• Әхбаратлар еқими
• 04 Шілде, 2024

ШҺТ: йеңи пәллә, тиң лайиһиләр башланмиси

«Шанхай бәшлигиниң» асасида қурулған Шанхай һәмкарлиқ тәшкилатиниң даириси вақит өткәнсири кәңийип, кейинки жилларда мәхсәтлири билән вәзипилириму толуқтурулуп кәлмәктә. Новәттики Астана саммитиниң йәкүни билән тәшкилатниң паалийити техиму җанлинип, күн тәртивигә йәниму қошумчә вәзипиләрни киргүзүш зөрүрийити туғулмақта. 
 «Үстимиздики жилниң 3-чиллидә чарәк әсирдин сәл ошуқ вақиттин кейин, Шанхай бошлуғи баш қошушиниң қайтидин Қазақстанға келиши алаһидә рәмзлик әһмийәткә егә. Мошу жиллар ичидә «Шанхай бәшлигиниң» тәркиви икки һәссигә ешип, Астанада өткән саммиттин кейин «Шанхай онлуғи» шәклидә иш жүргүзүшкә башлайду. ШҺТқа рәислик қилиш наһайити муһим, шуниң билән биллә жуқури җавапкәрликни тәләп қилидиған миссия екәнлигини алаһидә тәкитләп өткүм келиду. Тәшкилатниң асасини салғучиларниң бири һәм көптәрәплимилик диалогни тәрәққий әткүзүшниң паал иштракчиси сүпитидә Қазақстан тәшкилатни өзиниң тәңпуң ташқи сәяситидики мунтәзим әвзәллик сүпитидә қарайду» дегән Дөләт рәһбири Қ.Тоқаев барлиқ күч-қувитимиз бехәтәрлик мәсилилирини йешишниң ортақ йоллирини тәйярлашқа, сода-ихтисадий һәмкарлиқни мустәһкәмләшкә, әтрап муһитни қоғдашқа вә хәлиқләр арисидики достлуқ мунасивәтләрни чиңитишқа қаритилғанлиғини алаһидә қәйт қилған. 

Тәшкилатни музакириләр мәйданиғила әмәс, шуниң билән биллә тиң инвестициялик һәм йеңи сүръәтлик контентлиқ лайиһиләрни қурушниң ениқ қуралиға айландуруш лазим. Әлвәттә, буниң һәммисини әмәлгә ашурушқа имканийәт вә ресурслар бар болғини билән, ениқ механизми тепилмайватиду. Шуңлашқиму Президент Қ.Тоқаев йеңи лайиһиләрни әмәлгә ашуруш үчүн тәшкилатни ислаһатлашниң муһим екәнлигини алға сүрүватиду, – дәйду Президент йенидики Қазақстан стратегиялик тәтқиқатлар институтиниң баш эксперти Әдил Қаукенов. 
 Өзара ишәнчини мустәһкәмләш, инақ хошнидарчилиқта яшап, сәясәт, сода-ихтисат, пән-техника, мәдәнийәт, маарип, энергетика, транспорт, экология вә башқиму муһим саһаларда пайдилиқ һәмкарлиқни күчәйтиш, течлиқ билән турақлиқлиқни вә регион бехәтәрлигини қоллаш, терроризм, сепаратизм вә экстремизмға бирликтә қарши туруш, наркотик билән қурал-ярақниң қанунсиз айлинимиға қарши күрәш жүргүзүш, ШҺТниң өзгә әлләр вә хәлиқара тәшкилатлар билән мунасивитини тәрәққий әткүзүш мәсилилирини нишан қилған тәшкилатниң бүгүнки күндә абройини хелила ашурғанлиғини көрүшкә болиду. 
 Бүгүнки күнгә қәдәр ШҺТ даирисидә 93 хәлиқара шәртнамә имзаланған, униң ичидә 56си тәшкилатқа әза әлләр арисидики һөҗҗәтләр. Бир һөҗҗәт ШҺТ университетини қуруш билән униң хизмити тоғрилиқ шәртнамә 2017-жили 6-сәпәрдә Астана шәһиридә қобул қилинған. Шуниң билән биллә 21 хәлиқара шәртнамә айрим әлләр арисида түзүлгән. Униңдин кейинки 16си Кативат билән хәлиқара тәшкилатлар арисида имзаланған.
 2004-жилниң қәһритан ейидин башлап ШҺТ БМТ Баш Ассамблеясигә назарәтчи сүпитидә қобул қилинди.
 Илгири хәвәрлигинимиздәк, Астана саммити даирисидә тәшкилатқа әза әлләр рәһбәрлири кеңишиниң баш қошушиға 16 мәмликәтниң рәһбәрлири билән айрим Премьер-министрлири қатнашқиливатиду. 
 Буниңдин ташқири 7 хәлиқара тәшкилатниң рәһбәрлириму, җүмлидин БМТ Баш кативи Антониу Гутерришму Астана саммитиға қатнишиш нийитини билдүрүватиду. Шанхай Һәмкарлиқ Тәшкилатидики елимизниң миллий уйғунлаштурғучиси Мурат Муқашевниң ейтишиға қариғанда, Астана саммитиға қатнашқучиларниң сепи көпийип, шуниң билән биллә учришишлар әнъәнивий шәкилдин өзгичә, йәни илгири-кейин болмиған дәриҗидә уюштурулмақта.

