.
– Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң умумий вилайәт даирисидики һәссиси пәқәт сәккиз пайизға әмәлгә ашқан. Наһийәгә инвестиция тартишни көпәйтиш һаҗәт. Униң үчүн мүмкинчилик мол, – деди Марат Елеусизоғли наһийә рәһбириниң докладидин кейин.
Шундақла у тәвәниң алма пәрвиш қилишта йетәкчи орунда туридиғанлиғини алаһидә тәкитләп, бу көрсәткүчниң төвәнләп кетишигә йол қоймаслиқни тапшурди. Андин яйлақ мәсилисигә тохтилип, мониторинг нәтиҗисидә 40 миң гектарға йеқин пайдилинилмайватқан йәрниң ениқланғанлиғини әскә салди. Униң ичидә 26,2 миң гектар йәрни егилири өз әрки билән дөләткә қайтурған. Шундиму, Бәйтерек, Балтабай, Бәйдибек би, Саймасай, Қазақстан вә башқиму бирқатар йеза округлирида бу проблеминиң бар екәнлигини әскәртти. Январь вә август арилиғидики көп утуқларға қаримай, кичик вә оттура тиаҗарәт субъектлиридин бюджетқа чүшкән мәбләғ миқдари бари-йоқи 1,2 пайизға өскән.
Андин новәт соал вә җавапларға берилди. Аһали вәкиллири өзлирини ойландуридиған мәсилилири бойичә соаллирини қойди. Җүмлидин улар Тәшкәнсу йезисиниң турғунлири – Мәдәнийәт өйиниң, Амангелди вә Ж.Қайыпов йезисидин кәлгәнләр амбулатория бенасиниң селиниши һәққидики илтимаслирини йәткүзди. Масақлилар йезидики амбулаторияниң шәхсийләр қолиға өтүп кәткәнлиги сәвәвидин бемарларни Челәктики ағриқханиниң қобул қилмайватқанлиғиға тохталди. Шундақла аһали вәкиллири мәктәпләрдики сүпәтсиз ашханилар хизмәт вә тәләпләргә мувапиқ әмәс һаҗәтханиларниң әһвалини йәткүзди. Ишиктиликләр көлниң шәхсийләр қолидин дөләт һесавиға өтүп, тегишлик инфрақурулумлар жүргүзүш, шу арқилиқ наһийәлик туризмниң риваҗландуруш лазимлиғини ейтти.
Вилайәт һакими Марат Султанғазиев әмгәкчиқазақлиқларниң соаллириға ениқ җавап бәрди. Хәлиқни ойландуридиған мәсилиләрни һәл қилишни тегишлик орунларға тапилап, җавапкәр адәмләргә ениқ тапшурмиларни жүклиди.