• Йеңилиқлар
• 07 Маусым, 2013

«Дадам сәнъәтни таллиғинимға қарши еди»

Бу күнләрдә «Жігер» фестивалиниң дипломанти (1989-жил), Венгриядә өткән «Медевей» фестивалиниң лауреати, Қазақстанниң мәдәнийәт әрбаби, Қ.Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт Уйғур музыкилиқ комедия театриниң йетәкчи актерлириниң бири — Роза Бәхтибаева 60 — баһарини қарши алмақта. Шу мунасивәт билән Роза Тохтахун қизини сөһбәткә тәклип қилдуқ. — Роза һәдә, биринчидин, гезитханлиримиз намидин сизни шанлиқ тәвәллудиңиз билән тәбрикләймиз. — Рәхмәт. — Сизгә кәсип таллашта иккилиниш болмидиғу дәп ойлаймән... — Раст, журналистларниң тили билән ейтқанда, «кичигимдинла артист болушни арман қилған едим». Дадам — Тохтахун Бәхтибаев көпчиликкә тонулған сәнъәткар болғачқа, мәктәптә оқуватқан пәйтлиримдә сәнъәт өмәклиригә паал қатнаштим. Нахша ейтқанни яқтураттим. Бәзидә синипдашлирим билән биллә  сәһниләштүргән қоюлумларға «режиссерлуқму» қилаттим. Бирақ, бир қизиқ йери, дадам рәмити мениң сәнъәткар болушумға қәтъий қарши болди. — Немишкә? — Дадам «Аял — өйниң зенити. Аилилик, бала-чақилиқ болимән десиңиз, сәнъәткар болмайсиз. Артист дегән сәһниниң адими. У театр, сәһнә билән яшиши керәк. Пүткүл һаятини, вуҗудини, қәлбини сәнъәткә беғишлиған инсанла һәқиқий мәнасида сәнъәткар болалайду. Сиз шуниңға тәйярму?» дәйдиған. У көпирәк мениң дохтур болғинимни халатти. — Шуниңға қаримай, сиз сәнъәтни таллавалдиңиз... — 1975-жили Алмутида өткән сәнъәт һәвәскарлири фестивалиниң лауреати аталдим. Шуниңдин кейин Уйғур театриниң шу вақиттики режиссери Бәйтен Омаров мени «Яшлиқ» ансамблиға нахшичи сүпитидә ишләшкә тәклип қилди. Бир жил «Яшлиқниң» тәркивидә болдум. Кейин театримизға режиссер болуп Қадыр Жетписбаев кәлди. У маңа нахшичи әмәс, актер болуш тәкливини бәрди. Мән дәрру келиштим. Дадам у вақитта Сочида дәм еливататти. У кәлгәндин кейин хелә вақит дадамниң көзигә чүшмәскә тиришип жүрдүм. Тәбиийки, ахирида һәммә нәрсә аян болди. Шу чағда дадам мениңдин қаттиқ рәнҗиди. Ахири чидимай, униңға «Мениң томурумда сениң қениң еқиватиду. Сәһнисиз яшалмисам, қандақ қилимән», дедим. Дадам рәмити көзигә яш елип, пешанәмдин сөйүп, утуқ тилиди. — Мениң билишимчә, сиз рус мәктивини тамамлидиңиз. Сәһнидә таза уйғурчә сөзләш керәк. Еғирға чүшмидиму? — Мениң паалийитимдики әң аҗиз нәрсә — тил мәсилиси болди. Роль алғандин кейин, мәтинини ядлашқа башлаттим. Луғәтләрдин баш көтәрмәттим. Бу йәрдә, биринчи новәттә, дадам көп ярдәм қилди. Кәсипдашлиримниң ярдимиму аз болғини йоқ. — Дәсләпки ролиңиз есиңиздиму? — Әлвәттә, мәрһум Шайим ака Шаваев «Ким кимгә ашиқ?» спектаклини сәһниләштүрүштин илгири, кимниң қайси рольға лайиқ екәнлигини ениқлаш мәхситидә, коллектив арисида мәхпий соалнамә жүргүзгән еди. Кәсипдашлирим бир еғиздин спектакльдики Нативан ролиға мени тәвсийә қипту. Шу роль билән дәсләпки қетим сәһнигә чиқтим. — Шу