 Саммитта дәсләпки қетим әза мәмликәтләр рәһбәрлири кеңишиниң жиғини вә «ШҺТ+» шәклидики учришишлар өтти. Жиғинға 10 мәмликәт вә ШҺТниң турақлиқ ишләйдиған органлириниң рәһбәрлири қатнишиду. «ШҺТ+» жиғининиң муһакимилири «Көптәрәплимилик диалогни күчәйтиш – турақлиқ течлиқ билән тәрәққиятқа интилиш» мавзуси астида өтиду. Саммит йәкүнидә тәшкилатниң 20дин ошуқ һөҗҗити қобул қилинди. Уларниң әң муһими – Астана декларацияси.
 Астана саммитида үч жилға созулған Беларусь Җумһурийитиниң тәшкилатқа кириш мәсилисигә ахирқи чекит қоюлмақ. Ядиңларға салимизки, Беларусьни қобул қилиш рәсмийити 2022-жили Сәмәрқәнт саммитида башланған еди.
 Дөләт рәһбири Қ.Тоқаевниң тәкливигә бенаән, ШҺТ дәсләпки қетим «Адил течлиқ вә разимәнлик йолидики дуниявий бирлик тоғрилиқ» тәшәббусни қолиға алмақчи. Йәни ШҺТ Адаләтлик течлиқ формулисиниң коллективлиқ издәш җәриянини башлаш тәкливини бериватиду.
 Астана саммити буниңға қошумчә дуниявий базарниң турақлиқлиғини тәминләш, адәмләрниң турмуш-тирикчилигини яхшилаш йолида бирлишип һәрикәт қилишқа чақириду. Шуниң билән биллә Астана саммитида ШҺТниң 2035-жилғичә болған Тәрәққият стратегиясини тәйярлашқа мунасивәтлик қарари вә Дөләт рәһбириниң тәшәббуси билән тәшкилатниң 2030-жилғичә болған энергетикилиқ һәмкарлиқни тәрәққий әткүзүш стратегияси қобул қилинмақчи. Шундақла Қазақстан рәислик қилған пәйттә тәйярланған «үч зулум күч билән» күришидиған 2025 – 2027-жилларға беғишланған һәмкарлиқ программиси билән 2024 – 2029-жилларға беғишланған наркотикқа қарши стратегияси тәшкилатқа әза әлләрниң «дуасини алмақ».
 Қисқиси, Астана саммити тәшкилат жилнамисиниң йеңи сәһиписини ечип, йеңи пәллиләргә көтәргиливатиду. «Бәшликтин» башланған «Шанхай роһи» ариға чарәк әсир селип, сепи көпийип, келәчәккә «онлуқ билән» қәдәм ташлимақчи.