• Әхбаратлар еқими
• 25 Мамыр, 2023

Җавапкәрликни һис қилишимиз лазим

Йолдаш МОЛОТОВ, 
«Uiğur avazi»

Әтияз келип, күнләр иссиғанда, бизниң тәбиәт мәнзирисигә чиқип дәм алидиған адитимиз бар. Адәттә, тәбиәттә кавапларни пиширип, өзара көңүл көтиримиз. Амма шундақ дәм елишлар пәйтидә бәзидә бехәтәрлик қаидилиригә, болупму өрт бехәтәрлигигә риайә қилмай қалимиз. Әйнә шундақ дәм елишларға барғанда, дурус от йеқишни, дәм елиштин кейин уни тоғра өчиришни билмәйдиғанларму бар. Һәммигә мәлумки, тәбиәттә өрт бехәтәрлигигә риайә қилмаслиқниң чоң паҗиәләргә елип келиши еһтималдин жирақ әмәс. Мәсилән, 2012-жили Медев чатқилида йүз бәргән отниң ақивитидин Мохнатка тағ бағридики барлиқ дәл-дәрәқләр көйүп кәтти. Бу йәрдә һазирғичә көчәт тикиш, тәбиәтни әслигә кәлтүрүш ишлири давамлишиватиду. Өткән жили болса, Қостанай вилайитидә чоң от кетиш вақиәси йүз бәрди. Шуниң ақивитидин 43 гектар йәрдики орманлиқ толуғи билән көйүп кәтти. Нурғунлиған өйләр күл болди, йезиларда мал-варан көйди. Дөләткә көп миқдарда чиқим кәлтүрүлди. Әнди бийил 7-май күни Или-Алатав дөләт миллий паркида күчлүк от кетиш әһвали йүз бәрди. Уни өчириш пәйтидә гражданлиқ мудапиә хизмитиниң сержанти, өрт өчәргүчи Арслан Қурманбеков вапат болди, униң бир кәсипдиши җараһәт алди. 
 Кәлгүсидә дөләт органлири тәрипидин мошундақ паҗиәләрниң алдини елиш мәхситидә, айрим мәнъий қилишләр, чәклимиләр қобул қилинмақчи. Амма, немишкиду, бу чәклимиләр хәлиқ арисида наразилиқларни пәйда қилмақта. Әпсуслинарлиғи, мошундақ наразилиқларни билдүрүватқанлар, немишкиду, өзлириниң һоқуқлиринила билишкә тиришиду, амма җавапкәрлигини, вәзипилирини етирап қилишни халимайду. 
 Мәлумки, қанун бойичә елимиздә миллий паркларда от йеқиш тамамән мәнъий қилинған. Бу йәргә дәм елишқа чиққанлар үчүн мәхсус орунлар бәкитилгән. Бу орунларда очақлар, кавапданлар, олтиридиған җайлар бар. Йәни, мошундақ мәхсус орунлардила от йеқишқа рухсәт берилиду һәм бу йәрдики һәрикәтләр назарәттә болуп туриду. 
 Мутәхәссисләрниң ейтишичә, биздә дәм елиш, болупму тәбиәттә дәм елишниң мәдәнийити төвән дәриҗидә. Мәйрәмләрдә, дәм елиш күнлири хәлиқ аммивий рәвиштә тәбиәткә, тағларға атлиниду. Дәрәқләр арисида, қуруқ чөп үстидила кавапларни пишириватқан, қазан есип, тамақ қиливатқан. Ишлири түгигәндә, отларни толуқ өчирип, дәм алған җайларни тазилап кетидиғанлар кам учришиду. Шуңлашқа, жуқурида ейтқинимиздәк, дөләт тәрипидин қаидиләр бәкитилгән, айрим чәклимиләр, мәнъий қилишлар киргүзүлгән.
Йәнә шу мутәхәссисләрниң пикричә, тәбиәттә дәм алғанда, от яққанда айрим қаидиләргә риайә қилинса, һечқандақ пәвқуладдә әһвал пәйда болмайду. Мутәхәссисләр от йеқиш алдида қолайлиқ, өрт бехәтәрлиги турғусидин ховуп йоқ җайни таллаш лазим. Қазан яки кавапдан қойилидиған йәрниң әтрапида қуруқ чөп, дәрәқләр болмаслиғи керәк. Мүмкин болса, от қалинидиған җайниң асти таш яки бетон болғини дурус. Әгәр ундақ шараит болмиса, йәрни 10 — 20 сантиметр қилип колап, тописини алайтән елип қоюш лазим. Бу йәрниң һосул беридиған қисмини сақлап қелиш үчүн әмәлгә ашурулиду. Кейин, йәни дәм елиш түгигәндә, от убдан өчирилип, шу топа өз орниға қайта қоюлуши шәрт. Шундақла от йеқилидиған җайниң йенида су толтурулған мәхсус қача болғини әвзәл. Әгәр пәвқуладдә әһвал йүз бәрсә, қачидики су билән дәрһал отни өчиривелиш мүмкин, йәни чоң паҗиәләрниң алдини елишқа болиду. Қарап турсақ, аддий қаидиләр.
 Қазгидрометниң тәхминлири бойичә, бийил һава райи иссиқ вә қурғақ болиду. Шуңлашқа елимизниң нурғун регионлирида от кетиш ховупи техиму ашиду. Бу һәққидә Һөкүмәт жиғинида Қазақстан Премьер-министри Әлихан Смайылов тәкитләп өтти. 
«Шуңлашқа пәвқуладдә әһвалларниң алдини елиш мәсилисигә алаһидә диққәт бөлүш лазим. Һазирниң өзидә айрим регионларда җиддий әһвал қелиплашмақта. Өткән һәптидә Қазақстанниң шималида, Россия билән чегаридаш регионларда болған от кетишниң ис-түтүнлири пайтәхтимизгичә йетип кәлди. Һазир от кетишкә қарши чариләр тәләпкә мувапиқ болмайватиду. Мошуниң һәммиси қайғулуқ ақивәтләргә елип келиватқанлиғиға гува болуватимиз», деди Премьер-министр.
Һөкүмәт рәһбири һәр жили елимиздә 120дин ошуқ от кетиш вақиәлириниң тиркилидиғанлиғини қәйт қилди. Бу вақиәләр адәм амили түпәйли болмақта.
«Бәзидә аһалилиқ пунктлардин жирақ җайлардин башланған от кетишләр өйләргә улишип, адәмләрниң һаятиға туғдуруватиду. Бийил мошундақ 14 вақиә тиркәлди. Бу, биринчи новәттә, өрт бехәтәрлигигә җавапкәр вакаләтлик органлар билән тез һәрикәт қилиши керәк болған пәвқуладдә әһвал хизмәтлири вә һакимийәтләрниң ишидики камчилиқ. Шуңлашқа мошундақ камчилиқларниң алдини елишимиз һаҗәт», деди Ә.Смайылов.