• Әхбаратлар еқими
  • 19 Қаңтар, 2023

Дөләт тили – биртуташлиқниң асаси

АҚШ әдәбиятиниң классиги, Европиға яхши тонулған инглизниң дәсләпки кәспий әдәбиятчиси Вашингтон Ирвинг «Милләтниң тәсвири – әң авал ана тилида өз ипадисини тапиду» дегән екән. 

Сабирәм ӘНВӘРОВА,
«Уйғур авази»

 
Җүмлидин һәрбир хәлиқниң әң чоң байлиғи – ана тили. Ана тилини унтуған милләт, өтмүшини «көмүп», келәчигидин айрилиду. Һәрқандақ хәлиқниң тарихи, мәдәнийити, сәнъити, әдәбияти вә башқиму дурданилири ана тилидин томур тартиду. Шундақ екән, томури чепилған дәрәқниң қуруп кәткинидәк, тилидин айрилған милләтму ғайип болиду. Демәк, бизниң өтмүшимизму, бүгүнимизму, келәчигимизму – тилимизға бағланған.
Хош, Қазақстанда йүз оттуздин ошуқ милләт вәкили яшайду. Демәк, елимиздә йүздин ошуқ тил бар дегән сөз. Барчә милләтниң тәғдиригә ғәмхорлуқ қиливатқан дөлитимиздә – һәрбир милләткә өз тилини сақлап қелиш, мәдәнийитини, әдәбиятини, маарипини риваҗландуруш һоқуқи берилгән. Шуни етиварға алған һалда, өз новитидә, бизму қазақ хәлқигә болған миннәтдарлиғимизниң дөләт тили — қазақ тилиға болған һөрмитимиз билән өлчинидиғанлиғи унтумаслиғимиз керәк. 
Һәммигә мәлумки, 1995-жили 30-августта умумхәлиқ референдумида қобул қилинған Конституциядә «Қазақстан Җумһурийитидә дөләт тили болуп қазақ тили һесаплиниду» дәп тәкитләнгән. Әнди Конституциягә асасланған һалда 1997-жили «Тиллар тоғрилиқ» қанун қобул қилинди. Мәзкүр қанунниң 4-бабиға мувапиқ «Дөләт тили — қазақ тили» дәп елан қилинди. Дөләт тили — дөләтни башқурушниң, қанун чиқиришниң, сот ишлирини әмәлгә ашурушниң, иш қәғәзлириниң тили. Бир сөз билән ейтқанда, дөләт тили җәмийәтниң барлиқ саһалирида, дөләтниң территорияси даирисидә қоллинилиду. Шундақла дөләт тили хәлиқләрни бирләштүрүшниң асасий амиллириниң бири һесаплиниду. 
«Қазақниң тили – қазақниң җени! Хәлқимизниң тарихиму, тәғдириму –тилида. Мәдәнийити билән әдәбиятиму, дили билән диниму – тилида. В.Радлов ейтқандәк, қазақ тили – әң таза һәм әң бай тилларниң бири. Тил – өткән тарих биләнла әмәс, бүгүнимиз билән келәчигимизни бағлаштуридиған қурал. Мениңчә, тилниң мәртивисиму, тәғдириму бөшүктин, аилидин башлиниду. Аилисидә ана тилида сөзләп өскән балиниң тилға дегән ихласи чоңқур, һөрмити жуқури болиду», дегән еди Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев қазақ тили тоғрисида. 
Президентимиз ейтқандәк, қазақ тили һәқиқәтәнму түркий тилларниң ичидә әң бай тилларниң қатаридин. Немишкә десиңиз, қазақ тили – түркий тилларниң ичидә тарилиши җәһәттин түрк, өзбәк тиллиридин кейинки үчинчи орунда туридекән.
Аләмдики барлиқ тилларниң умумий санини ениқлап чиқиш мүмкин әмәс. Амма йәр йүзидә сөзлигүчиләрниң сани 10 000 000дин ашидиған 40 тил ениқланған. Қазақ тили – әйнә шу қириқ тилниң тәркивидә. Қазақ тили Интернет мәйданидики контент көләми бойичә 57-орунда, википедия тиллириниң ичидә мақалә көләми бойичә 32-орунда турса, 500 миллион қолланғучиси бар Google Translate автоматлиқ тәрҗимә хизмитигә қошулған 82-тил болуп һесаплиниду. Аләмдә 95 дөләтлик тил бар болса, шундақ мәртивиниң бири – қазақ тилиға тәәллуқ. 