вақитта қандақ һиссиятлар илкидә болдиңиз? — Уни тил билән ейтип йәткүзүш наһайити қийин. Мени пәқәт сәнъәткарларла чүшиниши мүмкин. Һазирму сәһнигә чиққичә һаяҗанлиниш, бәзи вақитларда қорқуш сезимлири илкидә болимән. Амма сәһнигә чиққандин кейин һәммини унтуп қалимән — образға кирип кетимән. — Адәттә, сәнъәткарларниң «иримлири» көп болиду дәп аңлаймән. Сизму униңдин истисна болмисиңиз керәк? — Шәхсән өзәм сәһнигә чиқиштин илгири Алладин мәдәт сорап, өзәм билгән сүриләрни оқуймән. Шундақла спектакльларда рольлар бәлгүлинип, мәтинләр берилгәндә, өзәмгә хас болған мәтинләр бар бәткә дадамниң сүритини қистуруп қойимән. Дадамниң сүрити униң маңа қойидиған тәләплирини ядимға селип турғандәк билиниду. — Образға кириш қийинму? — Әлвәттә, қийин. Һәрбир рольда актерларға башқа бир шәхсниң қияпитини гәвдиләндүрүш вәзиписи жүклиниду. У образ сизниң мүҗәз-хулқиңизға, тәбиитиңизгә қариму-қарши болушиму мүмкин. Шу образниң қир-сирини толуқ чүшәнгәндила, рольни утуқлуқ орунлашқа болиду. Шундақла спектакль вақиәлири йүз бериватқан заманниму яхши билиш керәк. Асасән классикилиқ әсәрләрдики рольларда кийим-кечәк, адәмниң өзини тутуши, сөзлири, бир-бири билән муамилә қилиштики алаһидиликлирини чоңқур үгиниш керәк. Шәхсән өзәм образға кириш үчүн нурғун әмгәк қилимән. Бәзи чағларда, һәтта өй ишлирини қиливетип, спектакльдики қәһриманниң обризиға кирип кетимән. Униңдин ташқири, спектакль түгәп, бир-икки күн өткичә шу образниң тәсири астида жүримән. «Деванә» спектаклидин кейин әйнә шундақ әһвалға чүшүп қалдим. У вақитта биз театримизниң ятақханисида турувататтуқ. Хелә күн шу спектакльда яратқан қәһриманниң қияпитидә болуп, бәзидә күлүп, бәзидә жиғлап жүрдүм. Худаға шүкри, ятақханида туруватқанларниң һәммиси кәсипдашлирим болғачқа, мени чүшәнди. — Икки әсирниң тамашибинлириға «хизмәт» қиливатисиз. Соримақчи болғиним: тамашибин өзгәрдиму? — Биринчидин, театримизға сәнъәтни дәп қәдәм тәшрип қилидиған һәрбир тамашибинға тәшәккүр изһар қилмақчимән. Хәлқимиздә «Херидариң болмиса, зиба йүзүң нә керәк», дегән мақал бар. Биз шунчә тәр төкүп қилған ишимизниң тамашибини болмиса, бекар нәрсә. Мән ейтқан болар едимки, бизниң тамашибинлиримиз наһайити меһриван. Һәрқандақ шараитта улар биз билән биллә болди. Есиңизда болса, театрниң ремонт ишлири һәқиқий мәнасида хәлиқ қурулушиға айланған едиғу. Әлвәттә, өткән әсирниң тамашибини билән һазирқи заман тамашибинини селиштуруш мүмкин әмәс. Һазир Интернетниң, әхбаратлар еқиминиң замани. Яшлиримиз дунияда йүз бериватқан йеңилиқлардин толуқ хәвәрдар. Шуңлашқа сәнъәткарларға қоюлидиған тәләпләрму жуқури. Шу тәләп-еһтияҗни қанаәтләндүрүш һаҗәт. Алаһидә тәкитлигүм келидуки, тамашибинни һечқачан алдаш мүмкин әмәс. Сәвәви, театрға кәлгән һәрбир тамашибин сәһнидә йүз бериватқан әһвалларни жүриги билән сезиду. Һәрқандақ сәнъәткар үчүн спектакль тамамлинип, тамашибин