• Замандаш
• 16 Ақпан, 2023

Жут атиси

Яркәнт шәһиридә қириқтин ошуқ мәһәллә бар. «Йәттису» дәп аталған мәһәллә шәһәр мәркизидики турғунлири сани җәһәттин әң чоң һәм көпмилләтлик мәһәллиләрниң қатаридин. Уйғур, қазақ, татар, өзбәк, рус вә башқиму милләт вәкиллириниң өзара инақлиғи билән башқиларға үлгә болуватқанлиғи һәркимни қайил қилиду. Йеқинда мәзкүр мәһәллидики әң чоң турғунларниң бири Җәвдәт Йүсүпов һаятиниң 95-даванини қарши алди. Арқа сәпниң қәһримани, Яркәнтниң тирик қамуси Җәвдәт атини жутдашлар намидин тәбрикләп киргән жигитбеши Дилмурат Мәсимов билән униң орунбасари Мирзат Мөмүнов әлгә қилған әмгәктин һалавәт көрүп яшанған жут мөтивәригә болған һөрмитини билдүргәч, өтмүш һаятидин йәнә бир әслимиләр тиңшаш пурситигә егә болди. 

Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА,
« Уйғур авази»

Һәқиқәтәнму һазир аримизда өтмүш һаятимизни билидиған мөтивәрләр анчә көп әмәс. Җәвдәт ата барлиқ аңлиқ һаятини илгәрки «Октябрьниң 40 жиллиғи» намидики колхозда өткүзди. У – мәзкүр егиликни тәшкилләп, униң тәрәққиятиға тегишлик һәссисини қошқан әмгәк ветерани. Улуқ Вәтән уруши жиллири арқа сәптә җасарәтлик әмгәк әткән мөтивәр һалидин хәвәр алғили кәлгәнләргә баштин өткән кәчмишлиридин қизиқарлиқ вақиәләрни ейтип бериду. Мәлум болушичә, мәктәп оқуғучилири билән студентлар һәм жутдашлири – униң дайимлиқ меһманлири. 
– Жутумизни башқуруватқан оғланлардин разимән. Жигитбеши Дилмурат өзи охшаш милләтпәрвәр жигит-қизлар билән күндә болмисиму, һәптисигә бир қетим һалимиздин хәвәр алиду. Наһийәлик Уйғур мәдәнийәт мәркизидә өтүватқан чарә-тәдбирләргә өзи елип бариду. Яркәнт шәһәрлик һакимийәттинму хадимлар йоқлап туриду. Мәйрәмләрдә тәбрик хети бар. Әң муһими, биз қурамлиқ уруш балилири үчүн һәрбий комиссариаттин вәкилләр келип қалса, бешимиз көккә йетиду. Уруш жиллиридин хатириләрни ейтип беришимни өтүниду. Чүнки тәвәдә Улуқ Вәтән урушиниң тирик шаһиди қалмиди. Биз қурамлиқлар балилиғимизда бова-момилиримиз билән етиз-ериқни паналидуқ әмәсму? Биз әшу ләнити урушниң қандақ башланғанлиғини һәргиз унтумаймиз. Ғалибийәтниң қандақ қолға кәлгәнлигиниму яхши билимиз. Биз тәңтуш балилар билән ошуқ ойнап, җаңза тепишниң орниға буғдай терип, мингинимиз – ат-ешәк, барған йеримиз етиз-ериқ, хаман болди. Он үч йешимиздин мәктәпни ташлап, бирәтола етизлиққа чиқтуқ әмәсму, – дәп улуқ-кичик тинди мөтивәр. 
Әтималим, әшу әл бешиға чүшкән еғир жиллар ядиға кәлди. Титиригән қоллири билән, бизгә көңлиниң бузулғанлиғини көрсәткүси кәлмигәндәк, көз йешини қоляғлиғи билән сүртүп қойди. 
– Тохтаңлар, алди билән мән қандақ яркәнтлик болуп қалғиним һәққидә ейтай, – дәп һекайисини давам қилди жут атиси.
Әсли теги-тәкти кейиквайлиқ Җәвдәт Йүсүповниң ата-аниси Мәхсүт қарим, Саламәтханлар Яркәнткә көчүп кәлгәндә, у бари-йоқи бәш яшта екән. Атиси Мәхсүт қарим диний саватлиқ кишиләрдин болуп, дуканда сетиқчи болуп ишләтти. Атиси Мәхсүт қарим җәң мәйданиға атланғанда, Җәвдәт алтинчи синипта оқувататти. 
