• Әхбаратлар еқими
• 16 Қыркүйек, 2023

Җасарәт мәңгү унтулмайду

Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Uiğur avazi»

Гезит оқурмәнлириниң ядида болса керәк, булту майда гезитимиз сәһиписидә «Қәһриман әҗдадиниң қәбридә болди» сәрләвһилик мақалә («Уйғур авази», 2022-жил 4-май) йоруқ көрүп, биз униңда 1941-жили Германияниң Нидерландиядики «Амерсфорт» станциясигә орунлашқан концлагерида қаза болған Илша Муһәмәтов, униң һәққидики мәлуматларниң тепилиш тарихи вә қәһриман җәңчиниң нәвриси Дилназ Баратованиң лагерьда һалак болған 101 кеңәш солдитиниң дәпин қилинған қәбирстанлиғиға қилған сәпири һәққидә язған едуқ. Йеқинда бәлгүсиз солдатларни ениқлаш бойичә әмгәк қиливатқан, қазақстанлиқ солдатниң тәғдири һәққидики мәлуматларни аилисигә йәткүзгән нидерландиялик «Советское поле славы» фондиниң мудири, тәтқиқатчи, журналист Ремко Рейдинг сәпдашлири Наталья де Йонг, Алекс Энгберс, Руд ван Хеел вә Надежда ван дер Меер билән елимизгә қәдәм тәшрип қилди. Улар бирнәччә күн Астана, Алмута шәһәрлирини арилап, андин Илша Муһәмәтовниң қизи Модәнгүл ана яшаватқан Маливай йезисида болуп, инсанийәт тарихидики әң дәһшәтлик урушниң қурвини болған, бизгә течлиқ һаят һәдийә қилған қәһриман атиниң уруқ-туққанлири билән учрашти.
Нидерландиялик меһманлар билән учришишни Маливай йеза округи вә Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи уюштурди. Униңға наһийә, округ рәһбәрлири, җәмийәтлик тәшкилатларниң вәкиллири, Илша Муһәмәтовниң қизи Модәнгүл ана һәм уруқ-туққанлири вә йеза турғунлири  қатнашти. 
Чарә-тәдбирни наһийәлик ички ишлар бөлүминиң рәһбири Дархан Ахметов ечип, кеңәш җәңчилириниң иккинчи дуния урушидики җасарәтлири һәққидә доклад оқуди.
– Әң алди билән бүгүнкидәк тарихий вақиәниң гувачиси, елимиз үчүн исимлири бебаһа болған ата-бовилиримиз тизиминиң йәнә бир қәһриман, йәни жутдишимиз Илша Муһәмәтовниң исми билән толуқтурғанлиғи үчүн чин жүригимдин хурсәнт екәнлигимни йәткүзгүм келиду. Қан мәйданида миллионлиған җәңчиниң һаятини бевақит қийған, қери-чөри, балиларни арқа сәптә еғир әмгәк қилишқа мәҗбурлиған иккинчи дуния уруши – тарихимизда һеч қачан унтулмайдиған паҗиә болди. У күнләр тарих бәтлиригә айлансиму, уруш һәққидики әслимиләр һеч кимниң хатирисидин өчкән әмәс. Бүгүн уларниң әрлиги ривайәт болуп, әвлаттин-әвлатқа йәтмәктә. Пурсәттин пайдилинип, шу шиддәтлик жиллири из-тизсиз йоқап кәткән қазақстанлиқ Илша Муһәмәтовниң исмини ениқлиған «Советское поле славы» фондиға, шәхсән униң мудири, тәтқиқатчи, журналист Ремко Рейдингқа һәм Қазақстанға қәдәм тәшрип қилған униң сәпдашлириға Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң һакими Алтай Досымбаевниң сәмимий миннәтдарлиғини йәткүзүп, ушбу учришишниң уюштурғучилириға рәхмәт ейтқум келиду, – деди Дархан Бекетулы. 
Иккинчи дуния уруши қатнаш­қучилириниң һөрмитигә беғишланған Шөһрәт ядикарлиғиға иштракчилар тәрипидин Рошидин Сәдвақов рәһбәрлигидики «Маливай пүвдәп чалидиған оркестрниң» музыкилиқ сәпәрвәрлиги билән гүлчәмбәрләр қоюлғандин кейин учришиш Мәдәнийәт өйидә давам қилди. Бу йәрдә меһманларни Маливай йезилиқ ханим-қизлар кеңишиниң әзалири – миллий таамлар вә регион активистлири миллий қәдрийәтләрдин дерәк беридиған көргәзмилири билән күтүвалди. 
Учришиш давамида җумһурийәтлик Ветеранлар кеңиши Әмгәкчиқазақ наһийәлик шөбисиниң рәиси Тлеулес Узақов, Авған урушиниң ветерани Райдин Абдуллаев, «Германиядики Кеңәш Иттипақи әскәрлириниң топи» җәмийәтлик бирләшмисиниң Әмгәкчиқазақ наһийәсидики шөбисиниң рәиси Майдин Абдуллаев, ҖУЭМ йенидики Ханим-қизлар кеңиши рәисиниң орунбасари Каминур Сопиева, Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси Сулайман Мәхсүтов, «Мәрипәт» җәмийәтлик фонди рәисиниң орунбасари Риад Қурбанов, Илша Муһәмәтовниң оқуғучиси, 93 яшлиқ арқа сәп вә әмгәк ветерани Сәйдулла Һасанов, шундақла 81 жилдин кейин исми ениқланған җәңчиниң нәвриси Дилназ Баратова вә башқилар сөзгә чиқип,  нидерландиялик тәтқиқатчиларға қиливатқан бебаһа әмгиги үчүн миннәтдарлиғини изһар қилип, Тәшәккүрнамилар билән хатирә соғилирини тапшурди.
Меһманлар Маливай Мәдәнийәт өйиниң сәнъәткарлири, «Ясмин» уссулчилар топи, Маливай оттура мәктиви оқуғучилири вә «Періште – 2019» балилар бағчиси тәрипидин тәяйрланған концертни көрүп, вәтәнпәрвәрлик роһ билән суғирилған нахша вә шеирлардин бәһриман болушти. 
Чарә-тәдбирниң рәсмий қисмидин кейин нидерландияликләр Илша Муһәмәтовниң қизи Модәнгүл аниниң һозурида, униң әҗдатлири йәрләнгән қәбирстанлиқта болуп, кеңәш солдитиниң балилиқ вә яшлиқ дәври өткән күнләрдин хәвәрдар болди. 
Җасарәт – мәңгүлүк! иккинчи дуния урушидин кейин Амерсфорттики кеңәш җәңчилириниң сүйәклири қезивелинип, қайта йәрлиниду. Һазир бу җай тарихий ядикарлиқ ретидә тиркилип, «Җасарәт мәйдани» дәп нам алған. 1998-жилдин башлап у йәрдә «Советское поле славы» фонди тәрипидин тәтқиқат ишлири жүргүзүлмәктә. 2013-жилдин бери Амерсфортта һәр жили 9-апрель күни «101 кеңәш җәңчисини хатириләш күни» дәп елан қилинип, шиддәтлик җәңләрдә һалак болған 24 җәңчиниң хатирисигә – қизил вә етилған 77 җәңчиниң хатирисигә ақ шам яқиду. Башта 101 вә кейинирәк 764 кеңәш җәңчилириниң җәсәтлири қоюлған «Кеңәшлик Шөһрәт аллеясидики» бу чарә-тәдбиргә қелиплашқан әнъәнә бойичә дөләт хадимлири, мәктәп муәллимлири һәм оқуғучилири, турғунлар қатнишиду. 
Иккинчи дуния уруши аяқлишип, бизгә течлиқ һәдийә қилған ата-бовилиримизни бармақ билән санавалғидәк һаләткә йәтсәкму, ахирқи бир қошуқ қени қалғичә Вәтән азатлиғи йолида җенини қурван қилған һәрбир кеңәш җәңчисиниң җасаритини мәңгү ядимизда сақлаш – бүгүнки әвлатниң муқәддәс пәрзидур.

Әмгәкчиқазақ наһийәси