• Мутәхәссис минбири
• 07 Маусым, 2013

Ғалҗир вә униң бәлгүлири һәққидә

Өткән жили Уйғур наһийәсидә мал арисида «ғалҗир ағриғиға» муптила болғанлиғиға гуман пәйда қилған төрт қарамал, түлкә, ишт вә мөшүк ениқлинип, бир қарамалниң жуқумлуқ болған бу ағриққа челиққанлиғи ениқланди. Шу сәвәптин бу хәтәрлик ағриқниң алдини елиш вә аһалиниң санитарлиқ саватини көтириш мәхситидә төвәндики мақалини диққитиңларға һавалә қиливатимиз. Ғалҗир — әң хәтәрлик жуқумлуқ ағриқларниң бири. Уни бәзидә «су қорқиғи» дәпму атайду. Чүнки ғалҗир ағриғиғила хас бәлгү — суни көргәндә униңға дучар болғанларниң жутуш булҗуңлири тартилиду. Ағриқ қозғиғучи вирус адәм организмиға ишт яки башқа җаниварлар чишлигән әһвалда жуқиду. Адәм организмиға киргән вирус баш мейини зәхмиләйду, шу сәвәптин бүгүнки күндә бу хәтәрлик ағриқни давалашниң мүмкинчилиги йоқниң һесавида. Адәм организмиға ишт, мөшүк вә башқа җанивар чишлигәндә чүшкән вирус тез илдамлиқта баш мейигә берип орунлишиду вә шу чағдила ағриқниң дәсләпки бәлгүлири пәйда болиду. Вирус адәм организмиға чүшүп баш мейигә йәткичә 10 күндин 1 жилғичә вақит өтүши мүмкин, йәни бу вақит ағриқниң «инкубациялик җәриян» дәп атилиду. Ғалҗир ағриғиға дучар болған өй һайванлирида пәйда болидиған ағриқниң дәсләпки бәлгүлири мундақ: ағриқ жуқтурулуп, 2 — 8 һәптә, бәзидә 8 ай өткәндин кейин, ишт егисиниң чақирғиниға қаримай, йошурунушқа тиришиду, бәзидә лата, һәтта ташларни чайнашқа башлайду. Көз қаричуғи кәңийип, шөлгийи ақиду, үни пүтүп, дәм елиши чапсанлайду. Аридин 2-3 күн өткәндин кейин ишт өз егисини мутлақ тонимайду. Үни йоқайду, өйдин қечип, алдиға чиққан һәммисигә етилип, чишләйду, бу чағда һәтта униң шөлгийиниң тегип кетишиму наһайити хәтәрлик болуп һесаплиниду. Чүнки шөлгәй арқилиқ ағриқ қоздурғучи вируслар көп миқдарда сиртқа бөлүниду. Ишт вә башқиму өй һайванлири мундақ әһвалда 50 чақиримдин ошуқ жүгрәп кетиши мүмкин. Андин униң путлири паләч һалитигә кирип, 5-6 күн ичидә өлүм билән аяқлишиду. Ағриқниң адәмләрдә пәйда болидиған бәлгүлири мундақ: ишт вә башқа җаниварлар чишлигәндин кейин җараһәт алған адәмдә 10 күндин 1 жилғичә болған арилиқта ағриқниң бәлгүлири пәйда болушқа башлайду. Ишт яки башқа җанивар чишлигәндә сақийип кәткән яриси қайтидин қичишип, орни ағрип, сақайған яра яки тартуғи қайтидин ечилип, ағришқа башлайду. Адәмниң уйқиси бузулуп, һеч ким билән арилашқуси кәлмәйду, мағдирсизлиқ пәйда болиду. Ағриқ башлинип, 2-3 күн өткәндин кейин һарарити көтирилип, дәм елиши чапсанлайду, суни ичиш бу яқта турсун, су тоғрилиқ сөз болғанда, тамиғи ағрип, жутуш булҗуңлири тартишип қалиду. Бу әһваллар күн йоруғи чүшкәндә, әтраптикиләр қаттиғирақ сөзлигәндиму пәйда болиду. Аридин йәнә 2-3 күн өткәндин кейин жутуш, дәм елиш системилирида паләч һалити йүз берип, еғизидин көвүк еқишқа башлайду. Ахири өлүм билән аяқлишиду. Кейинки жилларда ишт вә башқа җаниварларниң чишлигинидин җараһәт елип, ғалҗирға қарши медицинилиқ ярдәмгә кәлгән турғунларниң сани көпәймәктә. Әпсус, ишт вә башқа җаниварлар чишләп, дохтурға мураҗиәт қилған адәмләргә дәсләпки медицинилиқ ярдәм мәҗбурий түрдә көрситилидудә, уларниң көпчилиги ғалҗирға қарши бир уколни елиш биләнла чәклинип қалиду. Мошу мақалә арқилиқ аһалиға даваси йоқ хәтәрлик бу ағриқниң алдини елишниң бирдин-бир йоли — у ишт вә башқа җаниварлар чишлигәндин кейин җараһәт алған һәрбир адәмгә ғалҗирға қарши ясилидиған «антирабиялиқ вакцина» дәп атилидиған әмләткә екәнлигини ядиға салғумиз келиду.

Ғәйнидин АБИТОВ,

Светлана БАРАТОВА, 

Уйғур наһийәлик санитарлиқ-эпидемиологиялик назарәт башқармисиниң баш мутәхәссислири.