– Яркәнттики Молотов намидики мәктәптә тәһсил көрүватқинимда уруш башлинип, биз оқушни ташлашқа мәҗбур болдуқ. Аилидики пәрзәнтләрниң тунҗиси болғанлиғим үчүн момам һәм анам билән етизлиқта қонуп ишләшкә тоғра кәлди. У жиллири «Әмгәкчи» дәп атилидиған мәзкүр егиликтә 150 гектар мәйданға буғдай териләтти. Уни биз қурамлиқ балилар билән бели мүкчәйгән бовай-момайлар терәтти. Орум ишлириму қол билән әмәлгә ашурулатти. Буғдайни оғақ билән орушни анилиримиз үгәтти. Кийимлиримиз җулум-җулум, бирдә ач, бирдә тоқ. Колхоз чүштә омаш билән бәргән тоғачниң йеримини өзәм йесәм, йеримини гекитигимдин айрип, укилиримға елип келәттим. Жиққан ашлиғимизни мәйданға әвитәттуқ.
Ядимда қалған мону бир вақиәниму ейтип берәй. Бир күни почтичи хәт елип кәлди. Момам билән анамға үнлүк оқуп бериптимән. Хәттә кичик дадам Сәдвақасниң вапат болғанлиғи тоғрилиқ йезилипту. Мән уни оқуп бола- болмайла, өйдә жиға-зерә башлинип кәткәнлигини һеч унтумаймән. Атам Мәхсүт болса, Ленинград үчүн болған җәңләрдә еғир яридар болуп, госпитальда давалинип, 1944-жили нака болуп қайтип кәлди. 
Улуқ Вәтән уруши ғалибийәт билән аяқлашқандин кейин хәлиқ егилигини әслигә кәлтүрүш асан болмиди. Чүнки дәһшәтлик уруш касапитидин вәйранчилиққа учриған йезилар билән шәһәрләрни, егиликләр билән ишләпчиқириш орунлирини қайтидин тикләп, ихтисадий вә иҗтимаий мустәһкәмләшкә зор үлүш қошти. Мана бу ишларда Җәвдәт ата охшаш уруш балилири аз әмгәк қилмиди. Шу жиллири наһийәдики төрт кичик егилик – Әмгәкчи, Каганович, Кичик Чиған, Елтай егиликлири бирләштүрүлүп, чоң бир Каганович колхози қурулди. Кейин у «Октябрьниң 40 жиллиғи колхози» болуп өзгәртилди.
Мана шу егиликтә ишләп жүрүп, Җәвдәт Йүсүпов шоферларни тәйярлайдиған курста оқуди. Шу шу болдидә, техника рулиға олтирип, та һөрмәтлик дәм елишқа чиққичә шофер болуп ишлиди. У һәрхил машиниларни һайдиди. Бираз жиллар рәис Николай Головацкийниму тошиди, автобусниңму рулиға олтарди. Мал участкилириға йәм-чөп йәткүзди. 1988-жили һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. Узун жиллиқ мевилик әмгиги мунасип баһалинип, көплигән пәхрий ярлиқлар вә медальлар билән тәғдирләнди. 
Җәвдәт Йүсүпов 1953-жили яркәнтлик Айшигүл Ғоҗинурова билән аилә қуруп, бәш пәрзәнт сөйди. Улар заман тәливигә лайиқ билим елип, җәмийитимизниң һәрхил саһалирида адил әмгәк қилмақта. 
 – Миң қатлиқ шүкри, атимиз тимән-тетик, хатириси сағлам. «Уйғур авази» кәлсә, дәсләп атам оқуйду, шуниңдин кейинла новәт бизниңки. Һәптидин-һәптигичә һәрбир мақалини оқуп, мулаһизә қилишни яқтуриду. Гезитта өз тәңтушлири, илгәрки колхоз-совхозларда тинимсиз әмгәк әткән деханлар билән әмгәк төһпикарлири тоғрилиқ мақалиларни оқуп, яш вақтини әсләйду. 18 нәвриси билән 40 чәвриси Ғалибийәт мәйримидә, қерилар күнлиридә «бовамниң мәйрими» дәп баш қошиду. Мундақ күнлири атимизниң һекайиси түгимәйду, көңли шатлиққа толиду, – дәйду оғли Камал билән келини Гүлнарәм.
Дилмурат вә Мирзат акилар сөзара жутдарчилиқ ишлар тоғрисида атиға һесават беришиватиду. Мән уларға қарап зоқландим. Жутниң тирик қамуси болған, атиниң хошаллиғи бир аилиниңла әмәс, бир мәһәллиниң хошаллиғи. Атилар аман болсун! 
 
Панфилов наһийәси. 
 
Турсунмәһәмәт МӘШҮРОВ чүшәргән сүрәт.