• Әхбаратлар еқими
• 11 Шілде, 2024

Саммит «ШҺТ плюс» шәклидә өткүзүлди

«Һазирқи заманниң түрлүк проблемилириға мунасивәтлик умумий мәвқәниң җарчиси сүпитидә «ШҺТ авази» хәлиқара аренида җараңлиқ аңлиниши керәк». Президент Қасым-Жомарт Тоқаев саммит қатнашқучилириға мошундақ ибарә билән мураҗиәт қилди. Дөләт рәһбири шундақла интеграциялик бирләшминиң хәлиқара мәйдандики ролиға алаһидә тохталди. Униң қәйт қилишичә, Шанхай һәмкарлиқ тәшкилати өз абройи, ихтисадий вә адимий ресурслири билән турақлиқ тәрәққият мәхсәтлиригә қол йәткүзүп, заманивий синақ вә хейим-хәтәрләрни инавәткә елиш үчүн пайдилиқ қарарларни қобул қилалайду». 16 дөләт билән хәлиқара тәшкилатлар рәһбәрлири алдида Президент йәнә қандақ пикир ейтти? 
4-чиллә күни ШҺТ ихтисадини риваҗландурушниң 2030-жилғичә болған стратегиясини әмәлгә ашуруш бойичә ениқ һәрикәт реҗиси қобул қилинди. «ШҺТ+» шәкли – «Шанхай онлуғиға» қошуп, назарәтчи вә йолдашлиқ мәмликәтләр һесаплинидиған Моңғолия, Әзәрбәйҗан, Қатар, БӘӘ, Түркия вә Түркмәнстан дөләтлири рәһбәрлириниң учришиши. Униңға хәлиқара тәшкилатларниң йетәкчилири, униң ичидә Бирләшкән милләтләр тәшкилатиниң (БМТ) Баш кативиму қатнашти. 
Саммитта «Адил течлиқ вә разимәнлик йолидики дуниявий бирлик тоғрилиқ» шәртнамиси бойичә муназирә болди. Дәсләп ҚҖ Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Саммитқа қәдәм тәшрип қилған инавәтлик меһманларни Тәуелсіздік сарийида күтүвалди. Бу – Шанхай һәмкарлиқ тәшкилатиниң хәлиқара аренидики ролиниң күчәйгәнлигини көрсәтсә керәк. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевму өз нутқида регионлуқ вә дуниявий дәриҗидики коллективлиқ күч-ғәйрәт арқилиқ течлиқни, турақлиқ билән бехәтәрликни мустәһкәмләш үчүн интайин зор җавапкәрлик жүклиниватқанлиғиға тохталди. 
Дөләт рәһбири сода-ихтисадий мунасивәтләрни мустәһкәмләшкиму алаһидә диққәт бөлүш керәклигини тәвсийә қилди. Дәрвәқә, һазирниң өзидә тәшкилатқа әза дөләтләрниң ихтисади 4 пайиздин 9 пайизғичә көпәйгәнлигини көрситиватиду. Әнди ШҺТқа әза дөләтләрниң ташқи содиси 8 триллион доллардин ашти. Бу – дуниявий содиниң төрттин биригә тәң. 
– Шанхай һәмкарлиқ тәшкилатиниң ихтисадий иқтидари интайин жуқури. Биз уни толуқ пайдилинишимиз лазим. Бүгүн ШҺТ ихтисадини тәрәққий әткүзүшниң 2030-жилғичә стратегиясини әмәлгә ашуруш бойичә ениқ иш-һәрикәт реҗисини қобул қилдуқ. Дуниявий содиниң турақлиқ өсүшигә транспорт йоллириниң өзара мунасивитини йәниму мустәһкәмләшкә зор иқбал йәткүзиду, – деди Дөләт рәһбири. 
Тәшкилатқа әза дөләтләрниң территорияси арқилиқ 350 миң чақиримдин ошуқ төмүрйол өтиду. Демәк, дуниядики жүк тошушниң үчтин икки бөлүги мошу йолларға тәәллуқ. Шундақ екән, ШҺТ бошлуғи дуниявий содини тәрәққий әткүзүшкә беғишланған Чоң Евразиялик бәлваққа айлиналайду, дегән сөз. 
Қазақстан Евразиялик транспорт системисиниң әң муһим қисимлириниң бири болуп һесаплиниду. Шундақла елимиз «Бир бәлвағ, бир йол» мегалайиһисини, Транскаспий транспорт йөнилишини вә «Шималий —Җәнубий» дәлизини өзара қошуш, стратегиялик портлар билән логистикилиқ мәркәзләрниң йолдашлиқ йөнилишини қуруш мәсилисидә изгү тәшәббуслар көтириватиду. Бу жил, Қазақстанниң тәшәббуси билән, ШҺТ даирисидә «Экология жили» дәп елан қилинған еди. Ушбу мавзуни һазирқи дунияйүзлүк иссиш контекстидиму айлинип өтүш мүмкин әмәс. Президент климатниң өзгиришигә қарши күрәш саһалиридики һәмкарлиқниң актуаллиғи ашқанлиғиниму ейтти.
— Йеқинда Қазақстан илгири-кейин болмиған су кәлкүнини бешидин өткүзди. Мутәхәссисләрниң пикричә, бу тәбиәт апитиниң көләми дуниявий иссиш җәрияни билән беваситә мунасивәтлик. Климатниң хейим-хәтәрлирини ялғуз көтириш мүмкин әмәс екәнлиги ениқ. Дуниявий бирләшмә ихтисатни декарбонизацияләш бойичә дадил қәдимини давамлаштурушқа тегиш дәп һесаплаймән. Шанхай онлуғи даирисидә мәдәний-гуманитарлиқ һәмкарлиқму суслишип қалмаслиғи керәк, — деди Қасым-Жомарт Тоқаев. Дөләт рәһбири мундақ бир-биригә тәсир қилиш «хәлиқләр арисини йеқинлитишқа көрүк болуп, өзиниң тарихий ролини буниңдин кейинму атқуруверишкә тегиш вә шундақ болидиғиниға ишәнчә» билдүрди.
 – Елимиз ШҺТқа рәис сүпитидә Тәшкилатни һәмкарлиқниң буниңдинму пайдилиқ һәм көптәрәплимилик механизимиға айландурушни көзләйдиған тиң тәвсийәләрни оттуриға салди. Атап ейтқанда, биз ШҺТ Кативати билән Баш катипниң ролини күчәйтишни қоллаймиз, деди Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қазақстан Президенти алға сүрүлгән барлиқ тәвсийә-пикирләр ШҺТқа әза дөләтләргә ортақ изгү мәхсәтләргә қол йәткүзүшкә төһпә қошушқа дегән изгү нийәттин пәйда болғанлиғини атап өтти. Дөләт рәһбири сөзини йәкүнлигәч, қоллиғанлири үчүн Тәшкилатқа әза дөләтләрниң рәһбәрлиригә миннәтдарлиғини изһар қилди. Шуниң билән биллә Хитай Хәлиқ Җумһурийитиниң Рәиси Си Цзиньпинни ШҺТқа әза дөләтләр рәһбәрлириниң кеңишигә рәис болуши билән сәмимий тәбрикләп, утуқ тилиди.
Шундақ қилип, 16 дөләт билән хәлиқара тәшкилатларниң қатнишиши билән ШҺТ+ саммити өтти. Мәзкүр баш қошушта сөз новитини алған Беларусь Президенти Александр Лукашенко, Иран Президентиниң вәзиписини атқурғучи Мухаммед Мохбер, ХХҖ Рәиси Си Цзиньпин, Қирғизстан Президенти Садыр Жапаров, Пакстан Премьер-министри Шахбаз Шариф, Россия Президенти Владимир Путин, Таҗикстан Президенти Эмомали Рахмон, Өзбәкстан Президенти Шавкат Мирзиёев, Һиндстан Ташқи ишлар министри Субраманьям Джайшанкар, ШҺТ Баш кативи Чжан Мин, ШҺТ Регионлуқ терроризмға қарши қурулуми Иҗраий комитетиниң мудири Руслан Мирзаев регионлуқ вә хәлиқара күн тәртивидики мәсилиләр бойичә өз ой-пикирлири билән ортақлашти. Саммитта сөз алған һәм спикер Қазақстанниң ушбу интеграциялик тәшкилатни йеңилаш билән униң күн тәртивини шәкилләндүрүшкә мунасивәтлик алаһидә ролини атап өтти. Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев йолдашлиқ мәмликәтләрниң барлиқ конструктив тәвсийәси Тәшкилатниң буниңдин кейинму сүръәтлик тәрәққий етишигә тиң илгириләш беридиғиниға ишәнчә билдүрди. 

Қазақстанниң сабиқ мудапиә министри Нурлан Ермекбаев ШҺТ Баш кативи болуп тайинланди. У өткән жилниң қәһритан ейида Шанхай һәмкарлиқ тәшкилати Баш кативиниң орунбасари лавазимиға тайинланған еди. Әнди у мәзкүр тәшкилатқа 2025-жилниң 1-қәһританидин 2027-жилниң 31-көнигигичә рәһбәрлик қилиду. Тегишлик қарар Астанада өткән ШҺТ саммитида қобул қилинди. 2022-жилниң 1-қәһританидин башлап ШҺТниң Баш кативи хизмитини Хитай вәкили Чжан Мин атқурған еди. 
Нурлан Ермекбаев 1963-жили Чимкәнттә дунияға кәлгән. Қазақ, рус, инглиз вә хитай тиллирини йетүк өзләштүргән.