Буниңдин шундақ хуласә чиқидуки, жилдин-жилға қазақ тилиниң аләм тиллири арисидики аброй-инавити ашмақта.
Рәсмий әхбаратларға асаслансақ, бүгүнки таңда қазақ тилида он бәш миллиондин ошуқ адәм сөзләйдекән. Уларниң 88 пайизи қазақ хәлқиниң вәкиллири болса, қалған 12 пайизи – өзгә милләт вәкиллири. Мана он икки пайизниң бесим бөлүги – түрк, өзбәк, қарақалпақ, әзәрбәйҗан, қирғиз, татар, рус вә уйғур милләтлири десәк, хаталашмаймиз. Болупму, дили билән тили,  дини билән түри бир қазақ вә уйғур хәлқиниң достлуғи – ушбу қериндаш хәлиқләрниң бир-бириниң тилиға дегән һөрмитини йеңи пәллигә көтәрди. Өзгә милләтләр билән селиштурғанда, қазақстанлиқ уйғурларниң қазақ тилида мукәммәл һәм әркин сөзләйдиғанлиғи һәқиқәт. Буни уйғур хәлқиниң өз ана тилиниң өмүр сүрүши, риваҗлинишиға йол ечип бәргән Қазақ елигә дегән чин ихласи, миннәтдарлиғиниң көрүнүши дәп чүшәндүрүшкә болиду. Умумән, пәқәт уйғур хәлқила әмәс, Қазақстанда яшаватқан барчә милләт меһмандост Қазақ елигә дегән миннәтдарлиғини қазақ тилиға дегән һөрмити билән изһар қилиду. 
Қазақ тили – қазақстанлиқларни бириктүргүчи күч. У – мустәқилигимизниң тириги, келәчигимизниң капалити, тәрәққиятимизниң қозуғи. Шуңа елимизниң келәчигини тикләйдиған яшларниң дөләт тилиға дегән һөрмитини қелиплаштуруш – әл тәғдирини йәшкүчи зөрүр мәсилә. Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақ тилини риваҗландуруш – дөләт сәяситиниң бесим йөнилишлириниң бири» дәп атап көрсәтти. Мошу йәрдә, қазақ тилиниң мәртивисини көтириштә билим бериш саһасиниң муһим роль ойнайдиғанлиғини атап өткән орунлуқ. Бүгүнки күндә қазақстанлиқ оқуғучиларниң йәтмиш пайизи қазақ мәктәплиридә билим алиду. Қазақ тилиниң қоллинилиш даирисини йүз пайизға йәткүзүш үчүн, қалған оттуз пайизни тәшкил қилидиған өзгә тиллиқ мәктәпләрдиму дөләт тилиниң ана тили билән тәң дәриҗидә оқутулушиға көңүл бөлүнүши керәк. Мана шундила, йүз оттуз милләтни бағлаштуридиған миллий биртуташлиғимиз техиму мустәһкәмлинип, Йеңи Қазақстанимиз йеңи дәриҗигә көтирилиду. 
Қазақ хәлқи мустәқилликкә еришиш йолида миңлиған синақлардин өтти. Талай мәртә тарихниң тәлкигә учрисиму, ана тилини, миллийлиғини сақлап қалалиди. Тилини қорған қилип, бепаян қазақ даласиға әркинликниң туғини тикти. Пәқәт қазақ хәлқигила әмәс, қазақ йеригә җайлашқан барчә қазақстанлиқларға баяшайәт һәм хатирҗәм һаят әта қилди. Шуниң нәтиҗисидә бүгүн 19 миллиондин ошуқ қазақстанлиқ көк туғниң астида қол тутушуп, худди бир аилиниң пәрзәнтлиридәк, өмлүктә яшимақта. Қаймиғи бузулмиған бирлигимизгә башқилар қизиқипму, қизғинипму қарайду. 
Хуласиләп ейтсақ, қазақ хәлқи йүз оттуздин ошуқ тилниң сақлинип қелишиға шараит яритип бәргәндә, биз, қазақ хәлқи биләң тәң дәриҗидә өмүр сүрүватқан өзгә милләт вәкиллири, қазақ хәлқи билән бирликтә дөләт тилиниң мәртивисини көтиришкә бир яқидин – баш, бир йәңдин қол чиқиришимиз керәк, әлвәттә. Тил мәртивиси – әл мәртивиси. Қазақ тили билән Йеңи Қазақстанниң авазини аләмгә яңритайли! 
 

1165 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы