• Асасий мақалилар
  • 04 Мамыр, 2023

«Адаләтлик Қазақстан: бирлик, турақлиқлиқ, тәрәққият»

Астанада Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ХХХІІ сессияси өтти

26-27-апрель күнлири елимиз пайтәхти Астана шәһиридә «Адаләтлик Қазақстан: бирлик, турақлиқлиқ, тәрәққият» мавзусида Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң новәттики ХХХІІ сессиясиниң өткәнлиги һәммимизгә мәлум. Сессияниң биринчи күни «Милләт келәчиги вә ҚХАни модернизацияләш», «Хәлиқ бирлиги: билимниң, мәдәнийәтниң вә гражданлиқ җәмийәт билән аммивий медиаинститутлириниң роли», «Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң яшлар сессияси» мавзулирида үч секциядә музакириләр жүргүзүлди. Музакирә мәйданиға Президент Мәмурийитиниң рәһбәрлиги, мәркизий һәм йәрлик иҗраий органларниң рәһбәрлири, Парламент депутатлири, ҚХА әзалири, җумһурийәтлик, вилайәтлик вә җумһурийәтлик мәртивигә егә шәһәрләрдики этномәдәнийәт мәркәзлириниң рәислири, диний бирләшмиләрниң, дипломатиялик корпус, илмий хадимлар, иҗадий зиялилар, қазақстанлиқ вә чәтәллик аммивий әхбарат васитилириниң вәкиллири, җәми миңдин ошуқ адәм қатнашти.

Ершат ӘСМӘТОВ,
«Уйғур авази»

Панельлиқ музакириләрниң пленарлиқ мәҗлисини Қазақстан Җумһурийити Президенти Мәмурийити Рәһбириниң орунбасари Аида Балаева киришмә сөз билән ачти. У өз сөзидә өткән жилдин башлап сессия шәклиниң өзгәргәнлигини, бүгүнки мәҗлистә ҚХА ишини яхшилаш, униң җәмийәтлик структурилириниң – этномәдәнийәт бирләшмилириниң, Анилар һәм Ақсақаллар кеңәшлириниң, «Ассамблея жастары» яшлар қанитиниң, Тиҗарәтчиләр җәмийитиниң вә башқиму қурулумларниң ишлирини җанландуруш бойичә мәзакириләрниң жүргүзүлидиғанлиғини ейтип өтти. 
«Өткән жил ислаһатлар жили болди вә уларниң утуқлуқ әмәлгә ешишиға, атап ейтқанда, ички сәясий турақлиқлиқ билән бирликни сақлап, мустәһкәмләшкә Ассамблеяниң барлиқ институтлири мунасип төһписини қошуп келиватиду. Бизниң мәхситимиз бир: елимизниң суверенитетини һимайә қилиш. Елимизниң мустәқиллиги – пүткүл қазақстанлиқларниң ортақ қәдрийити. Мәнивий бирлик билән қәдрийәтлиримизни өзара һөрмәтләш арқилиқла җәмийәтлик разимәнликни қолға кәлтүрәләймиз. Һәрқандақ мәмликәтниң тәрәққияти – умумий җәмийәтлик разимәнликниң нәтиҗисидур. Бу, Дөләт рәһбири ейтқинидәк, «Бирлигимиз — һәрхиллиғимизда» қанунийитиниң мустәһкәм маһийити», — дәп тәкитлиди Аида Ғалымқизи.
Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлиси рәисиниң орунбасари Альберт Рау өз нутқида өткән жилниң сәясий вақиәләргә толуп-ташқанлиғиға, уларниң елимиз келәчиги үчүн зор әһмийәткә егә екәнлигигә тохталди. Натиқ шундақла елимиздики өзгиришләрдә Қазақстан хәлқи Ассамблеяси билән этномәдәнийәт бирләшмилири вәкиллириниң мәмликитимиздики турақлиқлиқ билән бирликни қолға кәлтүрүшкә қошқан төһписиниң муһим роль ойниғанлиғини қошумчә қилди.
Ассамблеяниң җәмийәттики орнини тәкитләп өткән «Вайнах» Қазақстан чечен-ингуш бирләшмисиниң рәиси Ахмет Мурадов мәзкүр қурулумниң өз намини өзгәртмәй келиватқан ялғуз тәшкилат екәнлигини, Президентниң Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң Рәиси болуп қеливатқанлиғиниң муһим әһмийәткә егә екәнлигини ейтип өтти. Ахмет Сейдарахманоғли сөзини «Биз дуч кәлгән синаққа бәрдашлиқ берәләйдиған һоқуқлуқ, Адаләтлик Қазақстанни қуруш бойичә вәзипиләрни әмәлгә ашурушта Дөләт рәһбириниң коллективлиқ ярдәмчилири болуп һесаплинимиз» дегән ибарә билән йәкүнлиди.
Қазақстан Җумһурийитиниң маарип министри Ғани Бейсембаев елимиздики илим бериш мәһкимилириниң көпэтнослуқ екәнлигигә тохталди. Ениғирағи, билим бериш мәһкимилиридә оқуғучиларниң бойида дунияқаришиниң, қәдрийәтлири билән мәхсәт-муддиасиниң шәкиллинидиғанлиғини, чоң-кичик мунасивәтләр бойичә тәҗрибә топлинидиғанлиғини атап өтти. У шундақла балиниң төзүмлүк сәвийәсини шәкилләндүрүштә аилиниң вә аилидики атмосфериниң, ата-ана билән уруқ-туққанлар арисидики мунасивәтниң муһимлиғини алаһидә тәкитлиди. Ғани Бектайоғлиниң пикричә, турақлиқ, позитив вә төзүмлүк көпэтнослуқ җәмийәтни шәкилләндүрүш үчүн билим бериш орунлири ҚХАниң җай-җайлардики қурулумлири вә этномәдәнийәт бирләшмилири билән турақлиқ рәвиштә һәмкарлиқта болуши алаһидә әһмийәткә егә.
 Новәттики натиқ – Қазақстан корейлири ассоциациясиниң рәиси Юрий Шин өзи рәһбәрлик қиливатқан тәшкилатниң асасий мәхсити – Қазақстандики җәмийәтлик-сәясий турақлиқлиқни тәминләш бойичә дөләт сәяситини әмәлгә ашурушқа қатнишиш, асасий вәзиписиниң этносларара мунасивәтләр йөнилишидә дөләт билән гражданлиқ җәмийәт институтлири арисидики өзара иш-һәрикәтни җанландуруштин ибарәт екәнлигини ейтип өтти. 
 Умумән, музакирә мәйданлирида разимәнлик, төзүмлүк атмосферисини шәкилләндүрүштики әнъәниләрниң, мәдәнийәт вә маарип саһасиниң тәсири, шундақла ҚХАниң сәясий ислаһатларни әмәлгә ашуруштики һәм җәмийәтлик разимәнликни мустәһкәмләштики вәзиписи муһакимә қилинди.
 Сессия делегатлири муһакимә вә музакириләрдә паалийәтчанлиқ көрсәтти. Йәни панельлиқ мәҗлисләрдә әнъәнивий – инсанпәрвәрлик, умуминсаний вә гражданлиқ қәдрийәтләрни шәкилләндүрүш, төзүмлүкниң жуқури мәдәнийити, шәхсләрара вә этносларара мунасивәт, патриотизм, шундақла заманивий балилар тәрбийиси тоғрилиқ мәсилиләр оттуриға қоюлди.
 ***
 Сессияниң иккинчи күни Дөләт рәһбири, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң Рәиси Қасым-Жомарт Тоқаев делегатлар алдида сөз сөзлиди. 
 Дөләт рәһбири асасий йөнилишкә көчүштин авал, өткән бир жил ичидә өз ипадисини тапқан ислаһатларниң мәзмун-маһийитигә тохталди. Йәни уларниң Адаләтлик Қазақстанни қурушқа пүткүл хәлиқни сәпәрвәр қилған мәвсүм болғанлиғини, ушбу мәсъулийәтлик пәйттә барлиқ қазақстанлиқларниң бир хәлиқ сүпитидә уюшушни билгәнлигини мәмнунийәт билән тилға алди. 
 «Елимизниң мустәқиллиги территориялик бирпүтүнлүги һәммимиз үчүн қиммәт. Һә, бирлик-иттипақлиғимиз мошу алий қәдрийәтлар билән қатар туруши керәк. Инақлиғимиз билән разимәнлигимиз пәқәт дөләт сәяситиниң бир көрүнүши болупла қалмай, җәмийәттә, аилидә, коллективта, умумән, барлиқ йәрдә өз ипадисини тапқини әвзәл. Бу пәқәт қуруқ шиар сүпитидә ейтилип қалмай, һәрбир қазақстанлиқниң күндилик мәвқәсигә айлиниши керәк. Һәрбиримиз мошу йөнилиштә аянмай әмгәк етишимиз, мошу қаидигә қәтъий әмәл қилишимиз лазим. Раст, өмлүк билән бирликниң қәдрини һәммә бирдәк биливәрмәйду. Шуңлашқиму бәзидә «Ассамблеяниң һаҗити йоқ» дегән ойлаштурулмиған, гуманлиқ пикирләр ейтилип қалиду. Һә, һәқиқий мәнасида Ассамблея – дөләтчилигимизниң һулини мустәһкәмләп турған асасий институт», – дәп кесип ейтти Қасым-Жомарт Кемелоғли. 
 Һәқиқәтәнму Қазақстан хәлқи Ассамблеяси – муқәддәс Қазақ зиминини маканлиған барлиқ этносларниң бешини қошуп, бирлигимизни мустәһкәмләш йолида паалийәт елип бериватқан надир қурулум. Шуңлашқиму у буниңдин кейинму өзиниң изгү паалийитини дадил давамлаштуридиған болиду.
Ейтмақчи, бийилдин башлап Сенатниң бәш депутати, Ассамблеяниң тәвсийәси бойичә, Президент тәрипидин тайинлинидиған болди. Улар җәмийәтлик назарәтни қануний дәриҗидә әмәлгә ашуруш билән биллә Парламентта Қазақстандики барлиқ этносларниң мәнпийитини һимайә қилидиған болиду. Буниңдин ташқири Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти йенидики Миллий қурултайға 12 ҚХА әзаси кирди. Улар бүгүнки күндә умуммиллий диалогниң аммибап моделини җарий қилишқа мунасип төһписини қошуп келиватиду. Шуниң билән қатар Ассамблеяниң елимизни сәясий җәһәттин йеңилаш, умуммиллий бирликни мустәһкәмләш йолида муһим роль атқуруватқанлиғини тәкитләш орунлуқтур.
 «Шу нәрсә диққәткә сазавәрки, елимиздики барлиқ этнослар қазақ хәлқиниң алаһидиликлирини бойиға сиңдүрүп кәлмәктә. Аримизда қазақниң урпи-адәт, әнъәнилиригә риайә қилидиған өзгә милләт вәкиллири көпләп санилиду. Умумән, Қазақстан көпчилигимиз үчүн киндик қенимиз төкүлгән, өсүп-йетилгән, аилә қурған қутлуқ макан, һә барлиғимиз үчүн ортақ Вәтән болуп һесаплиниду. Мана шундақ көпэтнослуқ әлдә Ассамблея умуммиллий әһмийәткә егә лайиһиләрни әмәлгә ашуруп кәлмәктә. Мошуниң һәммиси хәлқимизгә ортақ қәдрийәтләрни мустәһкәмләшкә қаритилған пидаийлиқ һәм хәйрихаһлиқ ишларниң уютқиси болмақта. Шуниң билән биллә Ассамблея медиация институтини тәрәққий әткүзүшкә, яшлар билән иш елип беришқа алаһидә көңүл бөлүватиду. Бир сөз билән ейтқанда, Ассамблея әзалири – елимизниң парлақ келәчиги үчүн хизмәт қиливатқан һәқиқий вәтәнпәрвәрләр», — дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири.
 Президент қәйт қилғинидәк, һазир дуниядики әһвал күн санап өзгәрмәктә. Сирттин туғулуватқан синақ-хәтәрләргә тақабил туруш – муһим мәсилигә айланди. Шу әснада мәмликәтләр үчүн суверенитетини сақлап қелиш мәсилиси пәйда болди. Мундақ пәйттә этносәясәт наһайити еһтиятчанлиқ билән жүргүзүлүши лазим. Йәни инақлиқ билән бирликниң утуқлуқ мәмликәт болушниң асасий капалити екәнлигини әстин чиқармиғинимиз әвзәл.
 «Буниңға бепәрва қариғили болмайду, этносларара сәясәт алаһидә көңүл бөлүп, дайим мукәммәлләштүрүп турушни тәләп қилиду. Һәқиқәтәнму, гражданларниң бирлигини, умуммиллий мәнпийәтни вә елимизниң этноиҗтимаий бирпүтүнлүгини мустәһкәмләш йолидики муқәддәс вәзипиләрни әмәлгә ашурмиғичә, дөләтниң һечбир стратегиялик вәзипилириниң әмәлгә ешиши мүмкин әмәс екәнлигини ядимиздин чиқармаслиғимиз керәк», —  деди Президент этносәясәтниң нәқәдәр муһимлиғиға алаһидә тохтилип.
 Шуниңдин кейин Президент кәлгүси вәзипилиримизни әмәлгә ашурушқа мунасивәтлик төвәндики тәклипләргә диққәт ағдурушимиз лазимлиғини ейтти.
 БИРИНЧИ. Бирлигимиз билән инақлиғимизға зиян кәлтүридиған һәрқандақ иғвагәрлик һәрикәткә дадил рәддийә берилиши шәрт.
 Җәмийәттә һәрхил сахта әхбарат яки фейклар билән деструктив учурларниң көпәйгәнлигини көрүватимиз. Уларниң көпчилигиниң муәллиплиригә кәлсәк, Қазақстанға һечқандақ мунасивити йоқ. Чәт әлдә олтиривелип, бизниң җәмийәт арисида иғва таратқуси келиду. Уларниң сөзи билән һәрикити адәмләр арисидики ишәнчини йоқитип, өзара өчмәнлик туйғусини пәйда қилишқа, дөләт бехәтәрлигигә ховуп туғдурушқа қаритилған. Мундақ әһвалда җинаий яки турмушлуқ рәңдики һәрқандақ вақиәниң һарамнийәтлик адәмләрниң кесиридин этносларара тоқунушқа айлинип кетиши һәм униң ақивитиниң паҗиәлик аяқлишиши еһтималдин жирақ әмәс. Шуңлашқиму җавапкәрликни һис қилидиған граждан сүпитидә радикализм, экстремизм вә сепаратизмниң һәрқандақ түригә тақабил турушимиз лазим. Бу җәһәттин бәк еһтиятчан болушимиз керәк. Амма дадиллиқму һаҗәт. Ахирқи һесапта адил болуш шәрт.
 Һәрбир граждан өз келәчигини Қазақстан билән бағлаштуруши лазим. Шу чағдила хәлқимиз биртуташ әл болалайду. Һечкимни миллитигә, тилиға, диниға қарап камситишқа болмайду. Җәмийәттә мундақ мәвқәгә мунасивәтлик бөлгүнчиликкә йол қоюлмайду. Һәрқайсимиз – Қазақстан дегән муқәддәс чаңирақниң пәрзәндимиз. Һәммимиз – бүгүн һәм келәчиги бир қериндашлардур.
 Дөләт қанун даирисидә этносларара мунасивәт, тил вә иҗтимаий мәсилиләргә аит барлиқ иғвагәрлик һәрикәтниң йолини кесиду. Баш прокуратура, Ички ишлар министрлиги вә Миллий бехәтәрлик комитети бу мәсилини алаһидә назарәткә алиду вә қанунға мувапиқ һәрикәт қилиду. Бу җәһәттин елимизниң һәрбир граждини өз сөзи вә һәрикити үчүн җавап беридиғанлиғини һис қилиши шәрт. Һиссиятқа берилип, сирттин уюштурулған бөлгүнчилик билән өчмәнликниң йетигидә кетишкә болмайду. Өзгиләрниң әхбаратлиқ уруши билән идеологиялик тоқунушиниң бизгә кериги йоқ.
 Демократия тоғрилиқ гәп қозғиғанда, таразиниң бир тәрипидә гражданниң һоқуқлири вә әркинлиги билән қатар, униң вәзипилири һәм җавапкәрлиги турғанлиғини һечқачан ядимиздин чиқармаслиғимиз керәк. Әркинликни жүгәнсизлик билән чаташтурушқа болмайду. Һә, диалог мәдәнийитини аҗизлиқ дәп чүшәнмишимиз лазим. Бир адәмниң әркинлиги чәкләнгән йәрдин, иккинчи адәмниң әркинлиги башлинидиғанлиғи әлмисақтин мәлум. 
 Бирлиги ярашқан җәмийәт қурушни нийәт қилсақ, биз қанун билән тәртипкә қәтъий беқинишимиз керәк. Бу – Адаләтлик дөләт қурушниң әң асасий қанунийити. Уни әмәлгә ашуруш үчүн һәрқандақ һоқуқ бузуш һәрикити җазасиз қалмаслиғи керәк. Қанун нормилири қәғәз йүзидила қалмай, әмәлиятта йәни җәмийәттики орнидин яки сиңәргән әмгигидин қәтъий нәзәр, гражданларниң барлиғиға бирдәк қоллинилиши шәрт. Йәнә бир тәрипи, хәлиқниң һоқуқлуқ саватини мунтәзим рәвиштә ашуруп, җәмийәт сәвийәсигә инсаний қәдрийәтләрни сиңдүрүш лазим. Һәрбир граждан өз сөзи билән һәрикити үчүн қануний турғудин һесават берип, униң һоқуқлуқ ақивәтлириниң қандақ болидиғанлиғини ениқ чүшиниши керәк.
 «Плюрализмни қоллаймиз, амма радикализмға йол қоймаймиз» – бу бизниң мустәһкәм қанунийитимиз. Әхбарат бошлуғида вә җәмийәттә достлуқ билән инақлиқ, конструктив диалог билән инсаний мунасивәт роһи тәнтәнә қазиниши һаҗәт. Қазақстан үчүн бу хиялий яки ясалма чүшәнчиләр әмәс. Бу – бизниң тарихимиз, бүгүнки тирикчилигимиз, әң муһими, келәчигимиз.
 ИККИНЧИ. Этноиҗтимаий җиддийлишишниң пәйда болуш сәвәплирини йоқитиш үчүн ениқ чариләрни көрүш муһим.
 Кейинки вақитларда тоқунушлар асасән йезилиқ йәрләрдә болди. Шуңлашқиму жирақ йезилар турғунлириниң арисида актив әхбаратлиқ паалийәт елип бериш лазим. Бу, болупму бир этнос вәкиллири зич яшайдиған наһийәләргә беваситә мунасивәтлик. Көпчиликкә дөләтниң этносларара мунасивәтләр саһасида жүргүзүлүватқан сәяситини чүшәндүрүш керәк. Миллити һәрхил гражданлиримизниң өзара достлуғи билән инақлиғи тоғрилиқ мисалларниң нурғун екәнлигигә көзини йәткүзгинимиз әвзәл.
 Җай-җайлардики җамаәтчиликниң Ассамблея билән униң җәмийәтлик қурулумлириниң ишиға ат селишишиға имканийәт яритиш наһайити муһим. Этносларниң өзара қоюқ мунасивәттә һаят кәчүрүшигә шараит яритиш керәк. Бу, ахирқи һесапта, елимиздә бирдәк умуммиллий коммуникациялик бошлуқниң шәкиллинишигә мүмкинчилик бериду. Ассамблея көпмилләтлик хәлиқ туридиған наһийәләрдики паалийәткә алаһидә көңүл бөлүши шәрт.
 Ассамблея паалийитини пәйдин-пәй миллий һәмкарлиқ иқтидарини күчәйтишкә қаритиш керәк. Шундақла Ассамблеяниң этномәдәнийәт вә башқа җәмийәтлик бирләшмиләрниң паалийитини җанландуруш мәсилисигә алаһидә көңүл бөлгини әвзәл. Этносларара коммуникацияниң үнүмлүк йоллирини шәкилләндүрүши лазим. Һәрхил этносларниң мәдәнийәт әрбаплири арисида җәмийәтлик диалогниң болуши наһайити муһим. Ишләш усули бүгүнки күн тәләплиригә җавап бәргини тоғра. Һөкүмәт мошу ейтилған мәсилиләргә диққәт ағдуруши керәк.
 ҮЧИНЧИ. Көпмәдәнийәтлик муһитни тәрәққий әткүзүп, барлиқ гражданниң дөләт тилини билиши үчүн системилиқ қәдәм ташлиши керәк.
 Умуммиллий гражданлиқ охшашлиқ этникилиқ алаһидиликләрни инкар қилмайду. У гражданлиқ җәмийәтниң йеңи моделиниң асасини селишни көздә тутиду. Қазақстандики һәрбир этносниң өз әнъәнилирини, мәдәнийити билән тилини тәрәққий әткүзүшкә мүмкинчилиги болди вә буниңдин кейинму болиду. Бу, һәқиқий мәнасида, умуммиллий охшашлиғимизниң асаси. Шуниң билән биллә Қазақстанниң һәрбир граждини мәмликитимизниң өтмүшигә, бүгүнигә вә келәчигигә, миллитимизниң рәмзлиригә вә униң мәдәний ядросиға мунасивити барлиғини һис қилиши керәк. Мән ейтқан «Һәрхил көзқараш, бирақ бирпүтүн милләт», «Бирлигимиз һәрхиллиғимизда» қанунийәтлири мәктәпкичә, оттура вә алий билим бериш системисиниң мустәһкәм һули болуши шәрт.
 Миллий театрлар билән уларниң һәқиқий мәнасидики хәлиқ коллективлири иҗадийитиниң әһмийити зор. Бу театрларниң елимизниң барлиқ регионлирида вә чоң сәһниләрдә һүнәр көрситиши, шундақла чәт әлләргә гастрольларни уюштуруши һаҗәт дәп һесаплаймән. Қазақстанниң этномәдәний һәрхиллиғи бәдиий фильмларда, телесериалларда, театрлаштурулған қоюлумларда өз ипадисини тепиши лазим.
 Қазақстандики һәрхил этносларниң тилида нәшир қилинидиған аммивий әхбарат васитилирини қоллап-қувәтләшкә алаһидә көңүл бөлүш һаҗәт. Улар бирлик билән өзара чүшәнчигә асасланған қәдрийәтләрни һәртәрәплимә тәрғип қилип, умуммиллий мәсилигә көпирәк көңүл бөлүши лазим. Елимиздики гармония билән инақлиқни мустәһкәмләшкә ениқ ишлири билән төһпә қошуп келиватқан гражданларни һәртәрәплимә қоллап-қувәтләш керәк.
 Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң икки мукапитини бәкитиш тәкливини беримән. Биринчиси – әдәбият вә журналистика саһалиридики әмгәк үчүн. Иккинчиси – мәдәнийәт вә сәнъәт саһасидики илғар әсәрләр үчүн. Мәзкүр мукапатларға айрим муәллипләрниңму, иҗадий коллективларниңму еришкини муһим. Бу җәһәттин мукапатниң миқдари дөләт мукапитидин төвән болмаслиғи керәк.
 Буниңға қошумчә йеңи дөләт мукапити – Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң «Қоғам бірлігін нығайту жолындағы табысты еңбегі үшін» ордени тәстиқлиниши лазим. Бу мукапатни дәсләпки саһиблириға бийил октябрь ейида Җумһурийәт күнигә мунасивәтлик тапшурушқа болиду. Гражданлиримизниң елимиздики течлиқ вә разимәнликни мустәһкәмләшкә қошқан төһписини дөләт дәриҗисидә етирап қилишниң умуммиллий бирликни мустәһкәмләшкә зәмин яритидиғанлиғиға ишәнчим камил.
 Барлиқ гражданларниң дөләт тилини билиш мәсилиси сәяситимизниң стратегиялик йөнилиши болуп қаливериду. Қазақ тили – интеграцияниң үнүмлүк қурали, мәдәний-мәнивий бирпүтүнлүкниң яққал көрүнүши. Шундақла қазақ тили илмий прогресс билән билимниң илғар утуқлириға йол ачидиған қуралға айлиниши керәк. 
 Бу – пәқәт саһалиқ министрликләрниңла әмәс, барчә җәмийәт болуп һәл қилинидиған тарихий вәзипә. Бу җәһәттин алдирақсанлиққа вә шөһрәтпәрәсликкә йол қоймай, парасәтлик һәм системилиқ рәвиштә һәрикәт қилиш лазим. Дөләт тилида оқумиған вә уни һаҗәтлик дәриҗидә билмәйдиған гражданлар тил билмигини үчүн қисим көрмәслиги керәк. Шуниң билән биллә бизниң җәмийәттә дөләт тилини үгиниш, уни билишкә интилиш адәттики әһвалға айлиниши лазим.
 Қазақ тилиға еһтияҗ ашқандила, у көпчилик кәң пайдилинидиған тил болиду. Ахирқи һесапта, бирнәччә тилни билиш – һәр адәмниң мәдәнийәтликлигиниң бәлгүси. Һә, дөләт тилини, болупму ана тилини, йәни қазақ тилини билиш – һәрқандақ гражданниң мәдәний дәриҗисиниң, гражданлиқ җавапкәрлигини, қанчилик жуқури екәнлигини көрситиду. Шундақла вәтәнпәрвәрлик дәриҗисидин дерәк бериду.
 ТӨРТИНЧИ. Ассамблеяниң сәясий партияләр вә дөләт органлири билән өзара мунасивитини күчәйтиш лазим.
 Партияләрни ортақ ишқа дәвәт қилишниң йәнә бир муһим усули – Парламентта депутатлиқ бирләшмә қуруш. Ассамблеядин сайланған бәш сенатор бу ишниң бешида туруши шәрт. Этносларара мунасивәт саһасидики өзини-өзи башқуруш институтлирини тәрәққий әткүзүш – муһим вәзипиләрниң бири. Ассамблея бу ишни этномәдәнийәт бирләшмилириниң паалийитини уйғунлаштуруш арқилиқ атқурмақта.
 Бүгүнки баш қошушқа министрликләрниң, мәһкимиләрниң, регионларниң, Парламентниң вә Президент Мәмурийитиниң рәһбәрлири қатнишип олтириду. Уларниң көпчилиги – Ассамблея әзаси. Ассамблея паалийитигә актив арилишиш – барлиғиңларниң ортақ вәзиписи. Ассамблеяму һакимлиқлар билән мәслиһәтләр ишлириға һәмнәпәс болуши лазим. Бир сөз билән ейтқанда, Ассамблея билән һакимийәт органлири қоюқ мунасивәттә болуши шәрт. Буниң әһмийити зор. Салаһийәтләрни жуқуридин төвәнгә бериш мәсилисидә мошу тәрипини инавәткә алған тоғра. Дөләт органлириниң рәһбәрлири Ассамблея әзалири билән турақлиқ учришип туруши һаҗәт. Мундақ учришишлар кам дегәндә йерим жилда бир қетим өткүзүлүши шәрт.
 Ассамблеяниң барлиқ асасий иши җай-җайларда, йәни хәлиқ арисида жүргүзүлүши керәк. Мошу сессиядә жүкләнгән вәзипиләрниң әмәлгә ешишила әмәс, шундақла, умумән, ислаһатларниң утуқлуқ болушиму ассамблеялар билән җай-җайлардики этномәдәнийәт бирләшмилиригә уттур мунасивәтлик.
