• Әхбаратлар еқими
• 16 Қыркүйек, 2023

Йеңи рәқәмлик дуния: истиқбал вә мәсилиләр

Сешәнбә күни Алмутида Қазақстан Җумһурийити Мәдәнийәт вә әхбарат министрлигиниң қоллап-қувәтлиши билән «NEW MEDIA FORUM» хәлиқара йеңи медиа форуми өтти. Униңға аммивий әхбарат васитилириниң вәкиллири, блогерлар, рәқәмлик контент муәллиплири вә ишләп чиқарғучилар, иҗтимаий медиани пайдиланғучилар, видеохостинг вә интернет ресурсларниң херидарлири қатнашти. Бүгүнки таңда йеңи медиа васитилири һазир җәмийәтни қелиплаштуруш җәриянида алаһидә роль ойнайду. У йеңи муһит, йеңи иҗтимаий қәдрийәтләр, йеңи һаят тәризини вә җәмийәтни башқурушниң йеңи принциплирини шәкилләндүриду. Шуңлашқа йеңи рәқәмлик дәнияниң истиқбаллири вә униң алдида турған җиддий мәсилиләр мошу хәлиқара форумда муһакимә қилинди. 

Йолдаш МОЛОТОВ, 
«Uiğur avazi»

Дәсләп «Йеңи рәқәмлик дуния тәртиви» мавзусида өткән сессиядә спикерлар Тик-Ток платформисниң алаһидиликлири вә елимиздики йеңи медиаларниң тәрәққияти һәққидә сөз болди. Тонулған тележурналист Айгүл Мукей модераторлуқ қилған сессиягә  «Азия микс» вә «Екі бала» лайиһәлириниң муәллипи Эльдияр Кененсаров (Қирғизстан),  «Repost.uz» интернет-порталиниң рәһбири Тимур Абдуллин (Өзбәкстан),  «Airan» YouTube-каналиниң баш муһәррири Дәурен Меркеев,  «In Old News» сайтиниң асасчиси Сашни Бишвас (Һиндстан), арилаш йәкму-йәк бойичә эксперт, «Вестник ММА» видеожурналиниң муәллипи Михаил Краймерлар қатнашти. Сессиядә сөз алған Мәдәнийәт вә спорт вице-министри Евгений Кочетов «Интернет реклама вә онлайн – платформилар тоғрилиқ» қанун қобул қилинғанлиғини тәкитләп өтти.
– Мәлумки, һазир иҗтимаий торлар вә йеңи медиалар әхбарат мәнбәлиригә айланмақта.Уларниң тәрәққияти җәмийәткиму тәсир қиливатиду. Аһалиниң әхбаратни иҗтимаий торлар арқилиқ елиши жилдин-жилға өсүватиду. Шуңлашқа дөләт бу саһаға алаһидә көңүл бөлмәктә. Қобул қилинған қанун онлайн-платформилардики мунасивәтләрни, шуниң ичидә, рекламини ишләп чиқириш вә уни елан қилишни бир системиға кәлтүриду. Шундақла, интерфейсларға дөләт тилини қоллинишни киргүзүшни мәхсәт қилиду. Қанунда йеңи медианиң тәрәққиятини чәкләйдиған пәйтләр йоқ. Амма, уни йәнила җәмийәтниң вә херидарларниң еһтияҗиға қарап йүксәлдүрүш тәләп қилиниду, – деди вице-министр.
Әнди форумға онлайн-режимда Һиндстандин қошулған Сашни Бишвас өзи асасини салған сайтниң паалийити тоғрилиқ, умумән, йеңи медианиң җәмийәттики роли һәқидә қисқичә тохтилип өтти. Эльдияр Кенесаров болса, онлайн платформиларниң иҗабий тәрәплири билән биллә ховуплуқ тәрәплириниңму бар екәнлигини тәкитлиди. Мәсилән, Қирғизстанда миллий бехәтәрлик турғусидин Тик-Ток платформисини умумән мәнъий қилиш мәхсәт қилиниватиду. Мошундақ әһвал Өзбәкстандиму бар. Ташкәнттин спикер Тимур Абдуллиниң ейтишичә, Өзбәкстанда интернет әхбаратлириға болған қизиқиш ашмақта. Бу җәһәттин алғанда, өзбәкстанлиқлар Қазақстандики аммибап контентлардин көп нәрсиләрни үгәнмәктә. Әнди россиялик Михаил Краймерниң пикричә, интернет каналлар тапавәт тепишниң мәнбәси болмақта. 
«Airan» YouTube-каналиниң баш муһәррири Дәурен Меркеев болса, Ютуб елимиздә келәчәктә әң аммивий медиа васитигә айлиниши еһтимал. Бу платформидики каналлар әнъәнивий әхбарат васитилиригә риқабәтчи болушқа башлиди. У өзи башқуруватқан каналниң ишиниң алаһидилиги, айрим әркинликләр вә журналистларниң маһарәтлирини намайиш қилишқа имканийәт яритидиған мәнбәгә айлиниватқанлиғи тоғрилиқ ейтти. 
 «Медиа базириниң эволюцияси» мавзусидики сессия ишиға Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати Айдос Сарым, «QM Metacommunication company», «Qamalladin foundation» ширкитиниң асасини салғучи Абылайхан Камаладин, «International Media Service» ширкитиниң иҗраий мудири Дилмурат Рахимов, муәллиплиқ һоқуқ вә медиа эксперти Юлия Сычева (БӘӘ),  «2B Agencу» алақә агентлиғиниң тәңғоҗайини Алексей Бендзь қатнашти. Тележүргүзгүчи, блогер Динара Сәтжанниң модераторлуғида өткән бу сессиядә йеңи медиа вә әнъәнивий медиа арисидики риқабәт вә аудиториялириниң өзгириши һәққидә сөз болди. Елимиздә телеканалларға реклама сетиш билән шуғуллинидиған ширкәтниң рәһбири Дилмурат Рахимовниң ейтишичә, һазир аудитория, болупму яшлар, асасән йеңи медиа васитилиригә муарҗиәт қилишқа адәтләнгән. Яшларниң арисида бүгүнки таңда телевизор көридиғанлар сани жил санап қисқармақта. Шуңлашқа реклама бәргүчиләр әнди мошу саһаға көпирәк көңүл бөлүшкә башлиди. Әнди «Интернет реклама вә онлайн – платформилар тоғрилиқ» қанун лайиһәсини тәйярлашқа беваситә қатнашқан депутат Айдос Сарым қанундики тәләпләр, йеңилиқлар, шәртләр һәққидә тохтитилип өтти. Йеңи медиа саһасидики һоқуқ эксперти Юлия Сычева дунияда бу саһада қобул қилинған қанунларниң айрим шәртлири һәқидә әхбарат бәрди. Униң ейтишичә, бәзи әлләрдә бу саһадики қанун тәләпири наһайити жуқури. Мәсилән, өткәндә Сәүдийә Әрәпстанида аккаунтида сәккиз муштири бир адәмниң шаһни һақарәтләп язған пикри үчүн өлүм җазасиға кәскән. 
Әнди «Креатив индустрия вә йеңи медиа» мавзусидики сессия қизғин бәс-муназириләрдә өтти. «Qazaq Media» продюсерлиқ мәркизиниң рәһбири Александр Аксютиц модераторлиғида өткән сессиядә сөз алған продюсер, хореограф, сценарист Ерболат Беделхан дөләтниң әндила креатив индустрия саһасиға көңүл бөлүватқанлиғини ейтти. Униң пикричә, буниңға Президент Қасым-Жомарт Тоқаевниң сөзи тәсир қилди. Чүнки, креатив индустрияниң мәмликәт ихтисади үчүн кәлтүридиған пайдиси көп. Бу саһани тәрәққий әткүзүш миллий иделогиягиму тәсир қилиду. Шуңлашқа дөләт мәзкүр саһани қоллиши лазим. Мошу сессияниң спикерлири «Sayahat Time» ютуб-каналиниң блогерлири Ернар Алмабек вә Жазира Байдалыниң пикирлири диққәткә сазавәр болди. Ернарниң пикричә, улар өзлириниң лайиһәси арқилиқ җәмийәттә қелиплишип қалған қазақ тилидики контентларға мунасивәтлик пикирләрни өзгәртишкә муйәссәр болған. Йәни, қазақ аудиторияси әрзән әхбарат вә сенсацияләрнила көриду дегән пикир. Иккинчиси, қазақ тилидики контентниң аудиторияси көп болмайду дегән көз-қараш. Һазир «Sayahat Time» ютуб-каналиниң аудиторияси көпийиватиду.Уларниң айрим фильмлири 200-300 миң адәм көргән. Қазақтиллиқ аудиторияниң йәнә бир алаһдилиги, улар дайим комментарий йезишқа адәтләнгән. Жазира Байдалыниң ейтишичә, қазақ  тилида ишләйдиған контентларға реклама бәргүчиләрниң аз болуши – улар өз әмгигини сетишни билмәйду, йәни менеджерлар, PR-мудирлар йоқ, шундақ мутәхәссисләр йетишмәйду. Қазақтиллиқ блогерлар көпирәк иҗадий тәрәпкә көңүл бөлиду, уни сетишқа уюлиду. Мошу мәсилигә мунасивәтлик «B.A.S. PRODUCTION» ширкитиниң продюсери, сценарист Марат Оралғазинму изһар қилди. Униң ейтишичә, қазақ тилидики контентниң муштирилири көп.  Мәсилән, уларниң ютуб-каналиниң 1,9 миллион көрәрмини бар екән. Амма, қазақ тилидики контентқа реклама бәргүчиләр көп әмәс. Реклама бәргүчиләрдә қазақ тилидики контентни көридиғанлар аз дегән пикир  қелиплишип қалған. Иккинчидин, «мошу контентни көридиған адәмләрниң товарларни сетивелиш имканийити йоқ» дегәнму пикирләр моҗут. Бирақ һазир әһвал тамамән өзгәрди. Шуңлашқа реклама бәргүчиләрни қазақ тилидики контентларға келиду, дәп ишәшлик ейтишқа болиду. Хәлиқара телелайиһәләрниң продюсери ,Әзәрбәйҗандин кәлгән мутәхәссис Иса Меликов түркий тиллиқ мәмликәтләрдә йеңи контентларни қолға елишниң вақти кәлгәнлигини ейтти.
  Форум давамида «Рәқәмлик кәңликтики йеңи медиа этикиси» вә «Медиа вә технологияләр: әхбарат кәңлигиниң трансформацияси» мавзусидики сессияләрдә қатнашқучилар қизиқ бәс-муназириләрдә йеңи медианиң истиқбаллирини кәң  һәм қизғин муһакимә қилди.