алдиға чиққанда, уларниң көзлиридики хошаллиқни көрүш, гүлдүрас чаваклирини аңлаш — әң алий мукапат болуп һесаплиниду. Тамашибин алқиши сәнъәткарни техиму илһамландуриду. — Сиз иҗра қилған әң қийин роль қайси? — Жуқурида ейтқинимдәк, һәрбир образни яритиш үчүн көп әмгәк қилиш керәк. Шуңлашқа маңа һәрбир рольниң қиммити алаһидә. Шундақ болсиму, мениң үчүн «Анархан» драмисидики — Ләйлиханниң, «Ана мирасидики» — Аниниң, «Бовақтики» — Қаракөзниң, «Король Лирдики» Регананиң образлирини яритишниң қийин болғанлиғини ихрар қилғум келиду. Умумән, мошу кәмгичә сәһнидә йүзгә йеқин роль ойнаптимән. Мениң актер болуп йетилишимгә көп ярдәм қилған режиссерлар Қадыр Жетписбаев, Ялқунҗан Шәмиев, Муһитҗан Һезимов вә башқиларға миннәтдарлиғим чәксиз. Буниңдин бирнәччә жил илгири атақлиқ таҗик режиссери Барзу Абдуразақов билән бираз вақит биллә ишлигиним шәхсән мениң үчүн наһайити яхши тәҗрибә болди. Униңдин ташқири, өзәм устаз һесаплайдиған Хасийәт Зәйнавдинова, Руқийәм Саттарова, Реһан Мәхпирова, Қурванҗан Абдурасулов, Махмут Дәраев, Алимҗан Әйсаев охшаш кәсипдашлиримниму алаһидә һөрмәт билән тилға алғум келиду. — Шагиртлириңиз барму? — Кейинки жилларда театримизға бир топ яш сәнъәткарлар кәлди. Амма бәзидә уларниң һорунлиғи мени һәс-һәскә салиду. Чүнки сәнъәткар үчүн сәһнә муқәддәс җай. Яшлиримизға шу чүшәнчини сиңдүрүшкә тиришимән. Мениң мәслиһәтлиримни, пикирлиримни сәмимий қобул қилип жүргән Рашидәм Һәмраевани, Гүлназ Амутовани, Аминәм Үсәновани, Халмурат Мунаровни, Алийәм Ибдиминовани, Шарванәм Сабитовани шагиртлирим дәп һесаплаймән. — Һәрқандақ актерниң әң есил арманлириниң бири — улуқ Шекспирниң драмилириниң биридә роль ойнаш болуп һесаплиниду. Сиз Шекспирниң «Король Лир» спектаклида Регананиң ролини утуқлуқ яраттиңиз. Мәзкүр спектакльниң асасий идеяси — әвлатлар тоқунуши. Бу мәсилә һазирму өзиниң актуаллиғини йоқатмиди. Шәхсән өзиңизниң аилисидә шундақ мәсилә моҗутму? — Худаға шүкри, мундақ мәсилә бизниң аилидә көтирилиши мүмкин әмәс. Йолдишим — Муһитҗан Һезимов, театримиздики тонулған режиссерларниң бири. Иккимиз сәнъәткар болғачқа, бир-биримизни дәрһал чүшинимиз. У мени һәммә җәһәттин қоллап-қувәтләп келиватиду. Амма, ишқа кәлгәндә, башқа актерларға қариғанда, маңа тәләпни жуқури қойиду. Оғлумиз — Ваһитҗан, һазир Жүргенов намидики сәнъәт академиясиниң иккинчи курсида оқуватиду. Келәчәк актер вә мениң биринчи тәнқитчим. Спектакльдин кейин мениң әвәткән хаталиқлиримни ейтиду вә өз пикрини толуқ дәлилләп берәләйду. Келәчәктә сәнъәттә өз орнини тапиду, дәп үмүт қилимән. — Сиз сәнъәтни таллавалғанлиғиңизға өкүнгән пәйтләр болдиму? — Шәхсән өзәм бәхтимни, барлиқ утуғумни, һаяттики орнумни сәнъәт арқилиқ таптим. Шуңлашқа сәнъәткар болғинимға қилчилик өкүнмәймән. Қайтидин дунияға келиш пурсити болса, йәнила сәнъәтни таллавалаттим. — Сөһбитиңизгә рәхмәт.

Сөһбәтләшкән Йолдаш МОЛОТОВ.