 «Үйде сөйле» намлиқ лайиһә даирисидә һойла клублири барлиққа кәлмәктә. Турғунлар һойлиларда баш қошуп, қазақ тилини үгинишкә башлиди. Һакимчилиқлар мошундақ тәшәббусларни йеқиндин қоллап-қувәтлиши керәк. Этномәдәнийәт бирләшмилириниң йәрлик һакимийәт билән уттур алақә орнитиши муһим әһмийәткә егә.
 БӘШИНЧИ. Бизниң этносәяситимиз бирпүтүн болуп, системилиқ рәвиштә жүргүзүлүши лазим.
 Шундақла илмий концепцияләргә асаслиниши керәк. Мошу саһадики тапшурмиларни орунлаш җәриянида мениң сайламалди платформам вә башқа стратегиялиқ һөҗҗәтләр асасқа елиниши керәк. Мәсилән, һазир иҗтимаий саһада системилиқ өзгиришләр йүз бериватиду. 
 Мән йеқинда Иҗтимаий кодексни имзалидим. Мундақ әһмийәтлик һөҗҗәт МДҺ әллири ичидә дәсләп пайдилинишқа муйәссәр болуватиду. Бу кодекс елимизниң иҗтимаий сәяситини бәлгүләйду, дөләт билән гражданлар арисидики мунасивәтниң тамамән йеңи үлгисини шәкилләндүриду. Шундақла йеңи иҗтимаий шәртниң асасини салиду. Бир сөз билән ейтқанда, йеңи кодекс бүгүнки күнниң тәләплиригә уйғунлашқан.
Шуниңдәк, этносәясәтму дөләтниң әвзәлликлиригә толуқ уйғун келиши шәрт. Дөләт сәяситиниң үнүмдарлиғини ашуруш үчүн комплекслиқ тәһлил тәләп қилиниду. Һөкүмәт жил ахириғичә милләтниң шәкиллиниш җәрияниниң һазирқи әһвали тәһлил қилинған вә лазим болған әһмийәтлик тәклипләр ипадиләнгән аналитикилиқ доклад тәйярлиши керәк. Бу мәсилигә мунасивәтлик илмий-тәтқиқат ишлириға җиддий әһмийәт бериш лазим.
 Дөләт органлириниң илмий тәклипләргә бепәрвалиқ билән қарап, көп әһвалда етиварсиз қалдуруши – бу, умумән, еһтиятчанлиқни тәләп қилидиған муһим мәсилә. Саһалиқ министрликләрдин, Дөләтлик башқуруш академиясидин нәқ мошу саһадики илмий-аналитикилиқ ишларниң сүпитини вә әмәлий үнүмдарлиғини ашуруш бойичә ениқ тәклипләрни күтимән. Бу – наһайити муһим. 
 Сессия ахирида Қасым-Жомарт Кемелоғли Қазақстанда этносларара инақлиқ билән разимәнликни мустәһкәмләш үчүн турақлиқ һәм дана сәясәт жүргүзүлидиғанлиғини, униң дөлитимиз үчүн мустәһкәм мәвқә екәнлигини, бүгүнки дуния мурәккәп дәвирни баштин кәчүрүватқанда, аләмдә радикал өзгиришләр йүз бериватқанда, адәмзат аләмшумул синақ-ховупларға дуч келиватқанда, қазақстанлиқларниң мошундақ қийинчилиқларға бәрдашлиқ берип, үмүт-ишәнчини туғ қилип, келәчәккә дадил қәдәм ташлап келиватқанлиғини тәкитләп өтти.
Бирлик-иттипақлиғи ярашқан әлниң келәчиги парлақ болиду демәкчи, һәммимиз бир аилиниң әзалиридәк, дуч кәлгән еғир синақлардин сүрүнмәй өтүп, Адаләтлик Қазақстанни қуруш йолида бар билим-қабилийитимизни, әқил-параситимизни, күч-ғәйритимизни сәрип қилишимиз лазим. Дөләт рәһбириниң Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң бу қетимқи сессиясидә сөзлигән сөзи ушбу пикирниң һәқиқәткә уйғун екәнлигигә йәнә бир қетим көзүмизни йәткүзди.
 

2003 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы