• Әхбаратлар еқими
• 19 Маусым, 2025

Қазақстан медицинисини дуния етирап қилмақта

Қазақстан медициниси ахирқи жилларда мисли көрүлмигән утуқларға қол йәткүзмәктә. Болупму нейрохирургия, кардиохирургия саһалирида аләм клиникилири дәриҗисидә хизмәт көрситилиши сөзүмизгә испат болалиса керәк. Мәсилән, елимиздә һәр жили жүрәккә миңлиған очуқ операцияләр жүргүзүлиду. Бемарлар арисида һәтта йеңидин дунияға көз ачқан наресидиләрму бар. Органларни трансплантацияләш ишиму тоғра йолға қоюлған. Техи йеқиндила жүрәк алмаштуруш бойичә йүзинчи операция утуқлуқ өтти. Бийил дәсләпки қетим бир вақитта үч адәмгә үч донорниң бөригини қийилаштуруш арқилиқ трансплантация усули билән салди. Һә, мундақ мурәккәп операцияләр аләмниң пәқәт алтә елидила әмәлгә ашурулиду. 

 Ершат ӘСМӘТОВ,
«Uiğur avazi»

Алмутидики Педиатрия вә балилар хирургияси илмий мәркизи елимиздики саламәтлик сақлаш саһасини тәрәққий әткүзүшкә мунасип төһпә қошуп келиватқан медицина мәһкимилириниң биридур. Техи йеқиндила у йәрдә сүйәкниң кам учрайдиған хәтәрлик ишшиғи (остеосаркома) диагнози қоюлған 14 яшлиқ өсмүргә операция ясалди. 
 – Мәзкүр ағриқ көпинчә он яштин ашқан гөдәкләрдә учришиду, – дәйду балилар онкологияси хирурги Шөһрәт Розиев (сүрәттә солда). – Бемарниң тиз өгисидә пәйда болған ишшиққа мурәккәп операция қилдуқ. Йәни организмниң зәхмиләнгән өгә билән сүйәкни елип ташлап, орниға эндопротез қойдуқ. Бир һәптидин кейин бемар өзини яхши һис қилишқа башлиди. Һазир химиотерапия давасини еливатиду.
Мәзкүр мәркәздә 2012-жилдин бери 100дин ошуқ бемарға тиз, мүрә вә ямпаш қисимлирини мегаэндопротезлаш бойичә операция ясалған. Көрүп турғинимиздәк, заманивий медицининиң адәмниң пут-қолини сақлап қелиш имканийити зор. Әң әвзили, эндопротезлаштин кейин бала толуқ әслигә келипла қалмай, сағлам һаят кәчүрүш, һәтта спорт билән шуғуллиниш мүмкинчилигигә еришиду.
Статистика мәлуматлириға қариғанда, елимиздә һәр жили 600гә йеқин бала онкологиялик кесәлликләргә дучар болидекән. Дәсләпки басқучида униң сәллимаза сақийип кетиш имканийити ашидиған охшайду. Илгири мундақ ағриқларға учриғанлар дава издәп, чегара атлашқа мәҗбур болатти. Һазир әксичә чәт әлләрдин бизгә келидиғанлар көпәймәктә.
Умумән, гәп болуватқан мәркәздә жилиға 400гә йеқин операция әмәлгә ашурулиду. Шуниң билән биллә қан ағриқлирини ениқлаш һәм давалашниң йеңи технологиялири утуқлуқ җарий қилинмақта. Мошу йәрдә алий технологиялик усул-услубларниң балилар һаятини сақлап қеливатқанлиғини тәкитләп өтүш орунлуқтур. Йеқинда мәркәз хирурглири йәнә бир мурәккәп операцияни утуқлуқ ясиди. 
Қосиғи көпүп турувалған 15 яшлиқ қизниң ичидин 4 килограммға йеқин анилиқ бәз ишшиғи елинди. Бемар һазир һаятиға туғулған ховуптин қутулуп, өзини яхши һис қилмақта. Өзи туридиған җайдики дохтурларниң назаритидә болуватиду. 
– 2012-жилдин бу ян биз 500дин ошуқ трансплантация қилдуқ, – дәйду бөлүм башлиғи Гауһар Нуржанова. – Дәсләп аутологиялик (бемарниң өзигә донор болуши арқилиқ) трансплантация болди. Һазир болса, аллогенлиқ (башқа донорниң ярдими билән) трансплантациягә көчтуқ. 
Балиларниң саламәтлигигә мунасивәтлик йәнә бир йеңилиқ. Мошуниңдин бир ай илгири астаналиқ нейрохирурглар үч айлиқ қизниң мейисигә операция қилип, хелила чоң ишшиқни елип ташлиди. Гөдәкниң анисиниң ейтишичә, икки айлиқ вақтида қизда пат-пат көңли ахтурулуш, териси көкириш вә беарамлиқ бәлгүлири байқалған. КТ, МРТ вә ультратавушлуқ тәкшүрүшләр наресидиниң мейисиниң һаятий әһмийити муһим қисмида 5,6x4,2 көләмдики ишшиқниң барлиғини ениқлиған. Шундақ қилип, балиға мурәккәп микрохирургиялик операция қилған. Йәни дохтурларға мейиниң йеримиға йеқин қисмини еливетишкә тоғра кәлгән. Бүгүнки күндә гөдәк әслигә кәлтүрүш басқучидин өтүватиду. Дохтурларниң ейтишичә, әһвали күндин-күнгә яхшилинип келиватиду. 
Баһар ейида Алмутидики балиларға чапсан медицинилиқ ярдәм көрситиш мәркизидә исми дунияға мәшһур һиндстанлиқ офтальмология хирурги, доктор Нихал Пал муддитидин илгири туғулған наресидиләргә витрэктомия ясаш, йәни гөдәкләрниң көрүш қабилийитидин айрилип қелишиниң алдини елиш имканийитини яритидиған жуқури технологиялик надир операция бойичә хәлиқара маһарәт дәрисини өткүзди. Төрт күн ичидә әң күчлүк мутәхәссисләрдин тәркип тапқан дохтурлар бригадиси елимизниң 12 вилайитидин кәлгән 14 балиға 20 операция қилди. Бемарларниң әң кичиги бари-йоқи 2,5 айлиқ. Ейтмақчи, Қазақстанда һәр жили 22 миңдин ошуқ наресидә «чала туғулса», униң 4 миңға йеқини ретинопатия ховупиға дуч келидекән. Салаһийәтлик мутәхәссисләрниң пикричә, кейинки жилларда ретинопатия елимиздә балиларниң көрүш қабилийитидин бирәтола айрилишиға беваситә сәвәп болмақта. Ечинарлиғи, у – күндин-күнгә әмәс, саат санап күчийидиған ағриқ. Вақтини өткүзүп қойса, бала өмүрбойи анисиниң чеһрини көрәлмәй яшиши еһтималдин жирақ әмәс. 
Бәхиткә яриша, ахирқи он жилда елимиз офтальмологлири тилға аларлиқ утуқларға қол йәткүзди: чапсан диагностикилиқ протоколлар киргүзүлди, 40тин ошуқ мутәхәссис тәйярланди, регионлуқ бригадилар тәшкил қилинди. Илгири әң мурәккәп витрэктомия операциясини қилиш үчүн чәтәллик мутәхәссисләргә мураҗиәт қилған болсақ, һазир у өзимиздә әмәлгә ашурулиду. 
Бүгүнки күндә елимиздә онкологиялик ағриқларни давалашқа алаһидә әһмийәт берилип кәлмәктә. Мәсилән, бу җәһәттин кейинки вақитларда нур арқилиқ давалашниң илғар усуллири пайдилиниливатиду. Мәсилән, биздә өткән жилдин башлап тамамән йеңи йөнилиш – фетальлиқ медицина (балиятқуға операция ясаш) тәрәққий етишкә башлиди. Буниң өзи балиниң дунияға сағлам көз ечишиға зәмин яритиду дегән сөз. 
Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев медицина хадимлири билән уларниң кәспий мәйримигә мунасивәтлик өткүзгән учришишида елимизниң фармацевтикилиқ ишләпчиқиришиға алаһидә көңүл бөлидиғанлиғиға тохталди. «Биздә кам учрайдиған ағриғи бар адәмләрни давалашқа һәм саламәтлигини яхшилашқа алаһидә диққәт ағдурулмақта. Мәмликәт алдида мундақ бемарларни чәтәллик қиммәт дора-дәрмәкләр билән тәминләштәк муһим вәзипә туриду. Бу җәһәттин мениң тәкливим билән қурулған «Қазақстан халқына» фонди һәртәрәплимә қоллап кәлмәктә», – деди Президент. Қасым-Жомарт Кемелоғли сөзара чоң хәлиқара инвесторларни җәлип қилиш арқилиқ стратегиялик әһмийәткә егә болуватқан мәзкүр саһани риваҗландурушниң муһимлиғини алаһидә тәкитләп өтти. 
Хошал боларлиғи, елимизниң саламәтликни сақлаш саһасиға пәқәт салаһийәтлик мутәхәссислиримизла әмәс, бәлки тәтқиқатчи-алимлиримизму мунасип төһписини қошмақта. Мәсилән, өткән айда Қазақстан Җумһурийитиниң Илим-пән вә алий билим министрлиги әл-Фараби намидики Қазақ Миллий университетиниң яш алими Ажар Турсынованиң инсан һаятиға ховуп туғдуридиған ағриқларниң бири – инсультни алдин-ала ениқлаш усулини тапқанлиғини хәвәрлиди. Бу илмий йеңилиқ сүнъий әқилниң ярдими билән әмәлгә ашурулиду. Мәзкүр лайиһә инсультни алдин-ала тәхмин қилишқа, медицинилиқ қарар қобул қилишни чапсанлитишқа ярдәмлишиду. Демәк, мәлум дәриҗидә дохтурларниң ишини йениклитиду дегән сөз. Муһими, адәм һаятини сақлап қелишқа имканийәт яритиду. 
Бүгүнки күндә Қазақстанда оттура һаят кәчүрүш узақлиғи 75,4 яшқа йәтти. Ана билән бала өлүми, тәхминән, 12 пайизға азайди. Ахирқи бәш жилда елимиздә 800гә йеқин шипахана билән ағриқхана селинди. Бу җәриян һелиму давамини тапмақта. Йезилардики медицина системисини яхшилашқа беғишланған миллий лайиһә әмәлгә ашурулуватиду. Наһийәлик ағриқханилар заман тәливигә лайиқ маддий-техникилиқ база билән тәминләнмәктә. Медицина хадимлирини иҗтимаий җәһәттин қоллаш, уларниң мәртивисини көтириш – дөләтниң асасий вәзипилириниң бири болуп һесаплиниду. Президентниң тапшурмисиға бенаән, саламәтлик сақчилириға һөрмәт сүпитидә өткән жилдин башлап «Қазақстанның еңбек сіңірген дәрігері» атиғи берилишкә башлиди. Медицина кадрлирини тәйярлайдиған алий оқуш орунлири вә колледжлар студентлириниң стипендиялири, саламәтлик сақчилириниң маашлири өсти. Дөләт бюджетидин саламәтликни сақлаш саһасиға бөлүнидиған мәбләғ жилдин-жилға көпәймәктә. 
Дохтурларни хәлиқниң ғәмхорчиси дәп чүшәнгинимиз әвзәл. Шуңлашқиму улар алаһидә иззәт-еһтирамға лайиқ. 
Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев саламәтлик сақчилирини кәспий мәйрими билән тәбрикләп, мукапатлаш мәрасимида: «Медицина хадимлири – милләт сағламлиғиниң һимайичилири, әң қәдирлик кәсип егилири. Болупму пүткүл аләмни вәһимигә салған ковид вақтида барчә әл дохтурлиримизниң адил хизмитигә гува болди. Мурәккәп вәзийәттә медицина мутәхәссислири миңлиған адәмни өлүмдин қутулдурди. Биз әвзәл җанларниң әмгигини баһалаймиз. Уларниң җасарити билән пәхирлинимиз», дегән сөзләрни сәмимий, тәвринип ейтти.
Президентниң пикригә қошулмай мүмкин әмәс. Саламәтлик сақчилири, һәқиқәтәнму, җәмийәт сағламлиғиниң, ғәм-тәшвишсиз һаятимизниң капалити. Һә, һәрбир инсан үчүн сақ-саламәт, шат-шадиман, бәхитлик өмүр сүргәнгә немә йәтсун!