• Әхбаратлар еқими
• 09 Сәуір, 2025

Баш-пана мәсилисини һәл қилишқа имканийәт яритиду

Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ,
Uigur avazi”

Турушлуқ өй, баш-пана, макан җай... Қандақла атимайли, бир нәрсә ениқ — униңсиз моҗутлуғимизниң бәрикити йоқ. Биз, уйғурлар, салам-саатни «Өй-ичиң течлиқму?» дәп башлисақ, қазақлар «Мал-жаның аманба?», дәп течлиқ соришиду. «Өйи йоқниң — җени йоқ», дәйду конилар. Көрүп турғинимиздәк, өй мәсилиси, болупму униң муһимлиғи вә униңға болған муһтаҗлиқ әлмисақтин бери күн тәртивидин чүшмәй келиватқан мәсилиләрниң бири. Бүгүнму шундақ. 
Елимиз мустәқилликкә еришкинигә 30 жилдин ашти. Көп нәрсиләр өзгәрди. Бәзи қәдрийәтләрдин тамамән мәрһум болғинимизму раст. Қазақстанму башқа дөләтләр қатарида дуниявий базар ихтисади, аләмшумуллуқ охшаш инсанийәтниң ортақ муәммалиридин чәттә қалалмайду. Һәрқандақ вәзийәткә лайиқлишиш – вақит вә шараит тәливи. Ундақта бүгүнки таңда, йәни мустәқил әлдә яшаватқан аһалини, болупму яш аилиләрни өй билән тәминләш мәсилиси қандақ һәл болуватиду? Уларға қандақ шараитлар яритилған? Өй-җайлиқ болушниң қандақ йоллири бар? 
Қазақстан мустәқиллик алған күнләрдин башлапла турушлуқ өй мәсилисигә дәрһал һәл болуши тегиш, стратегиялик әһмийити зор вәзипә сүпитидә яндашти. Аһалиниң тәминати начар вә ярдәмгә муһтаҗ қатламлири үчүн һәқсиз берилидиған өйләрдин сирт, яш аилиләргә беғишланған бирқатар программилар қобул қилинди. Шуларниң ичидә икки программа диққәткә сазавәр. Биринчиси — «Диплом билән — йезиға» лайиһиси. Йезида яшап, ишләшни халиғучи яшларға өй селиш яки сетивелиш үчүн 0,01 пайизлиқ үстәк билән 15 жиллиқ муддәткә берилидиған бюджетлиқ имтиязлиқ несийә қараштурулған. Униң оператори — «Отбасы банки». Несийә көләми йезилар үчүн — 2000 АҺК, наһийә мәркәзлиридә яшашни халайдиғанларға болса — 2500 АҺК көләмидә. Бу лайиһигә, асасән, билим, медицина, мәдәнийәт, иҗтимаий тәминат һәм наһийә рәһбәрлириниң тәвсийәсигә аит бәзи йеза егилиги мутәхәссислири қатнишалайду. Асасий шәртлириниң бири — несийә алған мутәхәссис иш орнида, кам дегәндә, 3 жил хизмәт қилиши тегиш. Миңлиған яшлар имтиязлиқ несийә арқилиқ арман қилған баш-панаға қол йәткүзди. Қолиға йеңидин диплом алған яшлар йолланма билән мутәхәссисләргә еһтияҗлиқ жуқури болған йезиларға атланди. Нәтиҗидә миңлиған яшлар турақлиқ иш һәм өй ғемидин қутулди. Йеза-кәнтләр болса, мутәхәссис тапчиллиғи мәсилисини һәл қилди.
Иккинчиси — сетивелиш һоқуқи билән иҗаригә пәтир бериш программиси. У шәһәр турғунлириға молҗаланған. Бу һазир аһалини өй билән тәминләш бойичә әмәлгә ашурулуватқан лайиһиләрниң ичидики әң қолайлиқ вә қолйетимлиқ болуп һесаплиниду. Лайиһиниң қолға елинишиға шәһәрдики қозғалмайдиған мүлүк баһасиниң тохтимай өсүши, ипотекилиқ несийә бериш шәртлириниң еғирлиғи вә яшларниң төвән әмгәк һәққи униң яр бәрмәйдиғанлиғи сәвәп болди. 29 яшқичә болған турақлиқ иш орни, мувапиқ мааши бар, өй сетивелишқа имканийити йоқ яшларға беғишланған лайиһә өзиниң һаятийлиғини дәлилләватиду. Дөләт тәрипидин иҗаригә берилидиған пәтирләрниң баһаси базар нәрқидин хелә төвән болуп, яш аилиләргә кейин шәхсий өй сетивелиш үчүн мәбләғ топлаш мүмкинчилигини бериду. Дөләт рәһбири әнди иҗаригә берилидиған өйләрни селиш вә сетивелиш бойичә һөкүмәткә нәқ тапшуруқларни тапилиди. Шениңға нисбәтән, булту бу өйләрниң сани төрт һәссигә көпәйди.
ҚҖ Премьер-министриниң орунбасари, Миллий ихтисат министри Нурлан Байбазаровниң ейтишичә, бу мәхсәткә бюджеттин 272 млрд. тәңгә аҗритилған. Яшлар вә ихчам шәһәр турғунлири үчүн «Отбасы банкида» йеңи ипотекилиқ программа ишқа қошулди. У фондқа 300 млрд. тәңгә селинди. Умумән, бийил 18 миң квадрат метр турушлуқ өй селиниду. Бу — рекордлуқ көрсәткүч. Программа бойичә, биринчи жилда 12 миң аилә кейин сетивелишқа болидиған иҗарә өйгә кириду.
Дөләт рәһбириниң қарариға бенаән, ҚҖ Индустрия вә инфрақурулумлуқ тәрәққият министрлигиму йеңи чарә-тәдбирләр лайиһисини тәйярлиған. Униң асасида алдимиздики үч жилда Астана, Алмута, Чимкәнт шәһәрлиридә яшлар үчүн иҗаригә берилидиған 12 миң пәтир селинмақчи.
Ейтмақчи, 2019-жилдин бери бу үч мегополиста йәнә бир дөләтлик «Нұрлы жол» программиси мошу мәхсәттә паалийәт елип бериватиду. Бу лайиһә даирисидә 7 миңға йеқин пәтир пайдилинишқа берилгән. 
Шуниму қошумчә қилиш керәкки, иҗаригә бериливатқан өйләрниң мәлум қисми сетивелиш һоқуқисиз бәш жилға берилиду. «Бу вақит ичидә яш аилә шәхсий өй сетивелишниң ғемини қилип үлгириду», дәп һесаплайду лайиһә муәллиплири. Бошиған өй новәттә турған кейинки үмүткарға берилиду.
«Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» дәп атилидиған миллий лайиһигә нисбәтән, һәр жили 3000 иҗаригә беридиған пәтир селиш һәм сетивелиш үчүн 21,6 млрд. тәңгә қараштурулған. 
 Техи йеқинда Астанада – «Елорда жастары», Алмутида – «Алматы жастары», Алмута вилайитидә – «Алатау жастары», Қариғанда вилайитидә – «Қарағанды жастары», Җамбул вилайитидә – «Әулие ата жастары», Ғәрбий Қазақстан вилайитидә – «Орал жастары», Қостанай вилайитидә – «Қостанай жастары», Атырав вилайитидә «Атырав жастары» турушлуқ өй программилири ишқа қошулди. Павлодар, Абай, Ақтөбә вилайәтлиридиму регионаллиқ несийәләштүрүш лайиһилири тәйярлиниватиду.
 Һә, бирқаримаққа, баш-пана мәсилисини йешишкә барлиқ имканийәтләр моҗут. Улардин пайдилиниш болса, һәркимниң өз ихтидариға бағлиқ. «Вәтән өйдин башлиниду» дейилиду бир нахшида. Шу өйдә хатирҗәмлик, бәхит, бәрикәт болуп, балиларниң беғубар күлкиси яңрап турса, ортақ Вәтинимизниң келәчигиму парлақ болиду, әлвәттә.